الگوی تجاری‌سازی کشاورزی ایران

در کشورهای درحال توسعه تدارک خدمات کسبوکار کشاورزی اغلب در تسهیل انتقال کشاورزان کوچک از کشاورزی معیشتی به کشاورزی تجاری، همچنین در ترغیب خرده مالکان در سیستمهای کشاورزی قویتر یا تخصصیتر دارای اهمیت است. براساس ارزیابیهای صورت گرفته مشارکت در سیستمهای غذایی مدرن مستلزم مهارتهای تجاری و مدیریتی در سطح بالا است؛ که به نوبه خود نیازمند خدمات کسبوکار موثر، عادلانه، پایدار و همهجانبه برای تامین نیازهای تولیدکنندگان کوچک است.

در این راستا، در ایران نیز پس از ابلاغ توسعه خدمات کسبوکار کشاورزی بهعنوان اولین گام، همگرایی بین کمیسیون کشاورزی و کسبوکارهای مرتبط با اتاق ایران بهعنوان نماینده بخشخصوصی و بازرگانی، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور بهعنوان نماینده بخش تخصصی و دانشی ارائهدهنده خدمات کسبوکار کشاورزی و کارگروه ملی کشاورزی تجاری بهعنوان بخش برنامهریزی و سیاستگذاری عمومی بخش کشاوزی در دستور کار قرار گرفت و به این طریق خدمات توسعه بازرگانی و کسبوکار کشاورزی (نابکا) عملیاتی شد تا به این طریق مسیر تحقق کشاورزی تجاری در کشور فراهم شود.

برخی فعالان اقتصادی معتقدند که راهحل تجاریسازی محصولات کشاورزی، پیوند تولیدکنندگان و صادرکنندگان است. در این خصوص علی شریعتیمقدم، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی ایران در مراسم معرفی نظام آموزش بازرگانی و کسبوکار کشاورزی ایران و قوانین و مقررات مرتبط بر این نکته تاکید کرد که حرکت به سمت کشاورزی تجاری مستلزم توجه جدی بخشخصوصی به این مساله است؛ چراکه در صورتی که قرار باشد در این حوزه اتفاقی رخ دهد، با همت و تلاش بخشخصوصی خواهد بود و دولت توانایی چنین کاری را ندارد، همانطور که در طول این سالها نتوانسته برای تجاریسازی محصولات کشاورزی قدمی بردارد. از سوی دیگر، پیوند و تعامل بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان راهحل این مشکل است و اگر این دو گروه در کنار هم باشند و ساختار دقیقی را تعریف کنند، میتوانند به حضور پررنگ محصولات ایرانی در بازارهای بینالمللی کمک کنند. بیتوجهی نسبت به معرفی مزیتهای کشور در سطح جهانی موضوع بسیار انتقادبرانگیزی است و در این سالها نتوانستهایم خود را به درستی معرفی کنیم و امروز آشنایی و شناخت مردم دنیا از مردم کشور ما و توانمندیهایی که داریم، ناچیز است.

اظهارنظر رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی ایران از سوی برخی دیگر از فعالان اقتصادی نیز مورد تاکید است. به اعتقاد این گروه هنگامی که خدمات کشاورزی بهطور کامل توسط بخش دولتی و اهداکنندگان یا سازمانهای غیردولتی یارانه میگیرند، احتمال بالایی از شکست در تامین تقاضای مصرفکنندگان و دستیابی به پایداری دارند. از سوی دیگر، زمانی که آنها به بازار واگذار میشوند، مشارکت قابل تضمین نیست، در هر صورت فقدان ترکیب مناسبی از دانش و انگیزه میتواند منجر به نتایج ناکارآمد و ناقص شود.

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی ایران معتقد است برای موفقیت در فرآیند تجاریسازی محصولات کشاورزی لازم است به شیوههای مختلف مزیتهای خود را دقیق و کامل معرفی کنیم. همچنین لازم است با وجود قوانین حمایتی درحوزه کشاورزی، استفاده از شتابدهندهها و فناوریهای نو درحوزه کشاورزی را نیز مورد توجه قرار دهیم که در این خصوص کمیسیون کشاورزی در مورد بودجه بخش کشاورزی نیز پیشنهادهای خود را تدوین و ارائه کرده است.

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق بازرگانی ایران با اشاره به دیگر برنامههایی که در دستور کار اتاق قرار گرفته به حمایت از صادرات محصولات، توجه به زنجیره ارزش و تشکیل صندوقهای تخصصی اشاره کرد و افزود: توجه به ظرفیت اتاقهای بینالملل برای شناسایی دقیق بازارهای هدف، یکی از برنامههای مهم کمیسیون است و تا زمانی که بازار هدف را آنالیز نکرده و سلایق آن را نشناسیم، نمیتوانیم در تجاریسازی محصولات موفق عمل کنیم.

ایجاد جذابیت در بخش کشاورزی و سوق دادن سرمایههای انسانی بادانش به این حوزه، اقدامی مهم و ضروری است و درحالحاضر تولید دانش در بخش کشاورزی بسیار محدود بوده و از آنچه تولید میشود نیز استفاده بهینه نمیشود، بنابراین باید در تغییر نگاهها به حوزه کشاورزی و ایجاد انگیزه برای سرمایهگذاری در آن برنامهریزی کنیم.

اقتصاد هیچ ملتی بدون صادرات به پویایی و رقابتپذیری خودش نخواهد رسید و هدف ما این است که صادرات را از طریق آموزش در تمام روستاها نهادینه کرده و از آنجا به تمام بخشهای کشاورزی کشور گسترش دهیم تا علاوه بر فرهنگ، درستکاری، صداقت و تلاش برای کار خوب، محصولات خود را در دنیا بهعنوان یک کالای پرمزیت معرفی کنیم که مسلما در بازاریابی بهشدت مورد استفاده قرار گرفته و منافع خوبی به کشور برمیگرداند.

توسعه زنجیره ارزش غذایی

توسعه زنجیره ارزش غذایی پایدار یکی دیگر از اقداماتی است که در راستای رسیدن به کشاورزی تجاری باید در دستور کارقرار گیرد. محمد خالدی، مدیرکل دفتر امور اقتصادی وزارت جهادکشاورزی و عضو هیاتعلمی موسسه پژوهشهای برنامهریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی در این خصوص با اشاره به اینکه استفاده از رویکردهای توسعه زنجیره ارزش غذایی پایدار (SFVCD) برای کاهش فقر، هم فرصتهای بزرگ و هم چالشهای زیادی را بهوجود میآورد، میگوید: SFVCD نیازمند رویکرد سیستمی برای شناسایی مشکلات ریشهای، تفکر نوآورانه برای یافتن راهکارهای موثر و مشارکت گسترده در اجرای برنامههایی تاثیرگذار است. اما در عمل، فهم نادرست ماهیت بنیادی آن میتواند بهراحتی منجر به پروژههای زنجیره ارزشی شود که تاثیری محدود یا غیرپایدار داشته باشند.

وی بر این نکته تاکید دارد که توسعه زنجیره ارزش غذایی پایدار میتواند مسیری برای خروج میلیونها خانوار فقیر از فقر در کشورهای درحال توسعه را ارائه کند، چراکه زنجیرههای ارزش غذایی سیستمهای پیچیدهای هستند. علل واقعی برای پایین بودن عملکرد آنها ممکن است همیشه واضح نباشد. بهطور معمول، بهمنظور از بین بردن چرخههای واقعی فقر باید بهطور همزمان چند چالش را حل کنیم. این به نوبه خود نیازمند همکاری میان ذینفعان مختلف در یک زنجیره ارزش از جمله کشاورزان، کسبوکارهای کشاورزی، دولتها و جامعه مدنی است. علاوه بر ترکیب چالش، بهبود زنجیره ارزش باید از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی پایدار باشد.

از سوی دیگر، براساس ارزیابیهای صورت گرفته در سراسر جهان، متخصصان توسعه در سازمانهای دولتی، خصوصی و غیردولتی دائما درحال طراحی و اجرای راهحلهای نوآورانه برای مقابله با این چالشها هستند. این متخصصان ارتقای محصولات، فناوریها، مدلهای کسبوکار، محیطهای سیاستی و... را تسهیل میکنند. البته بعضی از این راهحلها در دستیابی به اثرات ماندگار شکست میخورند.