چقدر ارز صادراتی در راه است؟

اول مرداد آخرین مهلت بازگشت تعهدات ارزی سال ۹۷ و ۹۸ صادرکنندگان بود. اگرنه یا «نامشان در رسانهها منتشر میشود» یا آنگونه که قوه قضاییه گفته «تحت تعقیب قضایی قرار میگیرند.»

اما دو ابهام مهم در این باره وجود دارد. اول رقم ارز صادراتی و اختلاف حدود ۱۹ میلیارد دلاری میان روایت دولت و فعالان اقتصادی. دوم این سوال که چقدر از این رقم، امکان بازگشت به چرخه اقتصاد را دارد.

اختلاف ۱۹ میلیارد دلاری روایتها

بانک مرکزی اعلام کرده طی دو سال گذشته ۲۷ میلیارد دلار از درآمد صادرات غیرنفتی به کشور بازنگشته است. بر این اساس دولت منتظر بازگشت حدود ۲۷ میلیارد دلار ارز به کشور است. رقمی معادل سه برابر کل صادرات نفتی ایران در سال ۹۸٫ اگر چنین ارزی به اقتصاد برگردد، میتواند بخشی از کمبود ارز را جبران کند.

اما اعضای اتاق ایران میگویند تنها ۸ میلیارد دلار ارز صادراتی به کشور برنگشته و از این میزان تنها ۳ میلیارد دلار آن مربوط به صادرکنندگان واقعی است و مابقی را باید از صادرکنندگان غیرواقعی طلب کرد، یعنی بخش دولتی، عمومی و خصولتی.

همچنین به گفته فعالان بخش خصوصی حتی اگر بدهی ارزی صادرکنندگان ۲۷ میلیارد دلار هم باشد، تنها ۱۰ میلیارد دلار آن بر عهده صادرکنندگان واقعی است. پس اگر گفتههای بخش خصوصی را مبنا قرار دهیم، در بهترین حالت ۱۰ میلیارد دلار و در بدترین حالت ۳ میلیارد دلار ارز صادراتی به کشور بازمیگردد.

انتظار برای دلارهایی که نیست

اما برخی از افراد و گزارشها، شواهد دیگری ارائه میکنند که نشان میدهد نباید منتظر بازگشت ۲۷ میلیارد دلار ارز صادراتی به کشور بود. آن هم به دو دلیل؛ اول اینکه بخش مهمی از تعهد ارزی، مربوط به شرکتهای زیرمجموعه خود دولت است. دلیل دوم اینکه بخشی از این بدهی ارزی، مربوط به صادرکنندگان تقلبی است.

دلیل اول را چندی پیش عباس آرگون، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در گفتگو با جام جم اعلام کرده و گفته بود: «بانک مرکزی اسامی صادرکنندگان متخلف را معرفی نمیکند چون شرکتهای زیرمجموعه دولت در لیست متخلفان ارزی هستند.»

دلیل دوم به گزارش سازمان توسعه تجارت باز میگردد. این سازمان اعلام کرده «اکثر افرادی که ارز حاصل از صادرات خود را وارد سیستم ارزی کشور نکردهاند، همانهایی هستند که کارت بازرگانی یکبار مصرف داشتهاند.» به گفته این سازمان ۵٫۷ میلیارد دلار از صادرات غیرنفتی با کارتهای یکبار مصرف انجام شده.

روزنامه ایران هم گزارشی منتشر کرده و گفته «طبق آخرین ارزیابیهای صورت گرفته ۱۵ هزار شرکت حقیقی و حقوقی که از سال ۹۷ صادرات انجام دادند، ارز خود را وارد کشور نکردهاند.»

کانالهای مسدود ارزی

البته نکته آخری هم وجود دارد. آن هم اینکه کانالهای انتقال ارز به کشور مسدود است و یکی از دغدغههای اصلی صادرکنندگان نحوه بازگشت ارز حاصل از صادرات است. فعالان بخش خصوصی میگویند

به دلیل مسدود بودن کانالهای نقل و انتقال پول، صادرکنندگان نمیتوانند ارز به کشور برگردانند و واردکنندگان نمیتوانند ارزی خارج کنند. واردکننده از ارز صادرکننده در آن سوی مرزها استفاده میکند و معادل ریالی آن را در داخل به صادرکننده میدهد.

با استناد به این موارد میتوان گفت ۲۷ میلیارد دلار ارز صادراتی به چرخه اقتصاد باز نمیگردد و باید منتظر رقم کمتری بود. اما به نظر میرسد هدف دولت از تکرار خبر بازگشت ارزهای صادراتی، یا فرافکنی است و یا ایجاد جو روانی مثبت.