آسیب‌شناسی زیرساخت‌های صنعت فولاد

تحلیلگران معتقدند برای توسعه خطوط ریلی و رسیدن به هدف ۲۵هزار کیلومتر خطوط ریلی در سال ۱۴۰۴، نیاز به افزایش ۱۰۰درصدی بودجه است. با توجه به اینکه توسعه خطوط ریلی میتواند سودآوری خوبی داشته باشد، دولت میتواند با اعطای اوراق مشارکت و پرداخت سود بالای ۲۰ درصد، حجم نقدینگی را به این حوزه سوق دهد و همچنین مشکل حمل ریلی مواد معدنی را حل کند. از سوی دیگر، جهت رسیدن به چشمانداز ۲۰ ساله در افق ۱۴۰۴ برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام، سالانه به ۲۵۷ میلیون مترمکعب آب نیاز است که حدود ۵/ ۱ برابر مقدار فعلی است. جانمایی کارخانجات در نزدیکی آبهای آزاد پیشنهادی است که برای عبور از چالش زیرساخت آب مطرح میشود.

بر اساس این گزارش که از سوی بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران تهیه شده، ارزیابیها نشان میدهند حدود ۶۰درصد از مساحت ایران را مناطق بیابانی در برمیگیرند؛ بیابانهای کشور شامل ۶۱ درصد اراضی بیابانی و کویری، ۲۴ درصد شنزارها و ۱۵ درصد تپههای شنی هستند. حدود ۸۰ درصد از کل مساحت کشور دارای آب و هوای خشک و نیمهخشک است، بهطوری که بارندگی در این مناطق بسیار کم و سالانه بین ۵۰ تا ۲۵۰ میلیمتر است. در ایران مجموع بارش سالانه بهطور میانگین ۱۲۰ میلیارد مترمکعب است که حدودا ۹۶ میلیارد مترمکعب آن استفاده میشود. جهت رسیدن به چشمانداز ۲۰ ساله در افق ۱۴۰۴ برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام، سالانه به ۲۵۷ میلیون مترمکعب آب نیاز است که حدود ۵/ ۱ برابر مقدار فعلی است که این موضوع بهعنوان یکی از چالشهای صنعت فولاد بهشمار میرود.

از سوی دیگر، زنجیره سنگآهن تا گندله (شامل کنسانتره سنگآهن تا گندله) حدود ۲۰ درصد از مصرف آب کل زنجیره ارزش سنگ آهن تا فولاد را به خود اختصاص میدهد و به دلایلی از جمله مصرف پایین آب تا قبل از پروسه آهن اسفنجی، توجیهپذیر بودن حمل ریلی کنسانتره و گندله به واسطه ارزش افزوده ایجاد شده و نیز کاهش هزینههای حمل باطله در زنجیره، پیشنهاد میشود کارخانههای کنسانتره سنگ آهن تا گندله در نزدیکی معادن که عمدتا در مناطق بیآب هستند، احداث شود و احداث مابقی در نزدیک آب برنامهریزی شود. بهطور مثال، در چین بیشترین ظرفیتهای تولید فولاد خام در نزدیکی آبهای آزاد جانمایی شده است که لزوم قرارگیری ظرفیتهای فولادی کشور در کنار آبهای آزاد را نشان میدهد.

اما یکیدیگر از چالشهایی که بر سر راه صنعت فولاد قرار دارد، چالش زیرساخت حملونقل ریلی در کشور است. افق تولید مواد معدنی در سال ۱۴۰۴، حدود ۷۰۰ میلیون تن است که در سالهای اخیر متوسط تولید سالانه مواد معدنی حدود ۳۵۵ میلیون تن بوده است.

در حال حاضر، سهم ریلی از حمل تولیدات مواد معدنی و صنایع معدنی، ۷ درصد (۵/ ۲۴ میلیون تن) و سهم جادهای ۹۳ درصد (۳۳۰ میلیون تن) است. انتظار بخش معدن کشور این است که سهم ۷درصد حمل ریلی مواد معدنی در افق ۱۴۰۴ باید به سهم ۳۰ درصد (۲۱۰ میلیون تن) برسد. با توجه به بررسیهای صورت گرفته در سایر کشورهای معدنی، مشخص شد که سالانه حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد مواد معدنی توسط خطوط ریلی حمل میشود، در حالی که سهم واقعی حمل مواد معدنی توسط خطوط ریلی در ایران ۵ درصد (۲۰ میلیون تن) تولید مواد معدنی کشور را در برمیگیرد. برای واکاوی بیشتر این موضوع باید وضعیت بودجه سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در زیرساخت حملو نقل کشور و هدف دولت در احداث خطوط ریلی در افق ۱۴۰۴ مورد بررسی قرار گیرد. طول خطوط اصلی ریلی کشور برابر با ۱۳۵۰۰ کیلومتر است که با ۹/ ۰ درصد از کل خطوط ریلی جهان، رتبه ۲۱ را به خود اختصاص داده است.

افق طول خطوط ریلی در سال ۱۴۰۴معادل ۲۵هزار کیلومتر است. جهت دستیابی به اهداف افق ۱۴۰۴، طول خطوط ریلی کشور نیاز به رشد سالانه ۹ درصدی دارد و تنها در سال ۱۳۹۸ به سرمایهگذاری ۷/ ۸ هزار میلیارد تومان نیاز است. این در حالی است که در بودجه سال ۱۳۹۸ مبلغ ۴ هزار میلیارد تومان برای ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل کشور در نظر گرفته شده است. در نتیجه میتوان گفت کسری ۱۰۰ درصدی بودجه در نظر گرفته شده را شاهد هستیم. در ادامه، پروژهای فرضی تحتعنوان «سرمایهگذاری در احداث خطوط ریلی به طول هزار کیلومتر جهت حمل ۱۰۰ میلیون تن مواد معدنی از معدن سنگ آهن سنگان تا بندر چابهار» تعریف و بررسی شده است که چالش زیرساخت ریلی را شفافتر بیان میکند.

هزینه ساخت هر کیلومتر خط راهآهن ۱۰میلیارد تومان برآورد میشود. همچنین با توجه به ارزیابیها اگر ۱۰۰درصد احداث ریل و سرمایهگذاری در ناوگان توسط بخشخصوصی انجام گیرد، IRR (نرخ بازده داخلی) طرح ۲۰ درصد خواهد بود و همچنین اگر ۷۰ درصد طرح توسط بخشخصوصی و ۳۰ درصد از طریق یارانههای دولتی تامین شود، IRR طرح ۹/ ۲۳ درصد خواهد بود یا ممکن است احداث ریل توسط دولت صورت پذیرد و تمام سرمایهگذاری در ناوگان به بخشخصوصی محول شود، در این صورت IRR سهم بخشخصوصی از سرمایهگذاری در ناوگان ۹/ ۲۶ درصد و همچنین IRR سهم دولت از سرمایهگذاری در ایجاد زیرساخت ۴/ ۱۹ درصد خواهد بود.