کاکائو، به دانه های چرب تخمیر شده و خشک شده درخت کاکائو اطلاق می شود. کاکائو درختی است از تیره پنیرکیان که ارتفاعش بین ۴ تا ۱۰ متراست و برگهایش ساده و متقابل و گلهایش منظم و کوچک و قرمز رنگ در همه فصول وجود دارد.
میوه‌اش هسته و زرد رنگ است و به اندازه یک خیار محتوی ۲۵ تا ۴۵ دانه است. میوه‌های این گیاه را پس از چیدن انبار می‌کنند تا بپوسد و پس از آن دانه‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و به مصرف می‌رسانند. از این دانه ها برای تهیه ی شکلات استفاده می کنند. همچنین به پودر خشکی که با آسیاب نمودن و گرفتن چربی دانه کاکائو به دست می‌آید هم کاکائو می‌گویند. این گیاه از نظر خواص و خصوصیات، به قهوه شباهت دارد.
سرخ پوستان قبیله ی آزتک از دانه های کاکائو برای تهیهٔ نوعی نوشیدنی دم کرده٬ به نام شکاتل٬ استفاده می کردند و آن را «غذای خدایان» می نامیدند.
اسپانیایی ها که کاکائو را در قرن شانزدهم میلادی از مکزیک به اروپا بردند٬ مدت نزدیک به صد سال طرز تهیهٔ نوشیدنی شکاتل را مخفی نگه داشتند.در قرن هفدهم میلادی٬ سایر اروپایی ها نیز طرز تهیهٔ این نوشیدنی را آموختند.
کاکائو در تمدن های اولیه، کالای با ارزشی به حساب می آمد. تاریخ نگاران اسپانیایی که غلبه اسپانیا را در جنگ با مکزیک روایت نموده اند، ثبت کرده اند که زمانی که موکتزومای دوم، امپراطور آزتک ناهار می خورد، هیچ نوع نوشیدنی را به نوشیدنی تهیه شده از شکلات ترجیح نمی داد. او دوست داشت که این نوشیدنی را داخل جام طلا و با قاشق طلا میل کند. این نوشیدنی را با انواع ادویه جات و همچنین وانیل مزه دار می کردند. به علاوه این نوشیدنی را آن قدر هم می زدند تا تولید کف کند و سپس این کف داخل دهان حل می شد. تقریباً روزانه حدود 50 کوزه از این نوشیدنی شکلات برای امپراطور و حدود 2000 کوزه نوشیدنی برای درباریان تهیه می کردند.
قبل از شروع قرن 18، اسپانیایی ها نوشیدنی شکلات را به دیگر نقاط اروپا و جزایر فیلیپین معرفی نمودند. از این ماده در علم شیمی هم استفاده می شد که به دانه سیاه معروف بود.
سطح زیر کشت
گیاه کاکائو در سه و نیم میلیون هکتار از اراضی کره زمین کشت می شود. بیش از 70 درصد از کاکائوی تولید شده در سراسر جهان را سه ناحیه ی ساحل عاج، غنا و اندونزی تولید می کنند. کشورهای دیگر از جمله برزیل، نیجریه و کامرون به میزان کمتر کاکائو تولید می نمایند. کشورهای هلند و ایالات متحده آمریکا بیشترین تولید فراورده های کاکائو را بر عهده دارند.
بزرگترین کشورهای تولید کننده
| کشور |
مقدار تولید |
درصد تولید |
| ساحل عاج |
1.23 میلیون تن |
34.7 %
|
| غنا |
746 هزار تن |
20.6 %
|
| اندونزی |
489 هزار تن |
13.8 %
|
| کامرون |
220 هزارتن |
5.9 %
|
| نیجریه |
210 هزار تن |
5.9 %
|
| برزیل |
165 هزارتن |
4.7 %
|
| اکوادور |
130 هزارتن |
3.7 %
|
| مالزی |
32 هزارتن |
0.9 %
|
برداشت محصول
هر غلاف کاکائو دارای پوسته زبر و چرم مانندی است که تقریباً 5/1 اینچ ضخامت دارد. داخل غلاف، گوشت باریک صورتی رنگی وجود دارد که شیرین مزه است، اما قابل خوردن نیست. داخل این گوشت، 30 تا 50 دانه که ظاهر آنها شبیه دانه بادام است وجود دارند. این دانه ها نرم بوده و به رنگ صورتی یا بنفش هستند. به محض این که دانه ها می رسند، غلاف ها را با استفاده از چاقوی منحنی که روی تیرک بلندی قرار گرفته جدا می کنند. سپس غلاف را باز می کنند و اجازه می دهند تا محتویات آن خشک شود و برای مرحله ی بعدی که تخمیر دانه است آماده شود.
بعد از خشک شدن، دانه ها را در می آورند و روی هم داخل کوزه یا روی شبکه ای انبار می کنند. حال می گذارند تا دانه ها عرق نموده و تخمیر شوند. کیفیت دانه که در ابتدا طعم بسیار تلخی داشت، به همین فرایند تعریق دانه کاکائو بستگی دارد. اگر دانه را بیش از حد تخمیر کنیم، خراب می شود. اگر هم کمتر از حد لازم تخمیر نماییم، طعمی همچون سیب زمینی خام پیدا می کند که هر لحظه ممکن است گرفتار آفت زنگ شود.
سپس دانه های کاکائو را پخش می کنند و مدام آنها را زیر و رو می کنند تا دانه ها خشک شوند. هنگامی که کشت گیاه در مقادیر زیاد صورت می گیرد، این عمل را به وسیله ی سینی های بسیار بزرگ انجام می دهند. این سینی ها را یا زیر نور آفتاب قرار می دهند یا در سایه و تحت حرارت مصنوعی می گذارند تا دانه ها خشک شوند. در نهایت، دانه ها را با کمک پای برهنه بهم آمیخته، لگد مال و له می کنند و گاهی، در طول انجام این فرایند، خاک رس قرمز را با آب مخلوط نموده و روی دانه ها می پاشند تا دانه ها خوشرنگ تر شوند. با انجام این عمل، دانه ها براق تر شده و همچنین از کپک زدگی آنها در طول حمل و نقل به کشورهایی که کاکائو در آن نواحی کشت نمی شود، جلوگیری به عمل می آید.
برای تولید تقریباً نیم کیلو شکلات، به 400 دانه کاکائو نیاز داریم. در کارخانه، پس از این که دانه های کاکائو را شسته و برشته نمودند، پوست آنها را دوباره با کمک دستگاهی می گیرند که در نتیجه ی این عمل، گیاهک آن هم گرفته می شود. سپس دانه های حاصله را بین سه تکه سنگ آسیاب می کنند تا خمیر غلیظ و خامه مانندی حاصل شود. پودر کاکائو را از این خمیر و با حذف مقداری از روغن نباتی و دیگر بخش های دانه تهیه می کنند. از این روغن که به چربی دانه کاکائو معروف است، در صنعت شیرینی سازی و همچنین تهیه ی صابون استفاده می کنند.
به خمیر به دست آمده از دانه ی کاکائو نشاسته و شکر اضافه می کنند و مدام مخلوط را داخل دستگاه کانگس هم می زنند تا شکلات شیرین حاصل شود. با اضافه نمودن قلیا، پودر کاکائوی تهیه شده به روش هلندی بدست می آید. این نوع پودر کاکائو، پ هاش پایین تری دارد.