احتمال تقابل تهران و واشنگتن در عراق

خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی به تنشهای اخیر میان تهران و واشنگتن پرداخت و در این میان عراق را محتملترین نقطه رویارویی نظامی احتمالی میان دو کشور توصیف میکند. در این مطلب آمده است: در روزهایی که تنش میان ایران و آمریکا بالا گرفته است، پهپادها منهدم میشوند و نفتکشها مورد حمله قرار میگیرند، نگرانیها در رابطه با افزایش احتمال وقوع تقابل نظامی در مکانی که یک سوم از نفت مصرفی جهان از آن عبور میکند نیز افزایش یافته است. اما نکتهای که نباید فراموش کرد آن است که هرگونه جنگ نظامی میان دو طرف میتواند در کشوری کلید بخورد که نیروهای نظامی ایران و آمریکا در آن استقرار دارند: عراق. این کشور پس از جنگ با آمریکا در دهه ۹۰ میلادی، میزبانی از جنگ داخلی خونین و ظهور گروه تروریستی داعش، اکنون پنج هزار و ۲۰۰ سرباز آمریکایی در آن مستقر هستند و در سوی دیگر نیز هزاران نیروی شبهنظامی شیعه مقاومت در این کشور حضور دارند که تحت فرمان مقامات عراقی نزدیک به تهران هستند. چنین واقعیت پیچیدهای، مقامات عراقی را در شرایط بسیار دشواری قرار میدهد؛ در زمانی که بغداد در تلاش است تا همزمان با تقویت روابط امنیتی با واشنگتن، ارتباط سیاسی و مذهبی خود را با تهران نیز توسعه دهد.

علی واعظ، تحلیلگر ارشد گروه بینالمللی بحران در امور ایران در یک گفتوگوی تلفنی به بلومبرگ گفت: «دولت عراق نمیتواند ریسک مخدوش کردن روابط با هر یک از دو طرف را متحمل شود. به همین دلیل است که بغداد اکنون خود را بین سنگ و قیچی میبیند.» تا این لحظه از ایجاد رویارویی نظامی ممانعت شده است و باتوجه به قدرت نظامی برتر آمریکا آغاز یک جنگ تمامعیار محتمل نیست؛ اما شرایط کنونی به همین سادگی نیست. آمریکا کارکنان غیرضروری خود را از سفارتش در بغداد بازگرداند؛ مکانی که عنوان بزرگترین سفارت آمریکا در جهان را بهخود اختصاص داده است. واشنگتن از سوی دیگر کنسولگری خود در بصره را نیز تعطیل کرد؛ چراکه نگرانیهای جدی پیرامون نفوذ ایرانیها در این شهر وجود دارد. شرکت نفتی «اکسون موبیل» نیز اغلب کارکنان خارجی خود را از میدان نفتی قرنه در غرب بصره بهطور موقت تخلیه کرده است. در ماه ژوئن، یک حمله راکتی علیه دو کمپ استقرار مشاوران نظامی آمریکا انجام شد.

خوآن پولاسچیک، مشاور معاونت خاور نزدیک وزارتخارجه آمریکا نیزهفته گذشته با حضور در جلسه استماع سنا گفت: «برخی از شبهنظامیان وفادار به ایران علیه منافع و برنامههای عملیاتی آمریکا دسیسه میکنند که میتواند به کشته و زخمی شدن نیروهای آمریکایی منجر شود.» او مدعی شد که گروههای مقاومت عراقی مکانهای دیپلماتیک آمریکا در این کشور را تحت نظارت خود دارند. همچنین یکی از مشاوران پنتاگون نیز در همین جلسه استماع اظهار کرد: «اصلیترین نگرانی ما آن است که برخی از گروههای مقاومت که بیشتر از بغداد به تهران نزدیک هستند، میتوانند مشروعیت نخستوزیر عراق را تضعیف کنند و این کشور را به بیثباتی بکشانند.» اما نفوذ ایران در عراق، روز دوشنبه با سفر عادل عبدالمهدی، نخستوزیر عراق به تهران برای دیدار با حسن روحانی بیش از پیش آشکار شد. هدف از این دیدار گفتوگو برای نیل به رهیافتهای کاهش تنش در منطقه است. در آخرین دور از تنشها، ایران اعلام کرد که گروهی از جاسوسان سازمان سیا را که در بازداشت خود دارد، محاکمه میکند. این درحالی است که روابط تهران و لندن نیز بهدلیل توقیف دو نفتکش توسط هر دو طرف وارد تنش شده است.

مقامات ایرانی بهطور مداوم توانایی سفر در سراسر عراق را بدون هرگونه ریسک امنیتی به رخ میکشند؛ ریسکهایی که موجب میشود تا دیپلماتها و مقامات آمریکایی همواره بهطور مخفیانه در عراق تردد کنند. زمانی که حسن روحانی در مارس گذشته به عراق سفر کرد، با آیتالله سیستانی، مرجع عالیقدر شیعیان و مهمترین فرد مذهبی این کشور دیدار کرد. در مقابل دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا که با تاکید بر ضرورت تداوم حضور نظامیان آمریکا در عراق برای نظارت بر ایران، موجب خشم قانونگذاران این کشور شد، زمانی که برای بازدید از یک پایگاه نظامی در عراق به شمالشرق بغداد وارد شد، با هیچیک از مقامات بلندمرتبه عراقی دیدار نکرد. از سوی دیگر، عراق یک مساله استراتژیک در سیاستهای منطقهای ایران محسوب میشود؛ ایرانیها همچنین از حکومت بشار اسد در سوریه و حوثیهای یمن علیه حملات عربستانسعودی حمایت میکنند و در عین حال روابط سیاسی و اقتصادی خود را با قطر، تقویت کردهاند. قطر از دو سال پیش توسط عربستان، بحرین، امارات و مصر به محاصره اقتصادی درآمده است. این کشور عربی در خلیجفارس میزبان یکی از کلیدیترین پایگاههای نظامی آمریکا است. البته طی سالهای گذشته و در موارد نادری منافع تهران و واشنگتن در عراق همپوشانی داشته است. در جریان مبارزه با تروریستهای داعشی، نیروهای ایرانی و آمریکایی در جبهههای مختلف عراق علیه داعش میجنگیدند.

یک تحلیلگر ارشد در امور کشورهای عربی موسسه واشنگتن نفوذ ایران در عراق را حتی به دوره صدام حسین، دیکتاتور این کشور مربوط میداند. به گفته وی، بسیاری از شیعیان عراقی برای فرار از زندان، شکنجه و اعدام توسط حزب بعث، بهسوی مرزهای ایران گریختند و طی این سالها با زندگی در ایران وفق یافته و خود را ایرانی میدانند.پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و سرنگونی صدام حسین، این افراد برای پیوستن به دولت و حمایت از شیعیان عراق به کشور خود بازگشتند. کامران بخاری، رئیس مرکز سیاست جهان در این باره معتقد است: «بخشهای عمدهای از ارتش عراق علاوه بر شبهنظامیان شیعه نیز دارای روابط نزدیکی با ایران هستند. نفوذ ایران در عراق بسیار گستردهتر از آمریکا است.» این ماه نیز بغداد تصمیم گرفت تا این گروههای مسلح را تحت یک فرماندهی واحد قرار دهد؛ اقدامی که البته با احتیاط فراوان مورد استقبال واشنگتن قرار گرفت. یک مشاور پنتاگون در جلسه استماع سنا آمریکا بر این نکته تاکید کرد که شبهنظامیان شیعه با شجاعت بالایی علیه تروریستهای داعشی جنگیدند و اکنون در میان اذهان عمومی از احترام بالایی برخوردار هستند. پس از روی کار آمدن ترامپ، آمریکا کمپین فشار حداکثری را علیه بخشهای اقتصادی ایران آغاز کرده است و تاکنون شواهدی از قصد کاخسفید برای کوتاه آمدن از موضع خود دیده نمیشود. اکنون باتوجه به از بین رفتن داعش در عراق، آمریکا حضور ایران در این کشور را بهعنوان بخشی از قدرت منطقهای تهران میداند.

واعظ با اشاره به اینکه درگیری نظامی در عراق مورد نگرانی ایران نیز هست، میگوید: «من درباره اینکه کدام یک از بحرانهای کنونی در نقاط مختلفی از منطقه از عراق گرفته تا یمن، سوریه و تنگه هرمز بیشتر ایران را نگران میکند میگویم: عراق.»