بررسی کشورهایی که «صفر» از پول‌شان حذف کردند

برنامه دولت برای حذف چهار صفر از پول ملی جدی است و کلیات لایحه تغییر واحد پولی کشور در هیأت دولت تصویب شده است.

در ایران حداقل یک دهه است که هرچند وقت یکبار ایده حذف صفر از پول ملی مطرح شده است. حذف صفر از پول کشورها، سابقه طولانی و همچنین مواردی بسیار عجیب دارد: یک کشور بهیکباره ۲۹ صفر از پول ملی خود حذف کرده است و کشور دیگری همین اواخر، در عرض سه سال و در سه مرحله ۲۵ صفر از پول خود حذف کرده با این حال، تورم مهار نشده است! این گزارش را تا انتها بخوانید تا پی ببرید که چه تاریخ طولانی و عجیب و غریبی، پشت حذف صفرها از اسکناسها وجود دارد...

برنامه دولت برای حذف چهار صفر از پول ملی جدی است و کلیات لایحه تغییر واحد پولی کشور در هیأت دولت تصویب شده است. در ایران حداقل یک دهه است که هرچند وقت یکبار ایده حذف صفر از پول ملی مطرح شده است. حذف صفر از پول کشورها، سابقه طولانی و همچنین مواردی بسیار عجیب دارد: یک کشور بهیکباره ۲۹ صفر از پول ملی خود حذف کرده است و کشور دیگری همین اواخر، در عرض سه سال و در سه مرحله ۲۵ صفر از پول خود حذف کرده با این حال، تورم مهار نشده است! این گزارش را تا انتها بخوانید تا پی ببرید که چه تاریخ طولانی و عجیب و غریبی، پشت حذف صفرها از اسکناسها وجود دارد...

نخستین نمونه حذف صفر از پول ملی کشورها به سالهای بحرانی بعد از جنگ جهانی اول در برخی کشورهای اروپایی بازمیگردد. آلمان در زمان جمهوری وایمار در سالهای ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۳ تورم بسیار شدیدی را از سر گذراند. در سال ۱۹۲۳میلادی، قیمتها در آلمان، هر دو روز دوبرابر میشدند: بله این عجیب، اما کاملاً واقعی است!

پیش از ابرتورم در آلمان، هیچکس در دنیا فکر نمیکرد که نرخ تورم میتواند با این سرعت نجومی بالا برود. در نوامبر ۱۹۲۳ میلادی، ارزش هر دلار آمریکا معادل با ۴.۲ هزار میلیارد مارک آلمان بود! تورم که بالا گرفت، «رایشبانک» آلمان به سرعت به سراغ چاپ اسکناسهای جدید رفت. اسکناس ۵۰ هزار مارکی در سال ۱۹۲۲ چاپ شد و وقتی دیدند با این سرعت تورم، این اسکناسِ درشت، کفاف معاملات را نمیدهد، اسکناس ۱۰۰ هزار میلیارد مارکی نیز در سال ۱۹۲۳ چاپ شد!

در همین سال ۱۹۲۳ بود که دولت آلمان به سراغ حذف ۱۲ صفر از پول خود رفت و با معرفی یک واحد پولی جدید به نام «رنتن مارک»، یکی از مهمترین نمونههای حذف صفر از پول کشورها رقم خورد. یک کشور اروپایی دیگر به نام اتریش که در سالهای پس از فروپاشی امپراتوری اتریش-مجارستان، وضعیت اقتصادی دشوار و تورم شدیدی را تجربه میکرد در سال ۱۹۲۵، چهار صفر از پول خود حذف کرد. مجارستان هم در سال ۱۹۲۷ به سراغ تغییر واحد پولی و حذف صفر از چهره اسکناسهای خود رفت.

دورانی جدید از حذف صفر از پول کشورها

بعد از جنگ جهانی دوم، دوران تازهای از حذف صفر از پول کشورها آغاز شد و کشورهای بیشتری در مقاطع مختلف به سراغ این سیاست رفتند. در موردی بسیار عجیب، مجارستان که بعد از جنگ جهانی با ابرتورمی کمسابقه روبرو بود، ۲۹ صفر از پول خود حذف کرد و با حذف این ۲۹ صفر، یک واحد پولی جدید به نام «فورینت»، تبدیل به پول رسمی این کشور شد.

فرانسه هم در سال ۱۹۶۰، دو صفر از واحد پولی خود حذف کرد و «فرانک جدید» جای «فرانک» را گرفت. هلند نیز در دهه ۱۹۶۰ میلادی، چهار صفر از پول خود حذف خود کرد.

بعد از این تجربیات در کشورهای اروپایی، انبوهی از برنامههای حذف صفر در کشورهای مختلف عملیاتی شد. کره جنوبی بعد از جنگ دو کره در سال ۱۹۵۷، دو صفر از پول خود حذف کرد و در سال ۱۹۶۳ که مجدداً با تورم روبرو شد، یک صفر دیگر را نیز حذف کرد.

شیلی در آمریکای لاتین، در سال ۱۹۶۰ سه صفر و در سال ۱۹۷۵، سه صفر دیگر را درپی یک موج تورمی شدید از پول ملی خود حذف کرد. اقدام شیلی، راه را برای سایر کشورهای آمریکای لاتین باز کرد تا به سراغ پاک کردن صفرها از پول ملی خود بروند.

آرژانتین و برزیل، دو نمونه شکستخورده در سیاست حذف صفر از پولهای ملیاند: آرژانتین در سال ۱۹۷۰، دو صفر، در سال ۱۹۸۳، چهار صفر، در سال ۱۹۸۵، سه صفر، و در سال ۱۹۹۲، چهار صفر از پول ملی خود حذف کرد. انبوه صفرهای حذف شده هم آرژانتین را از تورمهای جدید نجات نداد و این کشور در حال حاضر نیز تورم بالایی دارد.

برزیل که نخستین بار در سال ۱۹۴۲، سه صفر از پول خود حذف کرده بود، در سال ۱۹۶۷ سه صفر دیگر را نیز حذف کرد. در دهه ۸۰ میلادی که به دلیل بدهی بالا، تورم شدید این کشور را زمینگیر کرد، برزیل در سالهای ۱۹۸۶ و ۱۹۸۹، مجموعاً ۶ صفر دیگر را از چهره پول خود حذف کرد و چون این کار افاقه نکرد در سال ۱۹۹۳ نیز اقدام به حذف سه صفر دیگر کرد.

حتی رژیم صهیونیستی نیز دو بار اقدام به حذف صفر از پول خود کرده است. روسیه هم بعد از سالهای فروپاشی شوروی تورم شدیدی را تجربه کرد و در سال ۱۹۹۸، ۳ صفر از پول خود حذف کرد.

حذف صفر از پول کشورها در قرن بیستویکم

سیاست حذف صفرهای پول در برخی همسایگان ایران نیز بهکار گرفته شده است که همگی در قرن بیستویکم بوده است. ترکیه در سال ۲۰۰۵، ۶ صفر از پول ملی خود حذف کرد. آذربایجان در سال ۲۰۰۶، در پی یک موج تورمی شدید، واحد پولی خود را به «منات جدید» تغییر داد که هر «منات جدید» معادل ۵۰۰۰ «منات قدیم» بود. ترکمنستان نیز در سال ۲۰۰۹ عیناً همین کار را کرد.

شکستخوردهترین سیاست حذف صفر از پول در قرن جاری متعلق به زیمبابوه است. این کشور در سال ۲۰۰۶، سه صفر از پول خود حذف کرد؛ در سال ۲۰۰۸ با تورم شدید مجبور به حذف ۱۰ صفر دیگر شد و در سال ۲۰۰۹ نیز ۱۲ صفر دیگر از پول خود حذف کرد.

ونزوئلا که در حال حاضر با تورمی کمرشکن روبرو است، در سال ۲۰۱۸، ۵ صفر از پول ملی خود حذف کرد و این آخرین تجربه در حذف صفر در کل دنیا است.

در کل، در کشورهایی که تورم شدید داشتهاند، حذف صفر به مهار تورم منجر نشده و تنها زمانی این سیاست، مفید بوده که با سایر سیاستهای کارآمدِ پولی و اقتصادی تلفیق شده است. در واقع، تا زمانی که کشورهای دارای تورم نتوانستهاند نقدینگی را با انتقال به حوزه تولید، در خدمت توسعه اقتصادی به کار بگیرند، سیاست حذف صفر از پول ملی، کارساز نبوده و تورم به شکل شدیدتری بازگشته است. سیاست حذف صفر تنها در مواردی موفق بوده که با سیاستهای توسعهای مناسب و کنترل نقدینگی، توأم شده است. باید دید در ایران، چه نتیجهای از حذف ۴ صفر از پول ملی و تبدیل تومان به پول رسمی کشور، رقم میخورد.