درس‌هایی که از بورس ونزوئلا باید آموخت

تصور اینکه شاخص بورس در یک روز ۹۹ درصد سقوط کند، برای هر سرمایهگذاری در جهان ترسناک است اما جالب است بدانید سهامداران ونزوئلایی در تاریخ ۶ نوامبر ۲۰۱۸ چنین تجربهای را از سر گذراندند.

در حالی که پیش از آن و در مدتی کوتاه، شاخص بورس ونزوئلا چند هزار درصد رشد کرده بود؛ در یک روز ۹۹ درصد پایین آمد اما این پایان داستان نبود؛ منحنی شاخص بورس ونزوئلا پس از آن سقوط تاریخی تاکنون ۶۳ هزار و ۸۶۵ درصد افزایش یافته است.

ونزوئلا و ابرتورم

نام ونزوئلا در سالهای اخیر به بحران فراگیر پولی، پدیده ابرتورم(Hyperinflation)، نرخ رشد بالای شاخص بورس و فروپاشی اقتصادی گره خورده است. این کشور که سابقه طولانی در بحرانهای ارزی و سیاسی دارد، در دوره رئیسجمهوری قبلی این کشور – هوگو چاوز – توانسته بود تا حدودی بر برخی از بحرانهای اقتصادی خود غلبه کند و به ثبات نسبی برسد.

افزایش قیمت نفت و ایجاد اتحادی سیاسی در میان کشورهای آمریکای جنوبی و روابط مستحکم با کشورهای فرامنطقهای همچون ایران، روسیه، چین و ترکیه باعث شد چاوز بتواند برای مدتی، هر چند کوتاه، ثباتی نسبی بر اقتصاد این کشور حاکم کند. حکایت تاسیس بازار سهام در ونزوئلا به سال ۱۸۰۵ میلادی باز میگردد.

در آن زمان در این کشور که تحت حاکمیت امپراتوری اسپانیا بود، دون برونو آباسولو تجارتخانهای را در کاراکاس پایهگذاری کرد که عملا امور مبادلات سهام را انجام میداد. اما بورس اوراق بهادار کاراکاس برای اولین بار در سال ۱۹۴۷ به ثبت رسید و در سال ۲۰۱۸ دارای ۱۵ نماد معاملاتی بود که این میزان در سال ۲۰۲۰ به ۳۲ نماد رسیده است.

تقریبا تمام نمادهای قابل معامله در این بورس، شرکتها و بانکهای دولتی یا شبه دولتیاند که فعلا در بحران اقتصادی این کشور زنده ماندهاند. بازار سهام در ونزوئلا دوران عجیبی را پشت سر گذاشته است. یک دهه پیش و در دوران زمامداری هوگو چاوز ۷۰ درصد شرکتهای کارگزاری بورس به اتهام فعالیتهای مخرب تورمزا و پولشویی بهصورت اجباری یا داوطلبانه تعطیل شدند.

چاوز کارگزاریهای بورس را خانههای کلاهبرداری تحت سلطه مافیا میخواند. با این حال بورس در ونزوئلا پس از آغاز ابر تورم افسارگسیخته با افزایش تعداد نمادها و افزایش حجم سرمایهگذاری روبهرو شده است. البته به علت پایین بودن ارزش پول ملی و سقوط روز افزون آن ارزش بازار افزایش چندانی نداشته است.

مهمترین کارکرد این بازار که یکی از کوچکترین بورسهای آمریکای جنوبی است؛ در اقتصاد ویران ونزوئلا، تبدیل سرمایه ارزش زدایی شده به تنها دارایی قابل تبدیل است.

بورس کاراکاس؛ داستان یک سقوط

در کنار اعمال سیاستهای بدون ثبات و البته بینتیجه دولت ونزوئلا در حوزه پولی میتوان میان افزایش نرخ تورم، کاهش ارزش پول ملی و نوسان بورس این کشور رابطه همبستگی قدرتمندی را مشاهده کرد.

در پایان سال ۲۰۱۷ میلادی رقم شاخص بورس کاراکاس ۱۲۶۳ واحد بود، در حالی که نرخ تورم ۱۲ ماه منتهی به دسامبر ۲۰۱۷ در این کشور ۸۶۲ درصد تخمین زده میشد و هر دلار نیز ۱۱۱ هزار و ۴۱۳ بولیوار قوی معامله میشد. در ۲۱ آگوست، پس از ورود بولیوار با ثبات به بازار، شاخص بورس به ۳۳۷ هزار و ۱۳۳ واحد رسید.

در روز دوم نوامبر سال ۲۰۱۸ شاخص بورس در ونزوئلا به ۵۰۴ هزار و ۸۳۵ واحد رسید که رکوردی بیسابقه در تاریخ بازارهای مالی این کشور محسوب میشود که به معنای رشد ۳۹ هزار و ۸۷۱ درصدی شاخص بورس از ابتدای سال ۲۰۱۸ بود.

در همین زمان مجلس ملی ونزوئلا که تحت کنترل مخالفان مادورو بود، نرخ تورم این کشور را در ۱۲ ماه منتهی به نوامبر ۲۰۱۸ یک میلیون و ۳۰۰ هزار درصد اعلام کرد. روز معاملاتی پس از اعلام این آمار، یعنی ۶ نوامبر شاخص بورس کاراکاس ۹۹/ ۹۹ درصد که برابر با ۵۰۴ هزار و ۳۲۸ واحد بود، سقوط کرد و شاخص کل بازار عدد ۵۰۷ واحد را نشان داد. این سقوط واکنش بازار به نرخ تورم حیرتانگیز، حذف ۵ صفر از پول ملی و تزریق دیوانهوار نقدینگی از بانک مرکزی به بازار بود.

به دلیل وجود ابر تورم در این کشور مردم پولهای مطلقا بیارزش خود را در سطلهای زباله و خیابانها میریختند. دولت در واکنش به این وضعیت در تاریخ ۲۰ آگوست سال ۲۰۱۸ میلادی دوباره واحد پولی را تغییر داد و با حذف ۵ صفر از پول ملی، آن را به «بولیوار با ثبات» تغییر داد و هر بولیوار با ثبات برابر با ۱۰۰ هزار «بولیوار قوی» اعلام شد.

البته این سیاست نیز راهحل مشکلات فزاینده این کشور نبود، هر دلار آمریکا در تاریخ ۲۰ آگوست ۲۰۱۸ که نخستین روز رسمی شدن واحد پولی جدید بود برابر با ۵۹ بولیوار با ثبات و ۲۱ سنت بود.

بر اساس اعلام بانک مرکزی ونزوئلا در روز ۲۰ جولای ۲۰۲۰ هر دلار آمریکا به قیمت ۲۲۶ هزار و ۶۶۰ بولیوار با ثبات قیمتگذاری شده است که از کاهش باورنکردنی ارزش پول ملی این کشور در بازه زمانی ۲۰ آگوست ۲۰۱۸ (۲۹ مرداد ۱۳۹۷) تا ۲۰ جولای ۲۰۲۰ (۳۰ تیر ۱۳۹۹) خبر میدهد.

نشریه اکونومیست در همان زمان از بازار سهام کاراکاس بهعنوان نوعی بانک تورمی یاد کرد که اقلیتی از فعالان بازار از آن برای تبدیل پول نقد به داراییهای واقعی و تلاش برای حفظ حداقل بخشی از ارزش آن استفاده میکنند.

به زبانی دیگر میتوان گفت رشد عددی شاخص بورس در ونزوئلا بیشتر به دلیل ابر تورم و رکود فزایندهای است که بر اقتصاد این کشور حاکم است. سرمایهگذاران بیش از آنکه به دنبال کسب سود یا سرمایهگذاری روی سهام شرکتها و بنگاهها باشند به دنبال تبدیل نقدینگی کم ارزش خود به هر شکل دیگری از داراییها هستند و بهترین گزینه برای آنان بورس است، زیرا رکود تورمی بسیار شدیدی بر تمام بخشهای دیگر اقتصاد این کشور سایه افکنده است.

شاید تنها سهام واقعا ارزشمند عرضه شده در بورس ونزوئلا در سالهای اخیر گزینه مورد علاقه بسیاری از سرمایهگذاران، یعنی سهام بانک مرکانتیل است که دفاتر و داراییهای فراوانی در خارج از مرزهای ونزوئلا بحران زده دارد.

دوران پسا سقوط؛ رشد سرطانی

پس از سقوط ۲۰۱۸ بورس کاراکاس در ماه نوامبر از فردای همان روز بازار بار دیگر روند رشد خود را در پیش گرفت. فرار سرمایههای باقی مانده در بازار که به دلار آمریکا، یورو، رئال برزیل یا رمز ارزهایی مانند پترو (رمز ارز پشتیبانی شده توسط دولت ونزوئلا) و بیت کوین تبدیل نشده بودند به سوی بورس روانه شدند.

حذف ۵ صفر از پول ملی در ماه آگوست در ابتدا باعث رشدی تاریخی در میزان عددی شاخص بازار شد و سپس با نخستین آمار از تورم ونزوئلا خود را به مقدار همان ۵ صفر تعدیل کرد. بازار پس از سقوط ۶ نوامبر تا روز ۲۸ دسامبر (۵۲ روز) که معاملات سال ۲۰۱۸ به پایان رسید، بار دیگر ۲۱۶ درصد رشد کرد.

شاخص کل بورس کاراکاس در سال گذشته میلادی نیز با ۵ هزار و ۵۲۱ درصد رشد، از هزار و ۶۲۵ واحد در پایان سال ۲۰۱۸ به عدد ۹۰ هزار و ۲۲۴ واحد در پایان سال ۲۰۱۹ صعود کرد.

مطابق دادههای بانک مرکزی ونزوئلا که در فوریه سال جاری، پس از ۵ سال میزان تورم در این کشور را اعلام کرد، نرخ تورم ۲۰۱۹ ونزوئلا برابر با ۹ هزار و ۵۸۵ درصد اعلام شد. البته این آمار فاصله چشمگیری با نرخ تورم سالانه اعلام شده از سوی صندوق بینالمللی پول دارد.

رشد ۲۵۳ درصدی شاخص از روز ابتدایی سال ۲۰۲۰ تا ۲۰ جولای (۳۰ تیر) نیز بهگونهای تکرار همان سیکل معیوبی است که در سالهای گذشته وجود داشت. در واقع شاخص بازار سرمایه در کاراکاس از زمان سقوط ۹۹ درصدی خود در تاریخ ۶ نوامبر ۲۰۱۸ تا ۲۰ جولای ۲۰۲۰ (حدود ۲۱ ماه) توانسته ۶۳ هزار و ۸۶۵ درصد افزایش پیدا کند.

البته که نباید فراموش کرد این رقم نشانگر هیچ چیز مثبتی در بازار نیست، میزان رشد شاخص بورس (تعدیل شده با تورم) از ابتدای سال جاری تاکنون عددی منفی خواهد بود. طبق آمار بانک مرکزی ونزوئلا نرخ تورم ۱۲ ماه منتهی به مه ۲۰۲۰ برابر با ۲۲۹۶ درصد بوده است.

مرگ یک افسانه

برخی ادعا میکنند که بزرگتر شدن بورس لزوما به معنای رشد اقتصادی، رونق بازارها، اعتماد و سود دهی کسب و کارها و مسائلی از این دست است. در حالیکه تجربه ونزوئلا دقیقا عکس این مساله را نشان میدهد. درست همزمان با دورانی که بورس در این کشور آمریکای لاتین رکوردهای صعودی تاریخی از خود بر جای میگذاشت، ارزش بازار همزمان در حال کاهش و بسیاری از شرکتها در حال ورشکستگی بودند.

کماکان پس از ۵ سال بروز ابر تورم در این اقتصاد فروپاشیده، نرخ تورم ۴ رقمی و آخرین آمار صندوق بینالمللی پول حاکی از نرخ بیکاری ۵۰ درصدی است. بورس در شرایطی چنین رکوردهای صعودی را برای خود ثبت کرده که براساس آمار بانک مرکزی ونزوئلا نرخ تولید ناخالص ملی سالانه این کشور از سال ۲۰۱۴ تاکنون دائما منفی بوده است.

مطابق آمار صندوق بینالمللی پول، رشد اقتصادی این کشور در سال ۲۰۱۹ میلادی برابر با منفی ۳۵ درصد بوده است و در همین بازه زمانی شاخص بورس این کشور ۵ هزار و ۵۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است. به عبارتی دیگر، درست همزمان با کوچکتر شدن ۳۵ درصدی اقتصاد این کشور، بورس کاراکاس به شکل افسارگسیختهای بزرگتر شده است.

هنگامی که تقریبا تمام بخش واقعی اقتصاد این کشور، یعنی بخش تولید دچار ورشکستگی و تعطیلی شده است سهام همان شرکتها در بورس روزانه در حال افزایش است.

شاید مهمترین درسی که میتوان از تجربه ونزوئلا کسب کرد این امر است که با تکیه بر بازار سرمایه، تزریق گسترده نقدینگی بدون پشتوانه و حذف صفر نمیتوان به جنگ پدیدههایی چون تورم، رکود اقتصادی، تحریمهای شدید اقتصادی و بحران نقدینگی رفت. در چنین شرایطی اساسا رشد بورس خود میتواند سیگنالی جدی از انتظارات تورمی، بیارزش شدن پول ملی و نابودی بخش واقعی اقتصاد و تولید باشد.