چه کسی نخستین گلوله جنگ ارزی را شلیک می‌کند

جنگ ارزی لقبی است که روزنامهنگاران به چیزی میدهند که اقتصاددانان «کاهش رقابتی ارزش پول» مینامندش. برای روشنتر شدن مساله، یک واحد پول را مثلا دلار یا یورو هر ارزی باشد فرقی نمیکند به عنوان یک کالا در نظر بگیرید، ارزش این کالا مطابق نیروهای بازار بالا یا پایین میرود. در هر زمان مشخص، ارزش هر واحد پولی را که در نظر بگیرید در بازار جهانی از طریق عرضه (میزان موجود از آن پول خاص) و تقاضا (میزان تمایل سرمایهگذاران به خرید کالا و خدمات در قالب آن پول) تعیین میشود.
هر کشور میتواند با کاهش ارزش پولش کالاها و خدمات خود را در بازار جهانی ارزانتر یا به تعبیری رقابتیتر کند. کاهش ارزش پول به چند طریق ممکن است، از چاپ بیشتر پول گرفته (که افزایش عرضه به کاهش ارزش میانجامد) تا خرید بدهی سایر کشورها (هرچه تقاضا برای ارزی بیشتر باشد، ارزش آن بالاتر میرود). وقتی ارزش پول کشوری کاهش مییابد، معمولا صادراتش رشد میکند، چون کالا و خدمات ساخت این کشور در بازار جهانی ارزانتر میشوند.
یکی از بهترین نمونههای کاهش ارزش پول ملی که جنگ ارزی اخیر را به راه انداخته، چین است. تقریبا همه کارشناسان و تحلیلگران اعتقاد دارند که چین با پایین نگه داشتن ارزش یوآن، درآمدهای صادراتی خود را به شدت افزایش داده و بر حجم ذخایر ارزی خود افزوده است. چین با بیش از ۳.۲ هزار میلیارد دلار، بزرگترین ذخایر ارزی جهان را در اختیار دارد. البته در کنار کاهش ارزش یوآن، چین از دو عامل مهم دیگر نیز سود میبرد که عبارتند از مواد اولیه و نیروی کار ارزانقیمت. این سه عامل برتری بزرگی در امر تجارت بینالمللی به چین بخشیدهاند.
شلیک نخستین گلوله برای آغاز جنگ ارزی
معاون بانک مرکزی روسیه هشدار داده است، با پیوستن اروپا و ژاپن به سایر کشورها برای دنبال کردن سیاست کاهش نرخ ارز، اقتصاد جهان در آستانه جنگ ارزی جدیدی قرار گرفته است.
«آلکسی اولیو کائف» تاکید کرد: ژاپن هم ارزش ین را کاهش داده است و سایر کشورها نیز از این اقدام ژاپن پیروی خواهند کرد.هشدار این مقام روسی در حالی است که «ژان کلود یانکر» رییس وزرای دارایی منطقه یورو نیز نسبت به افزایش ارزش یورو هشدار داده است. مقامهای رسمی نروژ و سوئد نیز نگرانی خود را نسبت به مسائل ارزی اعلام کردهاند. کاهش نرخ ارز از سوی کشورهای مختلف تلاش جدیدی برای دستیابی به افزایش رشد و رونق اقتصادی است.
این اقدام موجب افزایش قدرت رقابت اقتصادی و صادرات کشوری خواهد شد که نرخ ارز خود را کاهش میدهد و به ضرر قدرت رقابت اقتصادی و تجاری سایر کشورها خواهد شد. معاون بانک مرکزی روسیه تاکید کرد: مقامهای اروپایی با اظهارات اخیر خود نخستین گلوله را برای آغاز جنگ ارزی در سال 2013 شلیک کردهاند.
به نظر میرسد موضوع جنگ ارزی در جهان یکی از مهمترین موضوعات نشست آتی وزرای دارایی گروه بیست در شهر مسکو خواهد بود. کشورهای در حال توسعه و نوظهور به شدت نسبت به اجرای سیاستهای انبساطی پولی از سوی کشورهای صنعتی و توسعه یافته، معترض هستند.
برزیل در سال 2010 میلادی نسبت به آغاز جنگ ارزی در جهان هشدار داده بود. ارزش ین در برابر دلار آمریکا از دسامبر تاکنون 11 درصد کاهش داشته است و به پایینترین حد خود در دو سال اخیر رسیده است. ارزش یورو نیز در برابر دلار در شش ماه گذشته بیش از هفت درصد رشد داشته و این مساله نگرانی مقامهای اروپایی را برانگیخته است.
کارشناسان اقتصادی بر این باورند وقوع جنگ ارزی در جهان تاثیر زیادی بر نوسانات قیمت جهانی طلا در سه ماه نخست 2013 میلادی خواهد داشت. پایگاه اینترنتی اینوستور پلیس، کارشناسان اقتصادی معتقدند: تلاش کشورهای مختلف جهان برای کاهش نرخ ارز به منظور توسعه صادرات و دستیابی به رشد و رونق اقتصادی، تاثیر زیادی بر وقوع احتمالی جنگ ارزی در جهان خواهد داشت. بر این اساس، اقدامات چین در سالهای گذشته در پایین نگه داشتن عمدی نرخ ارز، مثال خوبی از تلاش کشورهای مختلف در استفاده از سیاستهای ارزی برای گسترش و توسعه صادرات است.
اقدامات کشورهای توسعه یافته و صنعتی در ماههای اخیر در کاهش نرخ ارز تاثیر منفی زیادی بر افزایش نرخ ارز کشورهای در حال توسعه و نوظهور داشته است. اجرای سیاستهای انبساطی پولی از سوی فدرال رزرو آمریکا و بانک مرکزی اروپا در ماههای گذشته تاثیر زیادی بر کاهش ارزش یورو و دلار داشته است.
تاکید نخست وزیر جدید ژاپن بر اجرای سیاستهای انبساطی پولی و افت چشمگیر ارزش ین در برابر دلار در هفتههای اخیر به نگرانیهای بینالمللی در خصوص آغاز جنگ تمام عیار ارزی در جهان دامن زده است. بحران سقف بدهیهای آمریکا نیز موجب شده است تا ارزش دلار همچنان رو به کاهش باشد و این مساله موجب افزایش قیمت طلا خواهد شد. به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، رقابت کشورهای مختلف جهان برای کاهش نرخ ارز خود، تاثیر زیادی بر افزایش قیمت طلا در سه ماه نخست 2013 خواهد داشت.
جنگ ارزی و بازار طلا
سه عامل منفی میتواند موجب کاهش قیمت طلا شود و سه عامل مثبت نیز بر افزایش قیمت طلا تاثیرگذار خواهد بود. بر این اساس، نخستین عامل منفی میتواند کاهش شدید ارزش سهام به پایینترین حد خود در بیست سال اخیر باشد و این مساله تمایل سرمایهگذاران برای طلا را کاهش خواهد داد. عامل دوم افزایش ارزش دلار آمریکا و افزایش نرخ بهره بانکی این کشور به علت افزایش رشد اقتصادی خواهد بود و عامل سوم نیز کنترل نرخ تورم در آمریکا است که میتواند به ضرر قیمت طلا باشد.
سه عامل مثبت نیز بر قیمت طلا تاثیرگذار است. نخست جنگ ارزی در جهان و اتخاذ سیاستهای انبساطی پولی که میتواند قیمت طلا را افزایش دهد. دوم افزایش تقاضای طلا از سوی کشورهای در حال توسعه و نوظهور خواهد بود و سومین عاملی که میتواند افزایش قیمت طلا را در پی داشته باشد، افزایش ذخایر طلا در ذخایر ارزی بینالمللی است. به نظر میرسد مهمترین عامل تاثیرگذار در این بین نرخ بهره بانکی باشد. اگر نرخ بهره بانکی در آمریکا افزایش یابد، قیمت طلا کاهش خواهد یافت.
تلاش بانکهای مرکزی برای کاستن از ارزش ارز ملی
از یک ماه پیش که زمزمه پیروزی حزب لیبرال دموکرات در انتخابات ژاپن آغاز شد، ارزش ین در برابر دلار و یورو به شدت کاهش یافته است؛ زیرا از این پس سیاستهای انبساطی در این کشور اجرا خواهد شد.
سخنان آبه نخست وزیر ژاپن مقدمه جنگ ارزی در جهان در سال 2013 است. وی گفته است: «بانکهای مرکزی در سرتاسر جهان مشغول چاپ پول هستند تا از رشد اقتصادی و صادرات خود حمایت کنند. اقدامات بانک مرکزی آمریکا مثالی روشن از این نوع اقدامات است. اگر این روند ادامه پیدا کند، ارزش ین افزایش خواهد یافت و ضروری است ما در برابر این اقدامات مقاومت کنیم.»
از سوی دیگر مروین کینگ، رییس بانک مرکزی انگلستان در یک مصاحبه گفته بود اقدامات اخیر بانکهای مرکزی خطر آغاز جنگ ارزی جدید را افزایش داده است. وی گفته: «سال 2013 سالی پر تنش خواهد بود؛ زیرا بسیاری از کشورها سعی خواهند کرد از ارزش پول ملی خود بکاهند و این امر مایه نگرانی است. این اقدامات با هدف حمایت از تجارت و رشد اقتصادی انجام میشود؛ اما زیانهایی به اقتصاد جهان وارد خواهد کرد.»
آنچه باعث میشود سخنان آبه و کینگ نگرانکننده باشد این است که تعداد بیشتری از کشورها سعی میکنند از ارزش پول ملی خود بکاهند. چین یک نمونه بارز این نوع اقدامات است و همواره مورد انتقاد قرار گرفته است. کره جنوبی و سوئیس نیز در زمره این کشورها هستند.
بنا به اعلام صندوق بینالمللی پول، ذخایر ارزی بانکهای مرکزی جهان از 6700 میلیارد دلار در سال 2007 به 10500 میلیارد دلار در اواسط سال جاری میلادی افزایش یافته است و این رشد 57 درصدی در پنج سال نشان میدهد بانکهای مرکزی با چه سرعتی در حال خرید ارزهای خارجی با هدف بالا نگه داشتن ارزش آنها در برابر ارز ملی خود هستند. در ایالات متحده نیز بانک مرکزی با اجرای سیاستهای انبساطی از ارزش دلار کاسته است؛ اما به باور اقتصاددانهای برجسته این کشور ارزش دلار هنوز در برابر ارزهای اقتصادهای نوظهور بالاست.
آنها معتقدند اگر دولتها در اقتصادهای نوظهور در بازار ارز دخالت نمیکردند، کسری تجاری آمریکا 150 تا 300 میلیارد دلار کمتر بود و دو میلیون شغل بیشتر در اقتصاد این کشور وجود داشت.
با توجه به تحولات اخیر و اقداماتی که بانکهای مرکزی بزرگ انجام داده و پیشبینی میشود انجام دهند، بدون شک طی سال 2013 تنشهای ارزی در جهان رخ خواهد داد.
پیشبینی بانکها
برخی بانکها در شرایط فعلی بازارهای ارزی جهان انتظارات صعودی برای قیمت طلا دارند. بانک یوبیاس سوئیس هفته دوم ژانویه دیدگاه صعودی خود را در مورد قیمت طلا تشریح کرد. این بانک با پیشبینی خوشبینانهای اعتقاد به قیمت 1900 دلاری برای
امسال داشت.
جونی توز، تحلیلگر یواسبی در این باره میگوید: «واقعیت این است که هیچ تغییر محسوسی در سیاست پولی ایالاتمتحده وجود نداشته است و در واقع بانک فدرالرزرو به این اجماع رسیده است که در حال حاضر به اجرای این سیاست پایبند باشد.» در ادامه توز اضافه میکند: «توافق بر سر سیاست پولی همچنان در حال رنگآمیزی پسزمینه حمایت از قیمتهای بالاتر طلاست و ما فکر نمیکنیم که هیچگونه تغییر محسوسی در محیط کلان به وجود آمده باشد تا تغییری را در دیدگاه صعودی طلا تضمین کند.»
بر اساس یک نظرسنجی از پیشبینیهای صنعت که هفته دوم ژانویه توسط انجمن بازار شمش لندن صورت گرفت، امسال قیمت طلا، با برگشت از عملکرد ضعیف اخیر خود، به بالای 1913 دلار به ازای هر تروی اونس میرسد.
با این حال برای اولین بار از زمان آغاز قیمتهای صعودی طلا طی یک دهه گذشته، پیشبینی 23 مورد از بزرگترین بانکهای معاملهگران شمش و مراکز تجاری، پیشبینی یک قیمت بالای جدید برای این فلز را در سال جاری متوقف میکند. نتایج حاصل از این بررسی سالانه حاکی از وجود سردرگمی در میان معاملهگران و تحلیلگران بود؛ طلا طی یک سال گذشته در تلاش برای حرکت صعودی ناکام مانده است.
همچنین رییس بانک مرکزی انگلیس هشدار داده است که اکنون کشورهای زیادی در جهان سعی دارند با کاهش ارزش پول ملی خود با تاثیرات منفی ناشی از بحران اقتصادی و مالی جهان مقابله کنند.
مروین کینگ تاکید کرد: کاهش رشد اقتصادی جهان فشار زیادی را بر کشورهای مختلف وارد کرده است و کشورهای جهان سعی میکنند با توسل به ابزار کاهش ارزش پول ملی خود برخی از تاثیرات منفی این مساله را کاهش دهند.
رییس بانک مرکزی انگلیس تاکید کرد: به نظر من این مساله در سال 2013 میلادی به شدت گسترش خواهد یافت و این خطر وجود دارد که رقابت ارزی بین کشورهای جهان به یک جنگ تجاری و ارزی تبدیل شود.
وی معتقد است: کشورهای بزرگ صنعتی و در حال توسعه و نوظهور جهان باید برای از بین بردن عدم تعادل در مبادلات تجاری تلاش کنند اکنون برخی از کشورهای جهان با مازاد تجاری چشمگیری روبهرو هستند و در مقابل برخی کشورهای صنعتی و بزرگ با کسری تجاری سنگینی مواجه هستند.
«دانسکه بانک» و «موسسه اعتباری سوئیس» نیز پیشبینی کردند با توجه به احتمال وقوع جنگ ارزی در جهان قیمت طلا امسال به شدت افزایش خواهد یافت. قیمت طلا سال گذشته بیش از 1/7 درصد رشد داشته است. بر این اساس با توجه به کاهش شدید تولید پلاتین از سوی شرکت آنگلو آمریکن پلاتین بزرگترین تولیدکننده پلاتین جهان، قیمت این فلز گرانبها نیز در سه ماه نخست امسال به طور میانگین به بیش از 1700 دلار خواهد رسید.
اما دویچهبانک و سوسیته ژنرال در اقدامی مشابه، متوسط پیشبینی خود را از قیمت طلا برای سال 2013 به ترتیب 1/12 و 6/5 درصد کاهش دادند. دویچهبانک در حال حاضر قیمت طلا را برای سال 2013 به طور متوسط 1865 دلار در هر اونس پیشبینی کرده است، در حالی که سوسیته ژنرال انتظار دارد متوسط قیمت طلا به 1700 دلار در هر اونس برسد.
تحلیلگر دویچهبانک در این باره میگوید: تقاضای سرمایهگذاری جهانی برای طلا، به طور قابل توجهی در طول 18 ماه گذشته تعدیل شده است که تا حد زیادی تابعی از موفقیت ظاهری بانکهای مرکزی در کاهش ریسک مرتبط با اهرم مالی بیش از حد درون سیستم اقتصادی غرب است. با بهبود وضعیت سایر داراییهای متعارفتر، به عنوان مثال خرید در بازارهای سرمایههای ایالاتمتحده و با عادی شدن شرایط اقتصادی، ضرورت کمتری برای خرید ابزار سرمایهگذاریهای نامتعارفی همچون طلا وجود داشته است.
نتیجه جنگ ارزی
جنگ ارزی که از اواخر سال ۲۰۰۸ آشکار و تشدید شد، تاثیرات مختلفی بر کشورهای جهان داشته است. یکی از مهمترین تاثیرات جنگ ارزی، افزایش کسری تجاری برخی کشورها و رشد مازاد تجاری برخی دیگر بوده است. طی چند سال اخیر، پایین نگهداشتن ارزش یوآن موجب شد تا چین در برابر آمریکا با مازاد تجاری عظیمی مواجه شود، اما فشار آمریکا و اروپا بر پکن برای افزایش ارزش یوآن و تسلیم شدن این کشور که منجر به رشد نسبی ارزش یوآن شد، در سال ۲۰۱۲ برای چین کسری تجاری به بار آورد. براساس آمارهای رسمی، در فوریه ۲۰۱۲، کسری تجاری چین به 5/31 میلیارد دلار رسید که بالاترین رقم در ۱۵ سال گذشته بود. بر این اساس کارشناسان هشدار میدهند که به دلیل رشد کسری تجاری چین این احتمال وجود دارد که دور تازهای از جنگ ارزی میان آسیا و غرب آغاز شود.
برای کشورهایی که جنگ ارزی به راه انداختهاند تا درآمدهای صادراتی خود را افزایش دهند، پیامدهای منفی نیز وجود داشته است. بهعنوان مثال، کاهش ارزش پول در این کشورها به معنای کاهش توان خرید مردم و افزایش نرخ تورم بوده است. از نظر تاریخی نیز گاهی کشورها با پذیرش ریسک تورم، اقدام به کاهش ارزش پول خود کردهاند تا درآمدهای صادراتی خود را افزایش دهند. این استراتژی به «گدایی از همسایه» شهرت یافته است. تنها تاثیر مثبت این سیاست، افزایش ارزش صادرات و حمایت از کارخانهها و کارگران است اما ضرورتا به رشد اقتصادی کمکی نمیکند.