تهدید دو تریلیون دلاری برای نفت خاورمیانه

شش عضو شورای همکاری خلیج فارس شامل بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اگر به اصلاحات مالی شتاب نبخشند و درآمدهای غیرنفتی و سهم بخش غیرنفتی در اقتصادشان را بالا نبرند، در کمتر از یک دهه و نیم آینده که تقاضای جهانی برای نفت به پیک خود میرسد، ممکن است شاهد از بین رفتن دو تریلیون دلار ثروت خود باشند.

این هشدار از سوی صندوق بینالمللی پول داده شده که به تازگی در گزارشی اعلام کرد کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به اجرای اصلاحات عمیقتر در اقتصادها و درآمدشان و نحوه صرف هزینهها نیاز دارند تا ثروت مالیشان را در دو دهه آینده که پیش بینی میشود تقاضای جهانی برای نفت به پیک خود برسد، حفظ کنند.

تهدید برای ثروت نفتی خاورمیانه

طبق گزارش صندوق بینالمللی پول، با روند فعلی اصلاحات مالی، درآمد و هزینه، این شش تولیدکننده نفت شاهد اتمام ثروت دو تریلیون دلاری خود تا سال ۲۰۳۴ خواهند بود.

تغییرات بنیادین در بازارهای نفت و توجه فزاینده به سیاستهای جوی و مالیات احتمالی برای انتشار کربن، چالش عظیمی برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ایجاد میکند که جمعا بیش از یک پنجم از نفت جهان را عرضه میکنند.

برخی از کشورها در این منطقه اجرای اصلاحاتی نظیر کاهش یارانههای سوخت و آب یا دریافت هزینه بنزین به قیمت بازار از ساکنان خارجی در مقایسه با قیمت یارانهای برای شهروندان خود را را آغاز کردهاند.

با این حال صندوق بینالمللی پول بر این باور است که اصلاحات جاری در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس کافی نخواهد بود. تنوع سازی اقتصادی برای کاهش وابستگی به نفت هدف دشواری به شمار میرود و برای متوقف کردن تحلیل ثروت در تولیدکنندگان بزرگ نفت خاورمیانه کافی نخواهد بود. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به افزایش قابل توجه درآمدهای غیرنفتی نیاز دارند.

اما حتی درآمدهای غیرنفتی بالاتر هم ممکن است کافی نباشند و دولتها احتمالا ناچار خواهند شد به منظور کنترل هزینههای عمومی به کوچک سازی بخش دولتی اقدام کنند.

خاورمیانه از اعتیاد نفتی دست برنمیدارد

کشورهای نفتی خاورمیانه پس از ریزش قیمت نفت در سال ۲۰۱۵-۲۰۱۴ که باعث افت درآمدهای نفتی و کسری بودجه اکثر دولتهای منطقه شد، اجرای برخی از اصلاحات را آغاز کردند. عربستان سعودی که بزرگترین تولیدکننده نفت خاورمیانه است، پنج سال پس از گذشت ریزش نفت همچنان کسری بودجه عظیمی دارد. با این حال این کشور برنامه افق ۲۰۳۰ را با هدف متنوع کردن اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت دنبال میکند و بخشی از هزینه اجرای این طرح را با درآمد حاصل از فروش سهام شرکت دولتی آرامکوی سعودی تامین کرده است.

بنابراین این کشور با جوینت ونچرهای متعدد در بازارهای آسیایی مهم، همچنان روی تقاضای آتی برای نفت حساب میکند. آرامکو در چین و هند قراردادهایی در بخش پایین دستی منعقد کرده و به دنبال تبدیل شدن به پیشروی جهانی در عرصه پالایش و فروش سوخت است.

بنا بر آمار اوپک، بخش نفت و گاز عربستان سعودی حدود ۵۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و حدود ۷۰ درصد از درآمدهای صادراتی این کشور را تشکیل میدهد.

به عبارت دیگر نفت نیمی از اقتصاد عربستان سعودی را تشکیل میدهد و با برنامه افق ۲۰۳۰ یا بدون آن کنار گذاشتن عادت نفتی برای این کشور دشوار خواهد بود.

یک دو راهی برای سعودیها این است که عربستان سعودی بدون نفت یک اهرم نفوذ منطقهای و سیاست بینالمللی را از دست میدهد. منابع نفت وسیع این کشور که همچنان بازدهی دارند، هزینه زندگی تجملی خاندان سلطنتی را تامین میکنند.

امارات متحده عربی که یکی از سه کشور شورای همکاری خلیج فارس است که عضو اوپک هستند در مقایسه با عربستان سعودی وابستگی کمتری به نفت دارد و حدود ۳۰ درصد از اقتصاد امارات متحده عربی مستقیما بر مبنای تولید نفت و گاز است. در میان امیرنشینهای این کشور، ابوظبی بیشترین تاثیر را از تقاضا برای نفت و قیمت نفت میپذیرد در حالی که دوبی یک مقصد گردشگری لاکچری به شمار میرود و بدون ذخایر نفتی به خوبی میتواند به حیات خود ادامه دهد.

کویت صندوق سرمایه دولتی عظیمی دارد که میتواند به مهار تحلیل ثروت این کشور تا سال ۲۰۵۲ کمک کند. اما کویت به شدت به نفت وابسته است و بخش نفت و گاز در حدود ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۹۲ درصد از درآمدهای صادراتی این کشور سهم دارد.

عمان و بحرین در برابر دورنمای پیک تقاضا برای نفت، آسیب پذیرترین اعضای شورای همکاری خلیج فارس هستند در حالی که قطر به مدد ذخایر عظیم گاز طبیعی و انتظار برای رشد تقاضای جهانی برای گاز، ممکن است تا حدودی از فشار مالی که ممکن است همسایگانش در دو دهه آینده احساس کنند، مصون بماند.

دو راهی تغییرات جوی

اقدامات جدی برای مبارزه با تغییرات جوی به بزرگترین شرکتهای تولیدکننده نفت خاورمیانه شامل آرامکو و شرکت ملی نفت ابوظبی (ادنوک) رسیده است. آرامکو اکنون علنا درباره تغییرات جوی صحبت کرده و از تحقیقات در زمینه کاهش آلایندگی ها استقبال میکند. ادنوک نیز خود را یکی از پنج شرکت برتر صنعت نفت و گاز که پایینترین میزان انتشار گازهای گلخانهای را دارند معرفی می کند.

بر اساس گزارش اویل پرایس، نکته جالب این است که تولیدکنندگان نفت خاورمیانه به دلیل موقعیت جغرافیاییشان در سالهای آینده بیشتر از تولیدکنندگان نفت در نیمکره شمالی از تغییرات جوی متاثر میشوند.