نبض بازار میوه تند می‌تپد/ این بار ماه رمضان بهانه است

قیمت میوه در بازار در سایه عدم نظارت، هراز گاهی به بهانهای نامعلوم و یا معلوم گران میشود. در حالی که هیچ عامل علمی، اقتصادی و منطقی پشت این داستان وجود ندارد. یکبار به بهانه کرونا میوههای ضدکرونایی میتراشند و قیمتها را نجومی میکنند.

بار دیگر بارندگیها را بهانه میکنند و نرسیدن میوه به بازار و گرانی از این امر را بهانه میکنند و این بار نیز بهانه جدیدی ساختهاند به نام ماه مبارک رمضان و به جای اینکه از سر انصاف میوهها را که در این فصل نیاز روزهداران است، به قیمت مناسب بدهند آن را افزایش میدهند، به طوری که قیمت هندوانه به بیش از 4 هزار تومان رسیده است.

قیمت سایر میوهها هم سر به فلک کشیده است. قیمت هندوانه تنها در روز اول ماه رمضان هزار تومان در هر کیلو افزایش یافت یعنی مغازهدار روی همان بار موجود مغازه هزار تومان اضافه کرد، بدون اینکه بار جدیدی آورده باشد.

افزایش قیمت در بازار میوه دلیل خاصی ندارد و سهم زیادی از این افزایش در نبودن ساختار مناسب در بازار میوه، عدم نظارت بر زیادهخواهی برخی، وجود دلالها و واسطهگریهای چند لایه و از بین رفتن انصاف در برخی از فروشندگان است.

گزارش میدانی  از منطقه 19 تهران نشان میدهد که قیمتها در هفتههای گذشته به شدت افزایش یافته است. جدیدترین قیمتها به این شرح است.

بررسی این قیمتها نشان میدهد که تفاوت بسیار زیادی بین قیمتهای میدان مرکزی میوه و ترهبار به عنوان گلوگاه و ورودی میوه سایر استانها و تهران وجود دارد.

روزانه مقادیر زیادی میوه از استانهای سراسر کشور به این میدان که در جنوبیترین نقطه تهران در اتوبان آزادگان قرار دارد، سرازیر میشود و از آنجا به صورت مویرگی به مغازههای سطح شهر تهران و استانهای دیگر ارسال میشود.

بررسی خبرنگار حاکی است، در برخی از مغازههای میوهفروشی که در فاصله کمتر از دو کیلومتری این میدان قرار دارند قیمتها تا دو برابر عرضه میشود.

اسدالله کارگر رئیس اتحادیه بارفروشان تهران دلیل افزایش بیش از اندازه قیمت در مغازههای سطح شهر تهران را به دلیل گرانی در میدان مرکزی میوه و ترهبار عنوان میکند.

وی میگوید: قیمتی که دست مغازهداران میرسد، گران است، وگرنه مغازهدار مجاز است، تنها 30 درصد گرانتر از فاکتوری که خریداری کرده بفروشد.

کارگر حتی عنوان میکند که قیمتها در میدان مرکزی میوه و ترهبار نوسانات زیادی دارد و از صبح زود تا عصر که میوهها به فروش میرسد، چندین نرخ وجود دارد.

صحبتهای این مسؤول درباره انداختن توپ گران به سمت میدان مرکزی میوه و ترهبار شاید همه ماجرا نباشد، چرا که در گزارشهای اخیر نیز عدم رعایت نرخ 30 درصدی از سوی مغازهداران را نوشتیم.

حتی مغازهداران منطقه جنوب و شمال تفاوتهای قیمت بیش از اندازه دارند که آنها گرانی اجاره مغازهها را توجیهی برای این کار عنوان میکنند.

در حالی که طبق قانون تنها مجاز هستند 30 درصد به قیمت میوه اضافه کنند و بالا بودن نرخ اجاره و یا هزینههای دیگر ارتباطی به مصرفکننده ندارد.

نکته بعدی این است که امروزه خود مغازهداران نیز یک واسطه به واسطههای میوه اضافه کردهاند یعنی خودشان مستقیم برای خرید مراجعه نمیکنند و خریدهای آنها را یک واسطه دیگری انجام میدهد.

علاوه بر اینکه با این کار قیمت میوه گرانتر به دست آنها میرسد کیفیت لازم را هم ندارد و همه مشکلات و تاوان آن را مصرفکننده میپردازد.

ذاتا دلالی و واسطهگری نقش عمدهای در افزایش قیمت محصولات کشاورزی به ویژه میوهها دارد. به طوری که بر اساس بررسی خبرنگار تفاوت قیمتها از سر مزرعه تا رسیدن به دست مصرفکننده بعضی مواقع بیش از 300 درصد است.

یک کشاورز پیازکار جنوب اعلام کرد: این محصول را سر مزرعه کیلویی 500 تومان از ما خریداری میکنند، در حالی که قیمت این محصول در بازار تهران 2500 تا 3000 تومان است و این یعنی افزایش 500 تا 600 درصدی. دلالی در همه قسمتهای بخش کشاورزی وجود دارد. بارهای وارداتی در میدان میوه و ترهبار از شب تا صبح در دست 5 دلال میچرخد.

قیمت گران است توان خرید نداریم

یک شهروند تهرانی که در حال خرید میوه است، به خبرنگار گفت: قیمتها بسیار بالا رفته است از یکسو ماه رمضان است و برای تأمین نیاز بدن و همچنین شرمنده نشدن از میهمانها باید میوه خریداری کنیم، از سوی دیگر قیمتها آنچنان بالا رفته که با حقوق اندک امکان خرید وجود ندارد.

وی به گرانی یکباره هندوانه در بازار اشاره کرد و گفت: انصاف نیست، همین هندوانهای که روز گذشته 3 هزار تومان بود امروز به بیش از 4 هزار تومان بفروشند، مگر چه اتفاقی افتاده است که قیمتها در یک شب اینطور بالا رفته و تازه این خرید قبل بوده و نباید گرانتر بفروشند.

بر اساس مشاهدات خبرنگار، خرید میوه از مغازهها کمتر شده است یعنی مراجعان کمتری دارند و البته حجم میوههایی که میخرند نیز نسبت به گذاشته کاهش دارد، بخش زیادی از کسانی که در حال خرید هستند، بیشتر مربوط به نیازهای ضروری روزانه مانند سیبزمینی، پیاز، گوجهفرنگی و سبزیها است.

افزایش قیمت میوهها در حالی است که هم تنوع و هم فراوانی در بازار زیاد است، هیچ کمبود عرضهای در بازار وجود ندارد که دلیلی برای بالا رفتن قیمتها باشد.

علی حاجفتحعلی نایب رئیس بارفروشان به خبرنگار گفت: همه نوع میوهای در میدان مرکزی وجود دارد و محصول از استانهای مختلف کشور سرازیر میشود و برای همه میوهها فاکتور صادر میشود و در مبادی خروجی فاکتورها توسط مسؤولان حراست کنترل میشوند.

اما سرنخهای دیگری از بالا رفتن قیمت برخی میوهها در بازار را در بخشهای دیگر میتوان جستوجو کرد. به طوری که مصطفی دارایینژاد رئیس اتحادیه بارفروشان اعلام کرده بود انحصار لیموترش و شیرین در دستان 5 نفر است، آنها این محصولات را در انبارها و حتی زیرزمین خانهها ذخیره کرده تا اینکه به قیمتهای گرانتری بفروشند و همین مسأله قیمتها را افزایش داده است.

انگیزه این انحصارگران برای انبار میوهها از آنجا آغاز شد که با شیوع کرونا برخی اعلام کردند میوههایی مانند لیموشیرین و ترش ضد کرونا هستند و بیماری کووید 19 را پیشگیری یا علاج میکند.

مشکلات بازار میوه

این روزها در جنوب کشور آن قدر خیار و پیاز تولید شده که برخی کشاورزان حتی محصول خود را به رودخانهها ریختند، تصاویری که در شبکههای مجازی منتشر شده صیفیکاران محصول تولید خیار را به رودخانه ریختند و یا پیازکاران از قیمتهای بسیار پایینی که یک سوم قیمت تمام شده تولید آنها نیز نیست به شدت گلایه دارند.

این ماجرا فقط مربوط به امسال نیست، سریال تکراری است که در دهههای گذشته ما دیدهایم، یکسال قیمت سیبزمینی، پیاز آنقدر گران میشود که مردم توان خرید ندارند و سال دیگر آنقدر زیاد تولید میشود که کشاورزان به بیرون میریزند. این همان منحنی تار عنکبوتی است که اقتصاد کشاورزی ما گرفتارش شده است و سالها است که هیچ راهکاری نمیتواند وجود داشته باشد، آیا واقعا راهکاری نمیتواند وجود داشته باشد؟

عدم اجرای الگوی کشت

شاید این سوال باشد که چرا باید چنین اتفاقی بیفتد؟ واقعیت این است که عدم اجرای الگوی کشت که ده سالی است، روی میز دولت جا خوش کرده از سوی متخصصان و کارشناسان راهکار و دوای این درد معرفی شده، اما ظاهرا همتی از سوی دولت برای اجرای آن نیست. الگوی کشت، یعنی اینکه همه استانها به طور کامل بررسی شوند و بر اساس ظرفیتها و استعدادها منتقل و نیاز کشور طبق برنامهریزی اقدام به کشت شود، اول اینکه محصولات به سمت نیازهای مردم برود دوم اینکه از دور ریزی و ضرر و زیان کشاورزان جلوگیری شود و همچنین به جای تولید آببر کم اهمیت محصولات کم آب و پر اهمیت تولید شود و از خروج میلیونها ارز از کشور نیز جلوگیری شود. نتیجه ضرر و زیان امروز کشاورزان پیازکار و خیار کار به عدم اجرای این طرح برمیگردد. اما واقعیت تأسفبار این است که همین محصولی که اینجا به ثمن بخس در همین تهران به قیمت 10 برابر عرضه میشود.

عدم نظارت بر بازار

در این میان دستگاهها و سازمانهایی در کشور برای تنظیم بازار ایجاد شدهاند که حقوقهای زیادی را از بیتالمال دریافت میکنند که قیمتها را سر و سامان بدهند، ستاد تنظیم بازار، تعزیرات، سازمان حمایت از مصرفکننده و تولیدکننده و ... جزئی از اینها هستند که وظیفه این کار را دارند، اما ظاهراً اگر نباشند، هم هیچ اتفاقی نمیافتد. قیمتها مسیر خود را میرود و هیچ کاری هم از آنها بر نمیآید.

عدم اجرای قانون انتزاع

مشکل عمده بازار کشاورزی مربوط به لغو قانون انتزاع (تمرکز وظایف بازرگانی بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی) است با لغو شدن این قانون مدیریت جزیرهای دوباره بر محصولات کشاورزی حاکم شد. تولید در یک وزارتخانه و بخش بازار و بارزگانی در وزارتخانه دیگر مدیریت میشود و اینها از حال همدیگر باخبر نیستند یعنی در دو هوای متفاوت سیر میکنند. یکی هوای بازار و مصرفکننده را دارد و دیگری هوای تولید را. در اکثر کشورها به این نتیجه رسیدهاند که اگر مدیریت یکپارچه باشد و این بخشها در یک وزارتخانه مدیریت شود نتیجه بهتری خواهد داشت، چرا که وزارتخانه واحد مسئولیت و پاسخگویی دو بخش را بر عهده خواهد داشت و نمیتواند از مسئولیت شانه خالی کند.

ایران جایگاه هشتم تولید میوه در جهان و رتبه اول در خاورمیانه و شمال آفریقا را دارد سالانه حدود 18 میلیون تن میوه در ایران تولید میشود که در بسیاری از آنها جایگاه نخست و در حدود 35 قلم میوه جایگاه اول تا 15 دنیا را داریم و اگر مسئولان تنظیم بازار نتوانند قیمت میوه را که صادرکنندهاش هستیم کنترل کنند، پس محصولات وارداتی را چگونه خواهند توانست.