چرا تجارت اروپا با ایران ارزش دفاع دارد؟

نگاه دقیقتر به آمار تجاری، داستان متفاوتی را بازگو میکند. فناوری اروپایی عمیقا در اقتصاد ایران به خصوص بخش بزرگی همچون بخش صنعتی که از هر سه کارگر ایرانی حدود یک نفر در آن مشغول به کار هستند، به کار گرفته شده است. صادرات قطعات، ماشین آلات و تجهیزات حمل و نقل که تحت سیستم SITC۷ قرار میگیرد، بدون شک شاخص مهمتری از تجارت ایران-اروپا در مقایسه با خرید نفت ایران توسط اروپا هستند.

ارزش صادرات SITC۷ اروپا به ایران از زمان وضع تحریمهای ثانویه دولت ترامپ در نوامبر سال ۲۰۱۸ نصف شده است. بررسی آمار اتحادیه اروپا نشان میدهد ارزش صادرات ماهانه این منطقه به ایران در ۱۲ ماه پیش از وضع مجدد تحریمها، ۹۷۰ میلیون دلار بود و در ۱۰ ماه پس از آن به ۴۳۳ میلیون دلار کاهش یافت.

بخش صنعت ایران تحت نفوذ شرکتهای دولتی قرار دارد که اکثر آنها در لیست سیاه وزارت خزانه داری آمریکا جای گرفته اند و بنابراین برای شرکتهای اروپایی که خواهان حفظ روابط تجاری با آمریکا هستند، محدودیتهایی ایجاد کرده است.

اما با وجود این موانع قابل توجه، اروپا همچنان به صادرات قطعات، ماشین آلات و تجهیزات حمل و نقل به ارزش میلیارد دلار به ایران ادامه میدهد. صادرات به شرکتهای خصوصی تحت تحریمهای آمریکا قرار نمیگیرد و این به معنای آن است که شرکتهای اروپایی اگر بتوانند بانکی پیدا کنند که حاضر باشد پرداخت برای صادرات را بپذیرد، تجارت میتواند انجام بگیرد.

این تجارت ارزش دفاع کردن دارد و مقامات اروپایی نباید از مشکلات اخیرشان برای حفظ روابط دوجانبه در مواجهه با تحریمهای آمریکا دلسرد شوند. همچنین این استمرار تجارت روشن میکند که ایران نمی تواند به راحتی از اروپا دست بکشد.

این تصور اشتباه متداول وجود دارد که کمپین تحریمهای چندجانبه علیه ایران که از مارس سال ۲۰۰۸ تا ژانویه سال ۲۰۱۶ در جریان بود و تحریمهای اتحادیه اروپا را دربرمیگرفت، ایران را ناچار کرد از اروپا فاصله گرفته و به چین روی بیاورد. در حالی که تجارت ایران با چین طی این مدت رشد قابل ملاحظه ای پیدا کرد و صادرات قطعات، ماشین آلات و تجهیزات حمل و نقل چینی از ۲.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ به ۷.۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ رشد کرد، اما این رشد مشابه در اکثر کشورهای در حال توسعه جهان دیده میشود. در کل تحریمها در دوره مذکور باعث ظهور چین به عنوان یک صادرکننده بزرگ کالاهای تولیدی با ارزش بالا شد.

با این حال صادرات اروپا به ایران بلافاصله پس از رفع تحریمها، بهبود پیدا کرد و میزان نسبی صادرات چین به اروپایی در بخش SITC۷ از ۲.۵۸ در سال ۲۰۱۵ به ۱.۱۳ در سال گذشته کاهش پیدا کند. با وجود برتری جدیدی که چین پیدا کرده بود، اروپا توانست سهم زیادی از واردات قطعات، ماشین آلات و تجهیزات حمل و نقل ایران را پس بگیرد. زیرا زمانی که صنعت ایران در اوایل دهه ۲۰۰۰ یک دوره مدرنیزه سازی بزرگ را در پیش گرفت، شرکتهای اروپایی سهم اصلی را در ایجاد کارخانهها و انتقال فناوری داشتند. مهندسان فرانسوی در بخش قطعات خودروسازی، مهندسان آلمانی در بخش ساخت لوکوموتیو و مهندسان ایتالیایی در سهم تولید صنعت غذا سهم قابل ملاحظه ای را کسب کردند.

برای ادامه فعالیت این بخشها، ایران به واردات از اروپا نیاز دارد. حتی اگر شرکتهای چینی به تامین کننده عمده ایران تبدیل شوند اما قادر نخواهند بود وابستگی صنعت ایران به اروپا را قطع کنند. شاید این تا حدود زیادی به این علت باشد که دور قبلی تحریمها که در دوران اوج خود تنها ۲۰ ماه از ژانویه سال ۲۰۱۲ تا نوامبر سال ۲۰۱۳ طول کشید و مذاکرات هستهای باعث لغو برخی از تحریمها از جمله توقف تحریمها علیه بخش خودروسازی شد.

در نتیجه صنعت ایران هرگز احساس نکرد که باید وابستگی خود به قطعات و فناوری اروپایی را قطع کند. احداث کارخانهها و زنجیره تامین سالها زمان میبرد و سالها زمان میبرد تا تحریمها الگوی وابستگی را که از طریق روابط تجاری تاریخی شکل گرفتهاند، تغییر دهند.

بر اساس گزارش بلومبرگ، حتی اگر ارزش کلی تجارت اروپا با ایران کاهش پیدا کرده باشد، اروپا نقش حیاتی و مطمئنی را در آینده اقتصاد ایران حفظ کرده است. اگرچه سیاستمداران ایرانی از تلاشهای اروپا برای ایستادگی در برابر تحریمهای آمریکا مایوس شدهاند اما به سادگی نمیتوانند روابط با غرب را کنار بگذارند و این مسئله به اروپا اهرم منحصر بفردی میدهد. با اعلام کاهش تعهدات برجامی ایران، برخی در اروپا خواستار وضع مجدد تحریمها علیه ایران شدهاند که تجارت صنعتی با ایران را نابود خواهد کرد. مقامات ایرانی دیگر باور ندارند که آمریکا بتواند فشار اقتصادی قابل توجهی به ایران وارد کند اما اروپا میتواند.