کدخوانی بازی نفتی سعودی‌ها

رئیسجمهور آمریکا میگوید هرگونه کاهش عرضه نفت ایران را عربستان و متحدانش جایگزین خواهند کرد. با این حال سعودیها تاکنون هیچ اقدام عملی برای افزایش عرضه نفت به منظور پوشش جای خالی نفت ایران در بازار انجام ندادهاند. تولید نفت عربستان در ماه گذشته میلادی حدود ۷۴/ ۹ میلیون بشکه در روز بوده که نسبت به سطحی که براساس توافق اوپک پلاس مجاز به تولید است حدود ۶۰۰ هزار بشکه کمتر است. علاوه بر آن هیچ نشانهای از افزایش عرضه نفت این کشور از زمان پایان مهلت معافیتها دیده نمیشود.

عربستان در حدود یک ماهی که از اعلام تصمیم آمریکا برای عدم تمدید معافیت از تحریمهای ایران میگذرد، بارها اعلام کرده تنها به نیاز بازار پاسخ خواهد داد. روز گذشته نیز خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان گفت که «اوپک قادر به پاسخگویی به تقاضای جهانی نفت است، اما در حال حاضر هیچ نشانی از کمبود نفت در بازارهای جهانی دیده نمیشود.» الفالح برای اثبات این ادعای خود به رشد تولید آمریکا و افزایش ذخایر استراتژیک این کشور در هفتههای اخیر اشاره کرده و گفته است: «تا پایان ماه آینده، یعنی تا زمان برگزاری نشست اوپک و متحدانش توافق نفتی پابرجا خواهد بود و اعضا تصمیمی درخصوص پایان دادن به این توافق اتخاذ نخواهند کرد.»اوپک و متحدانش اواخر سال ۲۰۱۸ متعهد شدند که تولید خود را در نیمه اول سال ۲۰۱۹(پایان ماه ژوئن) ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش دهند. کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در ۲۵ ماه ژوئن در وین با یکدیگر دیدار خواهند کرد تا درخصوص تعلیق یا تمدید این توافق تصمیمگیری کنند. وزرای نفت کمیته ویژه نظارت بر اجرای توافق (JMMC) نیزکه متشکل از برخی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک است، امروز در جده گرد هم میآیند و شرایط بازار و میزان پایبندی به توافق را بررسی میکنند. معمولا هماهنگی‎هایی در ملاقاتهای JMMC اتخاذ میشود که در نشستهای رسمی اوپک به تصویب میرسد. با این حال وزیر انرژی عربستان میگوید تنها در زمان برگزاری نشست رسمی اوپک تصمیم نهایی درخصوص آینده توافق اتخاذ خواهد شد. اتخاذ چنین مواضعی در حالی است که عربستان سال پیش همین روزها به محض خروج ترامپ از برجام و اطلاع از بازگشت تحریمها ظرف ۶ماه، به سرعت با آمریکا همراه شد و تولید خود را افزایش داد. بنابراین این سوال مطرح است که چرا در این دور از تحریمها عربستان مواضع محتاطانه‎تری اتخاذ کرده است؟ در ادامه این گزارش به سناریوهایی پرداخته شده که چرایی مواضع اخیر سعودیها را تشریح میکند.

عدم اعتماد به ترامپ
شاید بزرگترین عامل اینکه عربستان تاکنون به افزایش عرضه دست نزده بیاعتمادی به ترامپ باشد. هرچند سال گذشته بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریمها علیه ایران، عربستان تولید خود را افزایش داد و در نشست ماه ژوئن اوپک و غیراوپک که حدود دو ماه بعد از اعلام تصمیم ترامپ برگزار شد، اوپک را برای افزایش عرضه و تعلیق توافق نفتی متقاعد کرد، اما در نهایت با خلف وعده ترامپ مواجه شد. در واقع با وجود اینکه همزمان با شروع تحریمهای نفتی ایران در نوامبر، تولید عربستان به بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز رسید، اما ترامپ بدون هماهنگی با عربستان و برخلاف ادعاهای قبلی که میگفت صفر کردن صادرات نفت ایران را هدف قرار داده، ۸ کشور خریدار نفت ایران را از تحریمها معاف کرد. تصمیم ترامپ در کنار رشد تولید عربستان و دیگر اعضای اوپک پلاس و همچنین تضعیف چشمانداز تقاضا برای نفت به افت شدید قیمتها منجر شد. قیمت نفت برنت تا پایان ۲۰۱۸ به حدود ۵۰ دلار رسید در حالی که سه ماه پیش از آن سطح بیش از ۸۶ دلار بر بشکه را نیز دیده بود. کارشناسان همزمان با اعلام معافیتها اعلام کردند که اقدام ترامپ بدون هماهنگی با عربستان بوده و خشم سعودیها را به دنبال داشته است. از این رو می‎توان گفت عربستان که یک بار زخم خورده اقدامات پیشبینی نشده ترامپ است، مادامی که بهطور عینی افت عرضه نفت ایران و نیاز بازار به نفت بیشتر را مشاهده نکند، به افزایش تولید دست نخواهد زد.

احتمال دور زدن تحریمها
اما سناریوی دیگری که چرایی عدم افزایش عرضه عربستان را توجیه میکند، باور مقامات این کشور به توانایی ایران در دور زدن تحریمها و فروش نفت با وجود تحریمها و فشارهای آمریکا است. زمانی که ترامپ اعلام کرد معافیتهای ۶ماهه نفتی را تمدید نخواهد کرد، غالب کارشناسان با وجود تاکید بر کاهش صادرات نفت ایران از ماه مه، اعلام کردند که رسیدن به هدف صفر کردن صادرات تقریبا غیرممکن است. چراکه ایران میتواند با توسل به اقداماتی که از حدود یک سال پیش آغاز کرده بخشی از نفت خود را به دور از نظارت آمریکا به فروش رساند.

در حال حاضر نیز اخباری از ادامه خرید نفت چین از ایران با وجود تحریمها به گوش میرسد. همچنین رویترز در گزارشی میزان صادرات نفت ایران در شرایط کنونی را حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز برآورد کرده است. کارشناسان کمترین سطح صادرات نفت ایران را ۳۰۰ هزار بشکه در روز پیش‎بینی کردهاند و موسسهای چون وود مکنزی بر این باور است که ایران می‎تواند ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه از نفت خود را به فروش رساند. ادامه فروش نفت ایران در چنین سطحی به این معناست که نیازی نیست عربستان و دیگر کشورهای عضو اوپک چندان به تولیدات خود برای جایگزینی نفت ایران در بازار بیفزایند.

فشار اقتصادی سعودیها
در صورتی که بازار به افزایش عرضه نفت عربستان نیازی نداشته باشد، رشد تولید به معنای نامتعادل کردن بازار و کاهش قیمتها است و این موضوع چندان مورد علاقه سعودیها نیست. به دنبال اجرای توافق نفتی اوپک و غیراوپک و همچنین تحریم نفتی ونزوئلا گمانه فرا رفتن سطح تقاضا از عرضه و ایجاد کمبود نفت در بازار تقویت و این موضوع در نهایت به رسیدن قیمت نفت برنت به محدوده ۷۰ دلار در اوایل ماه آوریل منجر شد. طی این مدت نگرانی از کاهش عرضه نفت ایران و همچنین افزایش ریسکهای ژئوپلیتیک از یکسو و از سوی دیگر تنشهای تجاری که چشمانداز تقاضای بازار نفت را تیره کرده قیمتها را تحت تاثیر قرار داده است. اما برآینده نیروهای مختلف بر نفت، ثبات قیمت این کالا در کانال ۷۰ دلار بوده است. حال عدم افزایش تولید عربستان این گمانه را مطرح میکند که سعودیها در تلاش برای حفظ این سطح قیمتی هستند و تمایل ندارند با افزایش عرضه بهای نفت را به سطوح پایینتری بکشانند. در واقع به نظر میرسد عربستان برای افزایش عرضه خواهان دیدن سطوح بیشتری از قیمت نفت است. گزارشهایی از شرایط اقتصادی این کشور که از نیاز عربستان به سطوح بالای قیمت نفت خبر میدهد، این گمانه را تقویت میکند. بهطور مثال صندوق بینالمللی پول اعلام کرده که عربستان برای برآورده کردن بودجه سال جاری خود به قیمت ۸۵ دلاری نفت نیاز دارد. نیاز به قیمتهای بالاتر سعودیها را نسبت به تبعات افزایش عرضه و جایگزین کردن نفت ایران حساستر کرده است.

نگرانی از افزایش تنشها در منطقه
آنطور که کارشناسان غربی خود اذعان میکنند، فشارهای کنونی آمریکا به ایران بیسابقه بوده و تاکنون هیچ کشور نفتی مشمول چنین تحریمهایی نبوده است. از آنجا که ترامپ بستن شریان اصلی اقتصاد ایران را هدف قرار داده، احتمال اوجگیری تنشها در منطقه افزایش یافته است. در این شرایط افزایش عرضه و جایگزینی نفت ایران از سوی هر کشوری میتواند به معنای همراهی با ترامپ و اعلام جنگ علیه ایران باشد. با وجود مواضع خصمانهای که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در قبال ایران اتخاذ کردهاند، این کشورها نمیخواهند در سیبل تنشها قرار گرفته و شاهد وقوع جنگ در منطقه باشند. این موضوع میتواند یکی دیگر از دلایل اتخاذ مواضع محتاطانه از سوی سعودیها باشد.

جلوگیری از متهم شدن در اوپک
«از دست دادن جایگاه در اوپک» و «کاهش قدرت مذاکره در این سازمان» دو نگرانی هستند که ممکن است عربستان را به عدم افزایش عرضه تا پیش از نشست رسمی اوپک متقاعد کرده باشد. آنطور که الن آر.ولد در فوربس مینویسد، «هرگونه اقدام یکجانبه سعودیها جایگاه این کشور را در اوپک متزلزل خواهد کرد. عربستان میخواهد مطمئن شود که در نشست اوپک در ماه ژوئن همه اعضا با او همراهی و از هر تصمیمی تبعیت خواهند کرد.» در واقع افزایش تولید یکجانبه سعودیها پیش از نشست ماه ژوئن موجب میشود که این کشور ابزاری برای کنترل تولید دیگر اعضای اوپک در دست نداشته باشد. علاوه بر این ایران بارها اعلام کرده که هرگونه افزایش تولیدی به معنای همراهی اعضای اوپک با آمریکا و علیه یکی از اعضای این سازمان یعنی ایران است. وزیر نفت کشورمان همچنین در هفتههای اخیر نسبت به تکرویها در اوپک هشدار داده و آن را موجب فروپاشی اوپک معرفی کرده بود. متهم شدن به تخلف از دستورات اوپک و دسیسه چینی علیه یکی از اعضای قدیمی این سازمان موضوعی نیست که چندان به طبع الفالح، وزیر تکنوکرات سعودیها خوش بیاید. این شرایط میتواند یک اهرم قوی برای جلوگیری از افزایش تولید نفت زودهنگام سعودیها باشد.

پیشبینی از ضعف بازار نفت
اما سناریوی دیگری که البته با احتمال کمتری نسبت به دیگر سناریوها مطرح است، پیشبینی سعودیها از کاهش رشد تقاضا برای نفت است. در ماههای اخیر پیشبینیها از رشد تقاضا برای نفت کاهش یافته، چراکه جنگ تجاری بین آمریکا و چین که در هفتههای اخیر مجددا اوج گرفته چشمانداز تقاضا برای نفت را تیره کرده است. جنگ تجاری بین این دو ابرقدرت اقتصادی به کاهش رشد اقتصاد جهانی در سه ماه پایانی سال ۲۰۱۸ منجر شد و به دنبال آن سازمانها و موسسات برآورد خود از رشد تقاضا برای نفت را کاهش دادند. در حال حاضر نیز اوجگیری تنشها موجب شده که برآوردها از رشد تقاضا کاهش یابد، بهطور مثال آژانس بینالمللی انرژی برآورد خود از رشد روزانه تقاضا در سال جاری میلادی را هفته گذشته ۹۰ هزار بشکه کاهش داد. دبیرخانه اوپک نیز که همزمان با تصمیم اوپک برای توافق نفتی در دسامبر ۲۰۱۸ تقاضا برای نفت را ۲۹/ ۱ میلیون بشکه در روز پیشبینی کرده بود در حال حاضر این رقم را حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز برآورد میکند. حال باید دید که عربستان تا چه زمانی و تا رسیدن قیمت نفت به چه سطوحی، به افزایش تولید دست نخواهد زد و مواضع خود را حفظ خواهد کرد؟