ترس از بازگشت کرونا و گذار به عصر پلاستیک

افت حجم داد و ستد در این صنعت ریسک نگرانکنندهای بهشمار میرود که در کنار شرایط خاص سالجاری، تصور رکود برای نیمه اول امسال چندان غیرممکن نخواهد بود. بر این اساس نگرانیهای جدیدی برای حجم تولید صنایع تکمیلی قابل تعریف است که بهدنبال آن تولیدات پلیمری تحتالشعاع قرار میگیرند. در راستای بررسی شرایط فعلی و آینده صنعت پلیمر به گفتوگو با دکتر سعید ترکمان، رئیس انجمن ملی صنایع پلیمر ایران پرداخته ایم.

ترکمان، معتقد است در شرایط فعلی که رخدادهای بیسابقهای اتفاق افتاده، باید بر پایه تحلیلهای نشات گرفته از رصد بازارها، نقشه راه توسعه صنایع تکمیلی را ترسیم کنیم. شاید پیش از این با نگاه به آمار و ارقام و تجارب گذشته میتوانستیم دید کلی نسبت به چهره آینده بازار پیدا کنیم، اما امروز چنین چیزی امکانپذیر نخواهد بود زیرا با شرایطی مواجه شدهایم که نمونه آن در هیچ جای تاریخ فعالیت در این بازار دیده نشده و تجربه مشابهی برای آن وجود ندارد که بتوان از آن استفاده کرد. وی عنوان کرد؛ رکود صنایع پلیمری از اسفند سال گذشته آغاز شد و در برخی از حوزهها که هنوز بازار بهطور کامل فعالیت خود را از سر نگرفته بود، همچنان تداوم یافت. این موضوع بیشتر در صنایعی که محصول نهایی تولید میکردند قابل رویت بود. اما نکته بسیار مهم این است که در شرایط بحران نمیتوان به پیشبینی پرداخت و بسیار زود است که بخواهیم برای آینده گمانهزنی کنیم، بنابراین تنها میتوانیم به بررسی اطلاعات موجود بپردازیم.

وی در ادامه افزود: عمده محصولات پلیمری ما به کشورهای همسایه بهویژه عراق صادر میشوند. در روزهای اوج شیوع ویروس که مرزها بسته و حملونقل با مشکل جدی روبهرو شد، بیشتر بخشهای پلیمری صادرات محور، آسیب جدی دیدند. به همین دلیل در روزهای ابتدایی سال بهطور جدی فعالیت خود را آغاز نکرده و مواد اولیهای توسط آنها مصرف نمیشد. اما در حال حاضر شاهد بازگشایی تدریجی مرزهای کشور هستیم و میتوان گفت که بازارهای صادراتی نسبتا به روال عادی بازگشتهاند.

ترکمان ادامه داد: در دوران اوج بحران کرونا و در کنار تحریمها، رویداد برجستهای با نام «نهضت داخلیسازی» شکل گرفت. در فاز اولیه اجرایی کردن این نهضت، قرار است بیش از 4 میلیارد دلارکالا که در داخل کشور امکان ساخت داشته ولی به هر دلیلی تاکنون تولید نمیشدند، به مرحله تولید برسند. وی معتقد است: شاید در بسیاری از صنایع با تکنولوژی بالا تولید کالاها با دشواریهای زیادی مواجه باشد، اما در مورد صنایع پلیمری به نسبت مشکلات کمتری بر سر راه تولید وجود دارد. این روزها بهدلیل افزایش نرخ ارز و محدودیتهای ارزی بانک مرکزی، هزینه واردات و قیمت تمام شده محصولات بالا رفته، بنابراین ورود کالا به کشور همچون گذشته میسر نیست. هدف از نهضت داخلیسازی این است که به سمت جانشینسازی محصولات وارداتی با نمونههای داخلی حرکت کنیم. بر این اساس بهدنبال طی کردن راهی هستیم که با تولید داخلی محصولات پلیمری که تاکنون از خارج وارد میشدند، رونق را به این صنایع بازگردانیم. در گذشته نیز تاحدودی شاهد نهضت داخلیسازی بودیم که شاید به این شکل مورد توجه نبود اما تجربههای موفقی از آن به ثبت رسید. بهعنوان مثال زمانی واردات محصولات نهایی تولید شده از چرم مصنوعی بسیار رواج داشت. اما به تدریج به سمتی حرکت کردیم که امروز بسیاری از افرادی که در این حوزه فعالیت میکنند، در کشورهای همسایه به احداث فروشگاه پرداختهاند و صادرات محصولات ساخته شده از چرم مصنوعی را با واردات آن جایگزین کردهاند. بهدنبال توسعه و پیشرفت تولیدات چرم مصنوعی، ماشینآلات و تجهیزات جدید آن در داخل کشور نصب شد که با فعالیت آنها، این حوزه قادر به پوشش بازارهای جدید در کشورهای همسایه شد.

ماده اولیه تولید چرم مصنوعی E-PVC (امولسیون) است که یکی از پرکاربردترین محصولات پلیمری محسوب میشود که حجم زیادی از بازار مصرف داخلی این ماده تاکنون از خارج تامین میشد اما در شرایط فعلی واردات آن صرفه اقتصادی ندارد. طبق تحلیلهای انجمن ملی صنایع پلیمر ایران، انتظار داریم که امسال حجم زیادی از تقاضا برای این کالا ایجاد شود و حدود 40 درصد افزایش نیاز داخل را نسبت به سال گذشته داشته باشیم.

ترکمان در مورد کالاهای بخش کشاورزی و حوزههایی که تا کنون صادرات جدی خردهفروشی برای آن وجود نداشته عنوان کرد: تجربه شیوع ویروس کرونا در جهان و محدودیتهای حملونقل، افقهای جدید صادراتی را برای کشور ما رقم زد. تجربهای که سبب شد 10 کشور همسایه ما ترجیح دهند که کالاهای مورد نیاز خود را از محصولات تولید شده توسط کشور ما، با کیفیت مشابه یا حتی پایینتر خریداری کنند. این امر بهویژه درخصوص کالاهایی مشهود بود که نیازمند طی کردن مسیرهای طولانی از فواصلی همچون چین یا آمریکا تا خاک کشورهای همسایه بودند که در این روزهای همهگیری ویروس با معضلات عدیدهای همراه شد.

وی ادامه داد: انتظار بر این است که برآیند همه این موارد حجم تقاضای سالجاری را بسیار افزایش دهد زیرا عمده کالاهایی که تقاضا دارد، به نوعی به صنعت پلیمر مربوط میشود؛ به عبارت سادهتر همه یا بخشی از کالا از صنایع پلیمری تولید میشود، یا در مرحله بستهبندی از محصولات پلیمری استفاده میشود. به این ترتیب همانطور که اتفاقات بیسابقه به سرعت در جریان است، نیازهای بازار هم با نوسان همراه بوده و دستخوش تغییر میشود. بسط این سوال به صنعت پلیمر که آیا میتواند از این تغییر سریع نیازهای بازاری تبعیت کند یا خیر، گذر زمان و بررسیهای بیشتری را میطلبد. به این ترتیب، با دادههای متفاوتی در این صنعت روبهرو هستیم که برخی از آنها به بستری قدرتمند برای رونق بازار محصولات پلیمری تبدیل خواهد شد، درحالی که برخی دیگر بازار را به سمت رکود سوق میدهند. شاید دوران فعلی به زمانی برای پوستاندازی صنعت پلیمر بدل شود که چندان دور از ذهن هم نخواهد بود چرا که کالاهایی که برای مدت طولانی بازار آرامی داشتند، اکنون دچار التهاب شده و با رقابتهای بالا دست و پنجه نرم میکنند. بهعنوان مثال صنعت اسباببازی سالها با واردات بیرویه احاطه شده بود اما مدتی است که تولیدات آن نهتنها نیاز داخل را تامین میکند بلکه امکان صادرات هم پیدا کرده است؛ بهطوریکه هم از لحاظ قیمت و هم کیفیت بسیار مناسب بوده و توانایی رقابت با سایر محصولات خارجی مشابه را دارد. این در حالی است که بخش عمده این صنعت از E-PVC بهعنوان ماده اولیه استفاده میکند، پس منطقی است که حجم تقاضا برای این کالا افزایش یابد.

براین اساس در عصری که با نام پساشیوع کرونا میتواند نام بگیرد با تجارب جدیدی مواجه هستیم که به دگردیسی صنایع منجر خواهد شد اما نباید احتمال بازگشت و فراگیری این ویروس را فراموش کرد. حال برای مواجه شدن با این اتفاق نوظهور، لزوم حرکت به سمت برندسازی پررنگتر شده و بیش از پیش خودنمایی میکند. بهویژه در زمان حاضر که هم بازار مصرف داخلی و هم بازار صادراتی پیش روی شرکتهای برجسته در دسترس خواهند بود.

دکتر ترکمان صنایع پلاستیک را بهعنوان صنعت تکمیلی پلیمرها بسیار موثر عنوان کرد و گفت، در حال حاضر شرکتهای زیادی با برندهای برجسته در این بازار فعالیت میکنند. با توجه به تحولات اخیر که به خوبی میتوان آن را مشاهده کرد، خواهناخواه نقش برند در صنعت پلیمرها پررنگتر خواهد شد. یکی از بسترهای قدرتمند و مهم در پروسه برندسازی بورس اوراق بهادار است. تاکنون تعداد محدودی از شرکتهای پلیمری امکان فعالیت در بورس را داشتهاند. مقایسه حجم عملیاتی این تعداد اندک با شرکتهای دیگری که خارج از بورس فعالیت میکنند، نشان میدهد که برندسازی در حال وقوع بوده اما این برندها به هر دلیلی وارد بورس نشدهاند. در حال حاضر در صنایع تکمیلی پتروشیمی 8 هزار و 500 واحد صنعتی و 10 هزار واحد صنفی در سراسر کشور داریم. بنابراین حرکت به سمت برندسازی آغاز شده اما با توسعه چندانی همراه نبوده است. شاید عمدهترین دلیل آن مربوط به وجود رانت در این صنعت باشد. شرکتهایی که بهدنبال برندسازی بودند نمیتوانستند با سایرین که از این رانت بهره برده و به مواد اولیه با قیمت پایینتری دسترسی داشته، به رقابت بپردازند. زیرا واحدی که برندسازی را اولویت خود قرار میداد به جای تمرکز بر مواد اولیه ارزانقیمت به سمت ارتقای سطح بهرهوری حرکت میکرد. اما چون در این رقابت ماندگار نمیشد، برندسازی موفق هم برای آن شکل نمیگرفت. در سالجاری انتظار بر این است که شرکتهای پلیمری بیشتری در بورس وارد و سهام آنها عرضه شود.

رئیس انجمن ملی صنایع پلیمر نحوه قیمتگذاری شرکتهای پلیمری در دنیا را بر مبنای فرمول یکسوم بیان کرد؛ یعنی دارایی ثابت، برند، منابع انسانی و تخصصی، هر کدام، یکسوم قیمت شرکت را تشکیل میدهند. اما در ایران تنها دارایی ثابت شرکتها که شامل ساختمان و ماشینآلات است، مورد نظر قرار میگیرد. همچنین برای تعیین قیمت محصول نیز تنها اجرت ساخت و مواد اولیه به کار رفته در تولید محصول محاسبه میشود، درحالیکه در اقصی نقاط جهان در کنار این موارد، ارزش برند شرکت هم در محاسبه قیمت نهایی محصول لحاظ میشود. واضح است که نقش و ارزش برند در حوزه تولید بسیاری از کالاهای پلیمری ما مغفول است. به همین دلیل در حوزه مصارف داخلی و صادراتی با قیمتهای پایینتری (حتی تا 50 درصد) معامله میشوند. انتظار داریم که در آینده با حرکت در مسیر برندسازی و پررنگ کردن نقش آن در آینده صنایع، افزایش درآمد شرکتهای این حوزه را نیز محقق کنیم.

دکتر سعید ترکمان، درخصوص صنعت پلاستیک و آینده آن بیان کرد؛ همهگیری ویروس کرونا، چشمانداز صنعت پلاستیک را با تحولی عظیم همراه کرد. قبل از این زمان به دلایل حفاظت از محیط زیست عموم کشورهای دنیا سعی در فاصله گرفتن از پلاستیکها و جایگزین کردن آن با وسایل و محصولات دیگر داشتند. اما تجربه اخیر تاثیری معنیدار بر آینده صنعت پلاستیک داشت و همچون محرکی برای ایجاد تغییر در بدبینیها نسبت به این صنعت عمل کرد. اما اینکه آیا این جریان ادامه دار خواهد بود یا پس از مهار ویروس در دنیا، باز هم بهدنبال شیوه جایگزینی صنعت پلاستیک میرویم، سوالی است که فعلا پاسخ دقیقی برای آن وجود ندارد. تنها میتوان اظهار کرد که بشر یکبار دیگر خدمات صنعت پلاستیک را به چشم دید که چهطور به حفظ جان و سلامت انسانها گره خورده است. این روزها از ماسک و دستکش گرفته تا ظروفی که خطر کمتری در انتقال ویروس دارند، همه و همه از پلیمرها تولید میشوند. بنابراین فراموش کردن نقش صنعت پلیمر در این روزهای دشوار، شاید غیر ممکن بهنظر برسد. در حال حاضر شرکتهای بزرگ تولیدکننده مواد غذایی با طرحهای جدید نظیر استفاده از ظرفیت غذاهای نیمه آماده و سرو آنها در ظروف پلاستیکی بهدنبال ادامه زندگی همراه با ویروس کرونا هستند. اما همه این طرحها و پروژهها در مرحله تحقیق و بررسی است و خیلی سادهانگارانه است که بخواهیم بر مبنای آن نظرات قطعی دهیم و آینده بازارها را پیشبینی کنیم.