قیمت نفت صفر می‌شود؟

قیمت نفت از ابتدای سال جاری به شدت ارزش خود را از دست داده است. نفتخام آمریکا جمعه یعنی آخرین روز معاملاتی هفته در بازارهای جهانی تا سطوح ۱۷ دلار بر بشکه عقبنشینی کرد که به معنای از دست رفتن بیش از ۷۰ درصد از ارزش این کالا در کمتر از ۴ ماه گذشته است. هرچند این افت شدید چشمگیر و خیرهکننده به نظر میرسد و ۱۷ دلار قیمتی نیست که پیش از این کسی برای نفت متصور شده باشد، با این حال ظاهرا برخی انواع نفت حتی در سطوح پایینتر از این نیز قیمت‎گذاری می‎شوند. از این رو در روزهای اخیر گمانهها از صفر شدن و حتی به کمتر از صفر رسیدن بهای کالایی که روزی طلای سیاه نامیده می‎شد، قوت گرفته است. در بازارهای فیزیکی، برخی تک محمولهها با قیمت بسیار پایینی نسبت به نفتهای شاخص به فروش می‎رسد. نرخ کمتر از ۱۰ دلار برای یک نوع نفت صادراتی کانادا به آمریکا، پیشنهاد قیمت دو دلاری برای یک محموله در تگزاس، رسیدن نفت نیجریه به تنها ۱۲ دلار بر بشکه و ... اخباری است که موجب افزایش احتمال منفی شدن قیمت نفت شده است. بهطوریکه والاستریت ژورنال میگوید که شرکتهای فعال در تجارت نفت در حال تغییر در نرمافزارهای خود و آماده شدن برای قیمتگذاری منفی این کالا هستند. در واقع سه عامل رشد عرضه، سقوط تقاضا و همچنین محدود بودن حجم انبارهای ذخیرهسازی احتمال منفی شدن قیمت نفت را به وجود آوردهاند. در این میان مناطقی که انتقال نفت دشوار است مثلا به آبهای آزاد راه ندارند، برای ذخیره کردن نفت خود با دشواری بیشتری مواجهند و آن را با قیمت‎های پایینتری عرضه میکنند. از این رو بعید نیست بهزودی تولیدکنندگان نفت مجبور شوند که پولی پرداخت کنند تا از شر نفت اضافه خود خلاص شوند.

نفت ۲ دلاری
قیمت انواع نفت، معمولا با قیمت نفتهای شاخص برنت و وستتگزاس اینترمدیت متفاوت است. بسته به نوع نفت یعنی میزان سنگینی و سبکی یا ترش و شیرینی آن، تعداد مشتریان یک محموله متفاوت است. معمولا نفت سبک (درجه API پایین) و شیرین (میزان پایین سولفور) مشتری بیشتری دارد. چراکه فرآوردههای به دست آمده از آن از نوع سبکتر و گرانقیمتتر است. از این رو معمولا این نوع نفتها گرانتر از نفت شاخص قیمتگذاری میشود و نفتهای سنگین و ترش نیز با قیمتی کمتر از نفتهای شاخص به فروش می‎رسند. با این حال فراوانی موجب شد که اختلاف قیمت برخی از انواع نفت با نفتهای شاخص به سطوح بی‎سابقهای برسد.

آنطور که بلومبرگ نوشته است، در یک مناقصه برای فروش فیزیکی یک محموله نفت در ایالت تگزاس، جایی که زادگاه نفت شیل محسوب می‎شود، خریداران قیمت پیشنهادی ۲ دلار در هر بشکه را مطرح کردهاند. آنطور که بلومبرگ روایت میکند، قیمتها در معاملات فیزیکی در ایالت تگزاس در مسیر منفی شدن حرکت میکنند‎؛ بهطوریکه یک شرکت زیرمجموعه Plains All American Pipeline قیمت ۲ دلار در هر بشکه را برای نفت سنگین تگزاس جنوبی پیشنهاد داده است. علاوهبر این، شرکت Enterprise Products Partners LP نفت کرانه خلیج تگزاس را در هفته گذشته ۱۲/ ۴ دلار بر بشکه قیمتگذاری کرده است. بر اساس این گزارش افت قیمتهای پیشنهادی در ایالت تگزاس می‎تواند ادامه یابد اگر قیمت نفت شاخص WTI به کاهش خود ادامه دهد. هفته گذشته قیمت نفتخام آمریکا نزدیک به ۲۰ درصد از ارزش خود را از دست داد و برای اولین بار از سال ۲۰۰۲ در سطح کمتر از ۲۰ دلار بسته شد. اندی لیپو، رئیس شرکت Lipow Oil Associates LLC در هیوستون در این خصوص می‎گوید: «من هرگز ندیدهام نفت خام تگزاس به قیمت منفی به فروش برسد. این اتفاق در بازار گاز طبیعی در غرب تگزاس رخ داده است اما در بازار نفت هرگز.» او افزایش سریع ذخیرهسازی نفت و احتمال پر شدن انبارها به دلیل کاهش شدید تقاضا را عاملی می‎داند که میتواند قیمتها را منفی کند.

والاستریت ژورنال نیز در گزارش خود به برخی قیمتهای اعلام شده از سوی پلاتس اشاره میکند که خبر از تک رقمی شدن بهای برخی گریدهای نفتی دارد. قیمت نفت سنگین هاردسیتی کانادا که معمولا از طریق خطلوله یا خطوط راهآهن به آمریکا صادر میشد، در اوایل ماه جاری میلادی به حدود ۸ دلار بر بشکه رسیده است. نفت شاخص WTI در میدلند به حدود ۱۰ دلار رسیده در حالی که نفت سنگین وستتگزاس حدود ۷ دلار بر بشکه قیمت‎گذاری میشود. حتی اواخر ماه گذشته یک محموله نفت کاناداکه معمولا از طریق خطلوله یا خطوط راهآهن به آمریکا صادر می‎شد ۱۹ سنت کمتر از صفر قیمتگذاری شد.

به نظر میرسد غیر از کیفیت نفت عامل دیگری در سقوط قیمت این نوع گریدها اثرگذار بوده است. آنطور که والاستریت میگوید، سهولت انتقال نفتخام به مراکز مصرف از جمله پالایشگاهها یکی دیگر از پارامترهای تعیین کننده قیمت این کالا است. اما این در حالی است که این نوع نفتها در خشکی محصور شدهاند و معمولا از طریق خطوط لوله منتقل میشوند. بنابراین با کاهش تقاضا، تنها با ذخیرهسازی می‎توانند قیمت‎ها را از سقوط به زیر صفر نجات دهند. این موضوعی است که تجار و معاملهگران نیز بر آن تاکید داشتهاند. بر اساس گزارش والاستریت ژورنال، جفری کوری، رئیس بخش بازارهای کالایی در گلدمن ساکس گفته است: «در مناطقی که امکان ذخیره در کشتیهای نفتی به راحتی امکانپذیر نیست، تولیدکنندگان میتوانند برای رهایی از نفت اضافی اقدامات افراطی انجام دهند، به طور مثال ممکن است پولی پرداخت کنند تا کسی نفتشان را ببرد.» معامله‎گران و تجار نیز میگویند، نفتی که از طریق خطلوله جابهجا میشود با تخفیفهای بیشتری به فروش می‎رسد. چراکه این نفت جایی برای انبار شدن ندارد و می‎تواند به طور کل خط لوله را مسدود کند.

قیمتگذاری نفت در سطوح کمتر از ۱۰ دلار، شرکتهای فعال در تجارت نفت را به فکر تغییر در نرمافزارهای خود برای اضافه کردن قیمتگذاری منفی به دامنه قیمتگذاریهای خود انداخته است. این خود بر احتمال منفی شدن قیمتها در بازار طلای سیاه افزوده است. آنطور که والاستریت ژورنال گزارش میدهد، سیام‎ای (CME) گروپ که بزرگترین شرکت فعال در بازارهای جهانی در زمینه معاملات آتی و آپشن محسوب میشود، گفته است که برای پردازش قیمتهای منفی برای نفت، در حال تغییر در نرمافزارهای کامپیوتری خود است.

نیجریه زنگ خطر را به صدا درآورد
در این میان اما خبری که در خصوص قیمت یک نوع نفت نیجریه منتشر شده بر نگرانی‎ها افزوده است. بر اساس گزارش بلومبرگ، اروپا بازار اصلی نفت نیجریه محسوب میشود، با این حال با شیوع کرونا در قاره سبز و کاهش فعالیتهای پالایشگاهی این منطقه، نفت نیجریه اکنون حتی با قیمت ۱۲ دلار در هر بشکه هم خریدار ندارد. تاجران نفت گفتهاند، «حدود ۱۰ میلیون بشکه نفت منطقه غرب آفریقا برای فروش در ماه آوریل هنوز فروخته نشده و این در حالی است که کمتر از دو هفته تا پایان ماه زمان باقی است. این نشاندهنده سرعت بسیار پایین فروش نفت این منطقه است.» براساس این گزارش، قیمت یکی از شاخص‎های نفت نیجریه با نام «بانی لایت» به ۱۲ تا ۱۳ دلار در هر بشکه سقوط کرده است. این در حالی است که نفت برنت روز جمعه ۲۸ دلار در هر بشکه به فروش رسید. در واقع نفت نیجریه حدودا ۱۶ دلار با نفت شاخص برنت فاصله قیمتی دارد. قیمت ۱۲ دلار بسیار کمتر از قیمت لازم برای متعادل کردن بودجه این کشور است که توسط موسسه فیچ ۱۳۳ دلار تخمین زده شده؛ این قیمت حتی از هزینه ۲۲ دلار برای تولید هر بشکه نفت در نیجریه پایینتر است. آنچه قیمت نفت در نیجریه را بهشدت تحتتاثیر قرار داده است، توان اندک این کشور برای ذخیره نفت خام خود در صورت فروخته نشدن است. بنابراین این نفت اضافی باید در کشتیها نگهداری شود. اگر نیجریه نتواند کشتیهای موردنیاز برای نفت خود را بیابد، بهزودی ذخایر آن پر خواهند شد.

شرایط در نیجریه نشان میدهد که تنها این نفتهای محصور در خشکی نیستند که با افت شدید قیمت مواجهند، بلکه ذخایر روی آب نیز محدود و به سرعت در حال پر شدن است و با به اتمام رسیدن ظرفیت این ذخایر نفت تکرقمی یا حتی صفر میتواند تولیدکنندگان این کالا در همه جای دنیا را تهدید کند. بر اساس گزارش رویترز، حجم ذخایر روی آب به ۱۶۰ میلیون بشکه رسیده که نسبت به دو هفته پیش دو برابر شده است. آنطور که منابع کشتیرانی اعلام کردهاند، ۶۰ ابرنفتکش با ظرفیت ۲میلیون بشکه درگیر ذخیرهسازی نفت روی آب هستند. این در حالی است که در اوایل ماه جاری تعداد آنها ۲۵ تا ۴۰ فروند و در فوریه کمتر از ۱۰ نفتکش برآورد می‎شد، از اینرو گرگوری لوییس، تحلیلگر کشتیرانی در گروه خدمات مالی BTIG می‎گوید، «این میزان نفت ذخیرهشده در نفتکشها در تاریخ بیسابقه است و در حالی که نگهداری نفت در ابرنفتکشها در اخبار پررنگ شده، نفتکشهای کوچکتر نیز برای این منظور مورد استفاده قرار گرفتهاند.» بر اساس این گزارش، بیش از ۷۷۰ ابرنفتکش در جهان وجود دارند و تحلیلگران برآورد کردهاند که ۱۰۰ تا ۲۰۰ ابرنفتکش ممکن است در ماههای آینده به عنوان ذخایر شناور مورد استفاده قرار گیرند.

به غیر از ذخایر روی آب ذخایر خشکی نیز به سرعت در حال پر شدن است. فعالان صنعت نفت میگویند که بزرگترین مشکل کنونی این بازار محدود بودن ظرفیت ذخیرهسازی نفت است. تلاش برای مهار شیوع ویروس کرونا به قرنطینه بیش از دوسوم مردم جهان منجر شده است. با خانهنشینی جمعیت چند میلیارد نفری، جهان به نفت کمتری نیاز دارد. از اینرو پالایشگاهها فعالیت پالایشی خود را کاهش دادهاند و نفت کمتری خریداری می‎کنند. برآوردها در حالحاضر حاکی از آن است که در ماه جاری میلادی حدود یکسوم معادل ۳۰ میلیون بشکه در روز از تقاضای نفت کاسته شده. موسساتی چون آژانس بینالمللی انرژی نیز افت تقاضای سالانه نفت را بیش از ۹ میلیون بشکه در روز برآورد کرده است. ارقام برای افت تقاضا بسیار بیشتر از آن است که توافق هفته گذشته اوپکپلاس برای کاهش کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در روز از عرضه نفت بتواند مانع از پر شدن ذخایر محدود نفتی شود. براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، موجودی نفت خام این کشور در هفته منتهی به ۱۰ آوریل ۲/ ۱۹ میلیون بشکه افزایش داشته است. ذخایر بنزین ۹/ ۴ میلیون بشکه صعود کرده و به رکورد ۲/ ۲۶۲ میلیون بشکه رسیده است، در حالی که فعالیت پالایشی در پایینترین سطح از سپتامبر ۲۰۰۸ قرار دارد.

آنطور که موسسه کپلر نیز برآورد کرده است، هنوز ذخایر نفت در آمریکا ۱۵۰ میلیون بشکه برای ذخیرهسازی ظرفیت دارد. اما آنچه موجب نگرانی شده، نرخ بالای پر شدن این ذخایر است. بر اساس آخرین برآوردها ذخایر هاب کوشینگ، اوکلاهاما تنها در عرض سه هفته ۱۸ میلیون بشکه افزایش یافته است. این مقدار حدود ۲۰ درصد از ظرفیت این ذخایر است. این خبر عاملی بود که روز جمعه قیمت نفت شاخص بازار آمریکا را ۸ درصد کاهش داد، در حالی که بهای نفت برنت یک درصد رشد کرد.

یک خبر خوب؟
با این حال برخی تحلیلگران بر این باورند که خبر خوب این است که احتمالا منفی شدن قیمتها موقت و گذرا خواهد بود. چراکه در صورت وقوع چنین شرایطی عرضه به سرعت رو به خاموشی خواهد رفت. کاهش قیمتها بهشدت تولیدکنندگان نفت را تحتتاثیر قرار داده است. برآوردها از کاهش تولید نفت آمریکا خبر میدهد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا افت تولید این کشور را ۲ میلیون بشکه در روز برآورد کرده اما با افت بیشتر قیمت‎ها کاهش تولید با سرعت بیشتری انجام خواهد شد. اما مساله مهمتر این است که با ادامه افت قیمت‎ها و تکرقمی شدن آن، کاهش تولید تنها از سوی تولیدکنندگان شیل رخ نخواهد داد. بلکه افت قیمتها حتی تولیدکنندگان نفت با هزینه تولید پایینتر را نیز مجبور به بستن شیرهای نفت خواهد کرد. افزایش ناآرامیهای اجتماعی به دنبال کسری بودجه موضوع دیگری است که میتواند کشورهای نفتی و تولیدکنندگان سنتی نفت را در معرض خطر قرار دهد.