عده‌ای از کارشناسان اعتقاد دارند پیش‌فروش سکه، بازار آتی این فلز گرانبها را دچار اختلال خواهد کرد؛ گروهی دیگر، پیش‌فروش سکه را تنها سیاستی مشابه با حراج سیم‌کارت و فیش حج در گذشته دانسته‌اند که به‌منظور جمع‌آوری نقدینگی صورت گرفت؛ ولی تنها اثر موقتی داشت. «دنیای اقتصاد» در این گزارش ابعاد و اثرات متفاوت پیش‌فروش سکه را بررسی کرده است.
عیارسنجی پیش‌فروش سکه
خبر پیش‌فروش سکه قیمت‌ها را در بازار آتی و نقدی با کاهش زیادی مواجه کرد. روز شنبه، قیمت سکه نقدی و آتی حدود ۴۰ هزار تومان افت را به ثبت رساند. با این حال، عده زیادی اعتقاد داشتند، این اثر میتواند کوتاه‌مدت باشد یا در صورت موفقیت از نگاه قیمتی، اثرات جانبی دیگری به همراه داشته باشد که اختلالاتی را در بازارها و دربازه زمانی میان مدت ایجاد کند؛ کارشناسان اعتقاد دارند پیش‌فروش سکه با اشکالات اجرایی و اثرات مخربی مواجه خواهد بود.
اولین مساله که پیش‌فروش سکه را زیر سوال می‌برد، وجود بازار آتی است. در واقع، زمانی که بازار آتی سکه وجود دارد که در آن مکانیسم بازار فعال است که قیمت‌ها در آن کشف می‌شود، ضرورت پیش‌فروش سکه برای ماه‌های بعد چیست؛ از نظر کارشناسان، پیش‌فروش سکه مداخله در یک بازار آزاد است که ممکن است در کوتاه‌مدت قیمت سکه را مدیریت کند، ولی همزمان روند معاملات آتی را مختل خواهد کرد، مکانیسم کشف قیمت را از بین می‌برد و تعداد زیادی از بازیگران را دچار ضرر و در صورت قیمت‌گذاری نامناسب، زمینه آربیتراژ سکه یا دادن جو هیجانی به قیمت‌ها را فراهم می‌کند. در مجموع، ضربه به بازار آتی سکه یکی از اثرات نامناسب پیش‌فروش است. در این میان، عده‌ای از تحلیلگران اعتقاد داشتند، هدف سیاست‌گذار از پیش‌فروش سکه، از یکسو، مدیریت و هدایت نقدینگی به سمت بازار طلا و از سوی دیگر، مدیریت انتظارات معامله‌گران سکه است. از نظر کارشناسان، بازارساز از این طریق قصد دارد نوسانات دلار را به‌طور غیرمستقیم از کانال سکه مدیریت کند. این در حالی است که اکثر کارشناسان باور دارند، سیاست جمع‌آوری نقدینگی در گذشته از ساز و کار‌های مشابه‌صورت گرفته است که اثر موقتی داشته است. در واقع از نظر آنها این عمل بازگشت به عقب و زمانی است که سیاست‌هایی مانند فروش فیش حج و فروش سیم کارت صورت گرفت. این دسته از کارشناسان پیشنهاد می‌دهند سیاست‌گذار به جای استفاده از ابزارهای قدیمی میتواند از روش‌های مدرن‌تری مانند انتشار اوراق مالی برای جمع‌آوری نقدینگی استفاده کند. از سوی دیگر باید بررسی کرد که دقیقا چه بررسی هزینه و فایده‌ای صورت گرفته است که ذخایر طلای بانک مرکزی فدای جمع‌آوری نقدینگی یا شکست احتمالی قیمت‌ها در بازار شود.
اثر پیش‌فروش بر سکه آتی
روز شنبه، قیمت سکه در بازار نقدی و آتی با افت زیادی مواجه شد. در اولین روز هفته، سکه تمام بهار آزادی در معاملات سبزه‌میدان، ۴۲ هزار تومان از ارزش خود را از دست داد و با خروج از کانال یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان روی نقطه یک میلیون و ۴۷۵ هزار تومان آرام گرفت. در بازار آتی سکه نیز در سررسید آبان ۹۷ در مقطعی این فلز گرانبها در محدوده یک میلیون و ۶۴۰ هزار تومان معامله شد، این در حالی بود که آخرین قیمت‌های روز پنج‌شنبه در محدوده یک میلیون و ۶۸۰ هزار تومان قرار داشت. اکثر معامله‌گران بازار، افت قیمت‌ها در بازار آتی و نقدی را ناشی از اعلام خبر پیش‌فروش سکه از نیمه بهمن‌ماه عنوان کردند. با این حال، در مورد اثرات آینده پیش‌فروش بر قیمت سکه در بازار در میان معامله‌گران توافقی وجود نداشت. عده‌ای اعتقاد داشتند، سکه پس از افت کوتاه‌مدت و هیجانی، به سرعت راه خود را طی خواهد کرد و چندان تحت‌تاثیر پیش‌فروش قرار نخواهد گرفت. از نظر آنها، پیش از این، با انتشار خبر حراج سکه در کارگشایی درانتهای پاییز، قیمت سکه در عرض ۲ روز از میانه‌های کانال یک میلیون و ۴۴۰ هزار تومان پایین آمد و به سطح یک میلیون و ۳۶۰ هزار تومانی نزدیک شد. با این حال، پس از ثبت آن قیمت و آغاز رسمی حراج، قیمت بیشتر راه افزایشی را در پیش گرفت. این دسته از معامله‌گران اعتقاد دارند، ممکن است در مورد پیش‌فروش سکه نیز چنین روندی رخ دهد. این در حالی است که اکثر معامله‌گران باور دارند، پیش‌فروش سکه با عرضه نامحدود میتواند منجر به آرام شدن بازار و شکست قیمت‌ها شود. دسته دیگر معامله‌گران کسانی هستند که تصور می‌کنند بازار در کوتاه‌مدت آرام خواهد شد ولی پس از آن مسیر بنیادی خود را در پیش خواهد گرفت. آخرین دسته معامله‌گران کاملا در مقابل گروهی پیشین قرار دارند. آنها اعتقاد دارند در ابتدای پیش‌فروش قیمت صعودی می‌شود ولی در زمان تحویل، سکه در سطح پایین‌تری نسبت به مقطع زمانی خرید قرار خواهد داشت. جدا از اثرات متناقضی که پیش‌فروش میتواند بر روند بازار داشته باشد، کارشناسان بازار ایرادات بنیادی‌تری را نسبت به اقدام سیاست‌گذار مطرح کرده‌اند.
تناقض بازار آتی سکه با پیش‌فروش
به گفته یکی از کارشناسان باتجربه بازار، یکی از بزرگ‌ترین ایرادات وارده به پیش‌فروش سکه وجود بازار آتی سکه است. از نظر وی، در گذشته زمانی که سکه پیش‌فروش شد، بازار سکه آتی وجود نداشت؛ ولی در حال حاضر که بازار آتی سکه وجود دارد و بازار نقدی سکه نیز تا حد زیادی آرام است، چه نیازی به پیش‌فروش سکه وجود خواهد داشت؟ در این شرایط، تداخل پیش‌فروش سکه با بازار آتی آن مشکلات زیادی را به وجود خواهد آورد.روند معاملات آتی سکه و مداخله قیمتی: از نظر تحلیلگران، اولین مساله‌ای که پیش‌فروش سکه در بازار آتی به وجود خواهد آورد، کاهش حجم معاملات و تنظیم دستوری قیمت‌هاست. به گفته این دسته، به‌طور مثال، بازارساز با هر سطح قیمتی سکه اردیبهشت‌ماه را حراج کند، قیمت‌ها در معاملات آتی به‌صورت دستوری می‌توانند به آن سطح نزدیک شوند. از طرف دیگر، بازیگر آتی به‌صورت عادی ترجیح می‌دهد در بازاری فعالیت کند که مداخله دستوری زیادی در آن وجود نداشته باشد و احساس مداخله بیرونی میتواند حجم معاملات را کاهش دهد.خروج از مکانیسم بازار: به گفته کارشناسان، معامله‌گران بازار آتی سکه هم‌اکنون قیمت این فلز گرانبها برای سررسیدهای آینده را براساس انتظارات خود و مکانیسم بازار تنظیم کرده‌اند. در این شرایط می‌توان گفت، قیمت سکه با پذیرفتن ریسک‌های آینده در معاملات آتی برای هر مقطع زمانی کشف شده است؛ موضوعی که انتظارات معامله‌گران سکه برای وضعیت آینده را نشان می‌دهد. در این شرایط، ورود دستوری به بازار و تنظیم قیمت‌های آینده فارغ از چارچوب بازار نظام کشف قیمت و انتظارات را برهم می‌زند.انتقادات معامله‌گران: عده زیادی از معامله‌گران باور دارند، پیش‌فروش سکه میتواند عده زیادی از معامله‌گرانی را دچار ضرری کند که خارج از مکانیسم عرضه و تقاضای واقعی بازار رخ داده است. از نظر آنها، معامله‌گری که براساس انتظارات خود در قیمت‌های بالا ریسک خرید را پذیرفته است، با دست بیرونی عرضه دولت، متضرر خواهد شد. این اتفاق میتواند اعتماد معامله‌گران به بازارهای رسمی و سیاست‌گذار را کاهش دهد. حتی عده‌ای معتقد بودند، ممکن است تحت‌تاثیر این اتفاق برخی معامله‌گران وارد بازارهای دیگر شوند.
چگونگی قیمت‌گذاری: یکی از چالش‌های پیش روی معامله‌گران در پیش‌فروش سکه، چگونگی تنظیم قیمت آن است. عده زیادی از معامله‌گران باور دارند، در‌صورتی‌که پیش‌فروش سکه با قیمتی پایین‌تر از نرخ روز بازار صورت گیرد، با تقاضای کاذب زیادی مواجه خواهد شد. از نظر آنها، اگر بازارساز بخواهد قیمت‌های فعلی را بشکند، ممکن است چنین اقدامی را کلید بزند که با ورود تقاضای زیادی همراه خواهد بود و رانتی برای استفاده از تفاوت‌های قیمتی خواهد شد. در واقع، این اقدام ممکن است منجر به آربیتراژ سکه برای استفاده از تفاوت قیمتی دو بازار شود. در پیش‌فروش سکه در ابتدای دهه ۹۰، سکه در مقطعی حدود ۶۰۰ هزار تومان پیش‌فروش شد. حال آنکه در بازار آزاد ۸۰۰ هزار تومان قیمت داشت. در این شرایط، به‌نظر می‌رسد بهتر است بازارساز سکه‌های پیش‌فروش شده را با قیمت‌های بالاتر از بازار و نزدیک به نرخ سررسیدهای بازار آتی به فروش برساند. با این حال، این اتفاق نیز میتواند قیمت‌ها را از جهت دیگری تحت‌تاثیر قرار دهد. به گفته یکی از بازیگران باتجربه بازار، زمانی که قیمت بازارساز بالاتر از قیمت بازار قرار می‌گیرد، معامله‌گران با جوسازی پیرامون این قیمت‌ها، بازار را دچار نوسان می‌کنند. پیش‌فروش سکه در قیمت‌های بالا نیز میتواند با استقبال چندان زیادی مواجه نشود. در این شرایط، اگر هدف بازارساز جمع‌آوری نقدینگی باشد، با توفیق زیادی میتواند مواجه نشود. در واقع سیاست پیش‌فروش سکه چالش‌های زیادی پیش رو دارد که ممکن است یا اهداف خود را محقق نکند یا درصورت تحقق، هزینه‌های جانبی و مستقیم زیادی را به همراه داشته باشد.
اهداف پیش‌فروش سکه
بسیاری از کارشناسان و معامله‌گران باور دارند، هدف غیرمستقیم پیش‌فروش سکه مدیریت نوسانات بازار ارز است. به اعتقاد آنها، بازارساز قصد دارد، از طریق جمع‌آوری نقدینگی سرگردان به بازار سکه از ورود آن به بازار ارز خودداری کند. از سوی دیگر، خاصیت دیگر پیش‌فروش آن است که از این طریق قیمت سکه مدیریت شود و به واسطه آن انتظارات معامله‌گران نیز تحت‌تاثیر قرار بگیرد. به گفته یکی از فعالان، عده‌ای اعتقاد داشتند، مدیریت قیمت سکه میتواند بر انتظارات معامله‌گران ارزی نیز اثرگذار باشد و به این ترتیب، بازارساز میتواند از طریق پیش‌فروش سکه و اثرات غیرمستقیم آن قصد دارد نوسانات بازار ارز را مدیریت کند. این در حالی است که کارشناسان باور دارند، تنها از طریق پیش‌فروش سکه نمی‌توان اقدام به جمع‌آوری نقدینگی کرد. آنها باور دارند این سیاست برای جمع‌آوری نقدینگی یک بازگشت به عقب خواهد بود، مانند زمانی که فیش حج حراج می‌شد یا سیم کارت موبایل به فروش می‌رسید. در کنار این، سیاست‌گذار در تصمیم‌های این‌چنینی باید همه جوانب رو در نظر بگیرد و این نکته را در نظر داشته باشد که تنها با یک سیاست موردی نمی‌توان اثرات مورد انتظار را به‌دست آورد.
کارشناسان پیشنهاد می‌دهند، بازارساز با توجه به این نکات برای رسیدن به اهداف خود از ابزارهای مدرن‌تری بهره ببرد. سوال بیشتر کارشناسان این است، «اینکه مردم نقدینگی خود را تبدیل به طلا کنند، چه مزیتی به‌دنبال خواهد داشت که از روش‌های مدرن‌تر نمی‌توان به آن دست یافت؟» سوال دیگر آن است که «ضرورت پیش‌فروش سکه در شرایط فعلی که بازار آرام است، چیست؟» و شاید سوال مهم‌تر این باشد «هزینه و فایده پیش‌فروش سکه و حراج ذخایر بانک مرکزی تا چه حد بررسی شده است؟» و این نتیجه را به‌دنبال داشته است که پیش‌فروش در شرایط فعلی بهترین وسیله برای رسیدن به نتیجه مورد نظر است. در کنار این، کارشناسان، انتقاداتی را نیز به پیش‌فروش سکه وارد دانسته‌اند. از نظر آنها اثر غیرمستقیم این کار آن است که از یکسو به فعالیت‌های از قبیل تبدیل پول به طلا رسمیت می‌بخشد و از سوی دیگر، این سوال را در ذهن افراد ایجاد کند که دلیل تبدیل پول به دارایی‌های امنی مانند طلا چیست؟ در کنار این، سکه خریداری شده نیز در چرخه اقتصاد قرار نمی‌گیرد و مطابق سنت در گوشه خانه‌ها ذخیره خواهد شد. اگر هدف بازارساز از اقدامی چون پیش‌فروش سکه مدیریت غیرمستقیم بازار دلار است، تحلیلگران این نکته را گوشزد می‌کنند که اثرپذیری سکه از دلار بیشتر است تا دلار از سکه؛ در کنار این، ورود دستوری به بازاری که خود تحت‌تاثیر متغیر مهمی مانند اونس جهانی قرار دارد، ممکن است قیمت‌های مصنوعی ایجاد کند. در واقع، ممکن است بازارساز بر قیمت دلار تسلط داشته باشد، ولی بر قیمت اونس جهانی که مسلط نیست که براساس آن در بازار سکه قیمت تعیین کند. از نظر کارشناسان، وقتی چنین مخاطرات و چالش‌هایی در پیش‌فروش سکه وجود دارد، بازارساز بهتر است از ابزارهای متفاوت و جدیدتری برای مدیریت نوسانات استفاده کند. در کنار این، تجربه گذشته بارها نشان داده است که سیاست‌های موردی به تنهایی برای رسیدن به یک هدف کافی نیست و تنها اثر تسکینی دارد. این بسته‌های سیاستی و مکمل هستند که می‌توانند انتظارات را تغییر بدهند و متغیرهایی را که به‌صورت بنیادی وضعیت بازارها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند، مدیریت کنند.
دنیای اقتصاد