آسیب‌شناسی صنایع سرب و روی

فعالان و تحلیلگران معدن و صنایع معدنی کشور در جلسه هماندیشی «دومین همایش صنایع غیرآهنی ایران و فناوریهای وابسته با نگاهی به تولید و بازار»، چشمانداز و چالشهای صنعت سرب و روی را مورد ارزیابی قرار دادند. صنایع فلزات غیرآهنی شامل (آلومینیوم، مس، سرب، روی و طلا) را میتوان نماد پیشرفت و صنعتی بودن کشورها دانست، صنایعی که در بسیاری از کشورها پیشرو سایر صنایع محسوب میشوند، اما در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند. با توجه به منابع و بازارهای بالقوه منطقه و ایران در حوزه فلزات غیرآهنی، بررسی ابعاد، فرصتها و تهدیدهای موجود، بیش از پیش نمایان میشود. با این شرایط بررسی چالشهای این صنایع این امکان را به متولیان این بخشها میدهد تا بتوانند نسبت به برنامهریزی برای این صنایع اقدام کنند؛ هرچند فعالان این صنایع دخالتهای گاه و بیگاه متولیان دولتی را یکی از چالشهای اصلی این صنایع یاد میکنند و معتقدند در صورتی که دولت این صنایع را به تشکلها واگذار کند و تنها عنوان نهاد نظارتی نه تصمیمگیر را بهعهده گیرد، بخش اعظمی از مشکلات این صنایع مرتفع خواهد شد.

بررسی ساختار صنعت سرب و روی در کشور نشان میدهد که این صنعت با معضل «فعالیت زیرظرفیت اسمی»، «نبود استراتژی توسعه صنعتی»، «کمبود مواد اولیه»، «اعمال محدودیتهای صادراتی»، «دخالت دولت در امور این صنایع» و... مواجه است. بررسی این چالشها از جمله مواردی است که فعالان این صنایع خواستار بررسی و جمعبندی آنها در «دومین همایش و نمایشگاه صنایع غیر آهنی ایران و فناوریهای وابسته» هستند. همچنین چالشهایی که در اولین همایش صنایع غیرآهنی که سال گذشته برگزار شد هم، از سوی فعالان این بخش مورد توجه قرار گرفت. بیمهری به این صنایع در کشور در حالی است که با توجه به منابع و بازارهای بالقوه منطقه و ایران در حوزه فلزات غیرآهنی، همچنین تلاش چشمگیر همسایگان در توسعه این صنایع حتی بدون داشتن منابع معدنی آن، لزوم تمرکز بیشتر و ایجاد دیدگاه اقتصادی پایدار در این صنایع، بررسی ابعاد، فرصتها و تهدیدهای موجود در آنها را بیش از پیش نمایان میکند. بهطوریکه در حال حاضر، توازن میان تولید و صادرات و مصرف داخلی در بازار این فلزات، از اصلیترین چالشهای حال حاضر این صنایع محسوب میشود. جلسه هماندیشی دومین همایش صنایع غیرآهنی ایران و فناوریهای وابسته با نگاهی به تولید و بازار با حضور یوسف مرادلو، رئیس هیاتمدیره و دبیر انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران؛ بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران؛ امین صفری، مدیرعامل مجتمع سرب و روی مهدیآباد؛ حمیدرضا معینالدین، مدیرعامل کوشا معدن؛ سید علیرضا حجازی، کارشناس توسعه معادن روی، سید رکنالدین سیدآقا میری، نماینده انجمن سرب ایران و سروش فولادچی دبیر امور همایشهای گروه رسانهای «دنیای اقتصاد» برگزار شد.

چالشهای سرب و روی

یوسف مرادلو، رئیس هیاتمدیره و دبیر انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران در این نشست با اشاره به اینکه در وزارت صنعت، معدن و تجارت بیشتر حالت دستوری و نگاه از بالا به پایین به بنگاههای تولیدی حاکم است، عنوان کرد: بسیاری از تصمیماتی که در گذشته در بخش معدن گرفته شده است غلط بوده و در بسیاری موارد تشکلها و انجمنها با نشستهای پیدرپی با مسوولان دولتی آنها را مجاب کردهاند که نسبت به اصلاح این قوانین اقدام کنند اما در اکثر موارد شاهد آن هستیم که با وجود پذیرش مسوولان و صدور دستور از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت، اما اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است. بهگفته مرادلو، یکی دیگر از چالشهای موجود زمانبر بودن مصوب شدن تصمیمات است. از زمان ارائه درخواست تا نهایی شدن آن از سوی متولیان شاهد تغییر در بسیاری از متغیرها هستیم و در آن زمان، درخواست ارائه شده شاید چندان کارآیی نداشته باشد. رئیس هیاتمدیره و دبیر انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران همچنین با اشاره به اینکه سال جاری سال رونق تولید نامگذاری شده اما الزامات رسیدن به این هدف فراهم نیست، گفت: نامگذاری صورت گرفته در حالی است که چهارماه بزرگترین تامینکننده مواد اولیه، مواد مورد نیاز را به بنگاههای تولیدی ندادند. این شرایط در حالی است که بنگاههای تولیدی ملزم شدهاند هفتهای ۷۰۰ تن روی در بورس عرضه کنند. الزام در نظر گرفته شده در حالی است که ما ۶ ماه است در حال عرضه روی در بورس هستیم، اما مشتری وجود ندارد با این حال مسوولان به عرضه در بورس اصرار دارند.

قیمت مواد اولیه یکیدیگر از مواردی است که رئیس هیاتمدیره و دبیر انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران از آن بهعنوان چالشهای این صنعت یاد کرد و در این خصوص گفت: دولت قیمت مواد اولیه را بهصورت معکوس محاسبه میکند که این امر موجب میشود تا بیشترین سود به دولت برسد و با وجود سرمایهگذاری بسیاری که بنگاههای تولیدی در بخشهای فناوری صورت دادهاند، سود کمتری به دست آوردهاند. مرادلو در ادامه با اشاره به اینکه در شرایط کنونی تولیدکنندگان برای دسترسی به مواد اولیه ناچار به استفاده از واسطه هستند نیز عنوان کرد: همین واسطهها زمانی که تمام اطلاعات و راه و چاه دسترسی به مواداولیه را به دست آورند از همکاری با تولیدکنندگان داخلی سرباز میزنند و بهصورت مستقیم با کشورهای دیگر وارد معامله میشوند. به گفته رئیس هیاتمدیره و دبیر انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران، ما در حال حاضر پانزدهمین کشور تولیدکننده روی هستیم و با ۷۰ درصد مازاد نیاز، این در حالی است که این تولیدکنندگان در حالحاضر با ظرفیت ۳۰ تا ۴۰ درصدی در حال فعالیت هستند.

خلأ استراتژی

خلأ استراتژی توسعه صنعتی برای صنعت سرب و روی یکی از مواردی است که بهرام شکوری رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران به آن اشاره کرد و در اینخصوص گفت: نبود استراتژی در این صنایع موجب شده تا امکان برنامهریزی از این بخشها گرفته شود و از سوی دیگر مجوزهای مازاد نیاز برای این صنایع صادر شود. یکی دیگر از مواردی که شکوری به آن اشاره کرد به مساله صادرات بازمیگردد. رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران در ادامه با اشاره به اینکه استراتژی توسعه صنعتی باید جانمایی صنایع را مشخص کند، اظهار کرد: با تدوین استراتژی توسعه صنعتی دست تولیدکنندگان برای جانمایی واحدهای تولیدی بازمیشود و از سوی دیگر این امکان بهوجود میآید تا میزان مصرف سرانه تولید تا افق ۱۴۰۴ مشخص شود و براساس میزان مصرف سناریوی تولید تدوین شود. بهگفته شکوری، در حالحاضر طرح جامع مس و روی نداریم و باید مقید به تدوین این طرح باشیم. رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران با اشاره به اینکه باید شرایطی ایجاد کنیم که فعالان اقتصادی آزادانه عمل کنند، عنوان کرد: تولیدکنندگان باید در کنار تامین نیاز داخل بتوانند آزادانه صادرات داشته باشند و برای آنها دستاندازهای صادراتی ایجاد نشود. به گفته رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران به بهانه کمبود تولید و نیاز داخلی در حالحاضر در بخش صادرات سنگاندازیهای بسیاری صورت میگیرد، این در حالی است که زمانی که بازار کشش ندارد و تولید مازاد نیاز بازار داخلی است، تولیدکننده باید با مازاد تولید چه کند؟ آنچه مسلم است در شرایط کنونی باید به صادرات روی آورد. به گفته شکوری یکی از مواردی که به آن توجه نشده است تشکلهای اقتصادی است، ما میگوییم تشکلها ظرفیت خاصی دارند و دولت باید از این ظرفیتها استفاده کند. به گفته رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران، واگذاری فعالیتها به تشکلها باید با ارزیابی دقیق صورت گیرد تا از ایجاد رانت جلوگیری شود. در این شرایط استفاده از قیمت جهانی میتواند پاسخگوی بخش تولید باشد. شکوری در ادامه گفت: اجازه دهید تا تولیدکنندگان با قیمت جهانی پیش بروند و در صورتی که بخشی نتوانست با قیمت جهانی حرکت کند، ملزم به تغییر سیستم خود خواهد شد.

برنامه جامع در دست تدوین

امین صفری، مدیرعامل مجتمع سرب و روی مهدیآباد نیز با اشاره به اینکه صنعت روی با چالشهای بسیاری مواجه است که در این خصوص میتوان به نبود برنامه جامع اشاره کرد، افزود: شرایط در بخش خصوصی و دولتی درهم پیچیدگی خاصی دارد. تامینکننده به نوعی بخش دولتی است، از آن طرف تعداد زیادی از کارخانههای کوچک وجود دارند که تقریبا رها هستند. بهگفته مدیرعامل مجتمع سرب و روی مهدیآباد، سعی ما این است که طرح جامع روی را بهعنوان یک سند بالادستی تدوین کرده و بهعنوان یک سند لازمالاجرا به تمام دستگاهها ابلاغ شود و تمام دستگاهها ملزم به اجرای آن شوند. صفری درخصوص زمان نهایی شدن این سند نیز عنوان کرد: فاز اول سند تدوین شده در دست بررسی است و رایزنی با دولت در دستور کار قرار دارد و آنچه مسلم است با نهایی شدن این سند دورنمایی از صنایع سرب و روی بهدست خواهیم آورد.

به گفته مدیرعامل مجتمع سرب و روی مهدیآباد، این همایش فرصت خوبی برای رساندن چالشها به گوش متولیان است و باید مسوولان علاوه بر حضور در همایش، در پنلها نیز حضور داشته باشند تا امکان طرح مسائل و مشکلات وجود داشته باشد.

چالشهای صنعت سرب

سید رکنالدین سیدآقا میری، نماینده انجمن سرب ایران نیز در این نشست با اشاره به اینکه طرح جامع برای صنعت سرب یک رویا است، گفت: اینکه متولیان دولتی صنعت سرب را به رسمیت بشناسند برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است. به گفته این نماینده انجمن سرب ایران، مواد اولیه این صنعت در دنیا از دو طریق کنسانتره و باتریهای مستعمل تامین میشود و میتوان گفت که حدود ۷۵ درصد از مواد اولیه سرب از طریق باتریهای مستعمل تامین و ۲۵ درصد از مواد اولیه این بخش هم از طریق کنسانتره تامین میشود. در ایران نیز حدود ۹۰ درصد از مواد اولیه این صنعت از طریق باتریهای مستعمل و مابقی از طریق استحصال کنسانتره تامین میشود و دلیل آن هم به مشکلزا بودن استحصال باز میگردد که موجب شده تا تولیدکنندگان استفاده از باتریهای مستعمل را بهعنوان ماده اصلی این صنعت در دستور کار قرار دهند. سیدآقا میری با اشاره به اینکه پیش از این بدون مشکل و بیسر و صدا صادرات با قیمتهای جهانی را انجام میدادیم افزود: این روند تا زمانی ادامه داشت که پای دولت به میان آمد و به بهانه تامین نیاز داخل صادرات ما متوقف شد. این نماینده انجمن سرب ایران درخصوص سایر چالشهای این صنعت نیز عنوان کرد: در برههای چالشی با گمرک به وجود آمد که برای رفع این چالش به وزارت صنعت، معدن و تجارت مراجعه کردیم و در آن زمان متوجه شدیم که مشخص نیست که فعالیت ما با کدام بخش از وزارت صنعت مرتبط است و پس از رفت و آمدهای بسیار، صنایع سرب را زیر گروه معاون معدنی این وزارتخانه قرار دادند. موضوع بعدی چالشی است که این صنعت با سازمان محیطزیست دارد و این سازمان همواره بر آلوده بودن این صنعت تاکید دارد و این امر مشکلات بسیاری را برای تولیدکنندگان بهوجود آورده است. به گفته سیدآقا میری، مشکل بعدی صنایع سرب به موانعی مربوط میشود که سازمانهای غیرمرتبط با اقتصاد برای این بخش ایجاد میکنند، بهطوریکه با وجود تعهدات داده شده مبنی بر تامین نیاز داخلی، هنوز نتوانستهایم مجوزهای صادراتی را دریافت کنیم و به بنگاههای تولیدی اعلام شده که مازاد تولید را در بورس عرضه کنند. این در حالی است که سرب در بورس مشتری ندارد. به گفته این نماینده انجمن سرب ایران، صنعت سرب صنعتی صادراتمحور است، بههمین دلیل تولیدکنندگان این صنعت با قیمت جهانی کار میکنند و اگر جلوی صادرات این صنعت را بگیرند این بخش خفه خواهد شد. سیدآقا میری با اشاره به اینکه تولیدکنندگان برای آنکه بتوانند از موانع صادراتی عبور کنند به تامین مواد اولیه مورد نیاز از طریق واردات روی آوردهاند، عنوان کرد: اعمال محدودیتهای در نظر گرفته شده موجب شده است تا تولیدکنندگان به تامین مواد اولیه از عراق، ارمنستان و تاجیکستان و... روی آورند، اما جلوی صادرات این گروه نیز گرفته شده است که این امر موجب شد تا علاوه بر بازارهای صادراتی تولیدکنندگان بازارهای وارداتی تامینکننده مواد اولیه را نیز از دست بدهند. به گفته این نماینده انجمن سرب ایران، پس از کشوقوس فراوان به این توافق رسیدیم که ۶ ماه اول سال صادرات ۳۵ درصدی داشته باشیم و ۶ ماه دوم سال میزان صادرات به ۵۰ درصد برسد اما با وجود توافق صورت گرفته و گذشت ۶ ماه از آن هنوز این توافق اجرایی نشده است.

سید علیرضا حجازی، کارشناس توسعه معادن روی نیز در این نشست عنوان کرد: دولت نه تنها از وضعیت تولیدکنندگان اطلاع ندارد، بلکه از وضعیت مصرفکنندگان نیز بیاطلاع است، با این حال بدون کارشناس میزان عرضه در بورس را تعیین میکند. به گفته این کارشناس توسعه معادن روی، تولیدکنندگان در حال حاضر با انبارهای شمش فروخته نشده روبهرو هستند این در حالی است که مجوز صادرات نیز برای آنها صادر نمیشود. حجازی همچنین با اشاره به اینکه میزان فروش نسبت به سالهای قبل بسیار کاهش یافته نیز عنوان کرد: افت فروش موجب شد تا نقدینگی بنگاههای تولیدی به میزان بسیاری کاهش یابد و امکان توسعه از این بخش گرفته شود. به گفته این کارشناس توسعه معادن روی، یکی دیگر از مشکلات صنایع سرب مربوط به اداره منابع طبیعی میشود. تولیدکنندگان در هر نقطهای که بهعنوان مواد اولیه دست میگذارند با سنگاندازی اداره منابع طبیعی و سازمان محیطزیست روبهرو میشوند.

دومین همایش و نمایشگاه چشمانداز صنایع غیرآهنی و فناوریهای وابسته با نگاهی به تولید و بازار، ۹ و ۱۰ مهر ماه ۹۸ در مرکز همایشهای صدا و سیما برگزار میشود. دومین دوره این همایش با ۶ محور «توازن زنجیره تامین (اکتشاف تا محصول نهایی)، مصرف داخلی و صادرات در بازار صنایع غیرآهنی»، «صادرات در مواجهه با تحریمها، آییننامهها و قوانین داخلی و زیرساختها»، «تامین سرمایه و تبادلات مالی داخلی و بینالمللی»، «بومیسازی و رونق تولید در صنایع غیرآهنی»، «انرژی، آب، محیط زیست و اقتصاد چرخهای در بهرهوری صنایع غیرآهنی»، «بهرهوری، تکنولوژی و نوآوری با نگاهی ویژه بر ارتباط صنعت و دانشگاه» برگزار خواهد شد.

بر اساس این گزارش، برنامههای توسعهای کشورهای همسایه در تولید فلزات غیرآهنی، لزوم آگاهی از روند عرضه و تقاضا در بازارهای بینالمللی، اثرات مستقیم و غیرمستقیم فلزات غیرآهنی بر یکدیگر و بر آهن و فولاد، صرف هزینههای هنگفت برای تولیدکنندگان داخلی جهت شرکت در رویدادهای بینالمللی، توازن و تعادل داخلی و بینالمللی در تصمیمات کلان صنایع فلزات غیرآهنی مهمترین عواملی است که نیاز به برگزاری همایشی در این ابعاد را بیش از پیش نمایان میکند.