دولت روحانی چه تحریم‌هایی را لغو کرد؛ترامپ چه تحریم‌هایی را احیاء کرد؟

مهسا مژدهی: تحریم علیه ایران سبقه ای طولانی دارد. پس از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در تهران در سال 1358 ایالات متحده تحریم هایی را علیه ایران وضع کرد. اما تحریم های هسته ای از میانه دهه هشتاد شمسی آغاز شدند و تا زمان اجرای برجام ادامه یافتند. بعد از آن این تحریم ها برداشته شدند، اما با روی کار آمدن ترامپ، ایالات متحده به صورت یک طرفه برجام را ترک کرد و تحریم هایی علیه ایران به راه انداخت. اینجا مروری داریم بر تحریم هایی که در 7 سال اخیر اجرایی یا لغو شدند.

در سال 1392، یعنی همان سالی که اوباما در کاخ سفید بود و روحانی هم به تازگی کارش را در تهران به عنوان رئیس جمهور آغاز کرده بود، اوضاع هنوز دشوار بود و تحریم هایی که از پیش علیه ایران وضع شده بودند، حتی با وجود اینکه گفتگوهای با 5+1 در حال انجام بود، ادامه داشت. باراک اوباما در دوره قبل ریاست جمهوری خود ، یعنی در سال 2010 لایحه جامع تحریم ها علیه ایران را امضا کرده بود.

با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، تحریم های قبلی علیه ایران ادامه داشتند.شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه 1737 را در دسامبر ۲۰۰۶ , قطعنامه 1747 را در مارس ۲۰۰۷, قطعنامه 1803 را در مارس ۲۰۰۸, و قطعنامه 1929 را در ژوئن ۲۰۱۰ تصویب کرده بود.

در دولت روحانی و در زمانی که اوباما بر سر کار بود، کماکان تحریم های تازه ای برای ایران وضع می شد که بیشتر اشخاص حقیقی را شامل بود. مقامات آمریکایی در سال ۲۰۱۴ تاجر چینی به نام لی فنگوی را به اتهام جلوگیری از تحریمهای موشکی ایران به ۵ میلیون دلار جریمه کردند. در سال ۲۰۱۴ بانکهای بی.ان.پی.پاریبا و کردیت اگریکول فرانسه و یو بی اس سوئیس و کومرتس بانک آلمان، به دلیل نقض تحریمهای آمریکا علیه ایران جریمه شدند. در سال ۲۰۱۵ بانک دویچه بانک آلمان به دلیل نقض تحریمهای آمریکا علیه ایران لیبی و سوریه مبلغ ۲۵۸ میلیون دلار جریمه شد.
سرنوشت این تحریمها چه شد؟

بعد از اجرای برجام در سال2015-1395، تحریم های بین المللی با تصویب قطعنامه 2231 علیه ایران لغو شدند.یکسال از عمر دولت اوباما باقی مانده بود و کاندیدهای انتخاباتی سال 2016 برای پاره کردن توافق اتمی وعده می دادند. و در همین یکسال کشورهای اروپایی در حال نوبت گرفتن برای سرمایه گذاری های اقتصادی در ایران بودند. ایران در همان یکسال توانست کمی نفس بکشد از فروش نفت تا تحرکات منطقه ای و نرخ تورم و افزایش تولید ناخالص داخلی از ثمره این توافق بود. آزاد شدن میلیاردها دلار پول ایران که صندوق ذخیره ارزی کشور را زنده کرد. اما دیری نگذشت که با پیروزی ترامپ در انتخابات وضعیت طور دیگری رقم خورد!

تحریمهایی که در برجام لغو شده بود؛

قطعنامههای آژانس بینالمللی انرژی اتمی: یعنی 12 قطعنامه و 5 تصمیم آژانس بینالمللی انرژی اتمی که هیئت تحریمهای شورای امنیت و ممنوعیت همکاریهای هستهای با ایران بود.

تحریمهای ثانویه آمریکا: رئیس جمهور آمریکا طی فرمان اجرایی شماره 13716 تحریمهای ثانویه آمریکا علیه ایران را که طی فرمانهای اجرایی 13574 و 13590 و 13622 و 13645 وضع شده بود لغو و فرمان اجرای 13628 را اصلاح کرده است. در همین زمینه آمریکا اجرای بخشهایی از قانون آزادی ایران و مقابله با اشاعه، قانون مجوز دفاع ملی برای سال مالی 2012، قانون تحریمهای ایران و قانون کاهش تهدید ایران و حقوق بشر سوریه را متوقف کرده است. بدین ترتیب اعمال تحریمهای ثانویه آمریکا علیه ایران در حوزههای فروش نفت به خریداران اروپایی و آسیایی - تحریمهای بانکی و مالی - تحریمهای خدمات بیمهای - تحریمهای معاملات نفتی و پتروشیمی - تحریمهای کشتیرانی و کشتیسازی و امور بندری، تحریمهای تجارت فلزات گرانبها و نرم افزار و بخش خودروسازی ایران متوقف شد.

تحریمهای بانکی و مالی نیز در این حوزه با استناد بر بندهای 21 و 22 ذکر شده از سند برجام رفع شده

لغو تحریمهای اتحادیه اروپایی: اتحادیه اروپایی در روز تصویب توافق یعنی 26 مهر ماه 1394 تصمیم شماره 1863 - مقررات اجرایی شماره 1861 و مقررات اجرایی شماره 1862 را تصویب کرد که طی آن مصوبه توقف اجرای تحریمهای هستهای ایران را مشروط به اجرای برجام پیشبینی کرد. همچنین اتحادیه اروپایی در روز اجرای برجام تصمیم شماره 37 را تصویب و در روزنامه رسمی اتحادیه منتشر کرد که طی آن تصمیم شماره 1863 در رفع تحریمهای مالی و اقتصادی ایران از روز اجرایی شدن برجام را اجرایی کرد.

لغو تحریم اشخاص و نهادها: همزمان با اجرایی شدن برجام 606 شخص و نهاد ایرانی به همراه 303 هواپیما، نفتکش و کشتی ثبت شده در ایران از فهرست تحریم های شورای امنیت، آمریکا و اتحادیه اروپا خارج شدند. از این فهرست 157 مورد مشترک در فهرست آمریکا و اتحادیه اروپا، 21 مورد مشترک در فهرست آمریکا و شورای امنیت و 29 مورد مشترک در فهرست شورای امنیت و اتحادیه اروپایی بودند.

رفع تحریم وجوه مسدود شده: بخش قابل توجهی از وجوه مسدود شدة ایران در خارج از کشور، رفع تحریم شد. امّا نقل و انتقال و تبدیلات ارزی این وجوه همچنان با مشکلات و محدودیتهای ناشی از تحریمهای گذشته روبه رو بود.

تحریم ها دوباره احیا شدند

با روی کار آمدن ترامپ، او ساز خود را برای خروج از توافق هسته ای کوک کرد و بالاخره با وجود اینکه کشورهای 4+1 و حتی خود آمریکایی ها و مقامات دولت به او در مورد خروج از برجام هشدار می دادند، توافق را ترک کرد. با ترک برجام، ترامپ دست به یک سلسله تحریم هایی زد که با هدف به راه انداختن یک جنگ اقتصادی با تهران شکل گرفت. آغاز این تحریم ها از روز 1 آبان سال 1397 و همزمان با دور دوم ریاست جمهوری حسن روحانی بود.

14آبان 1397 وزیر خارجه آمریکا با اعلام جدیدترین تحریم ها در مورد ایران گفت: «تحریم در زمینههای انرژی، بانکی، حمل و نقل و صنایع کشتی سازی لسا. تحریمهای امروز ۵۰ بانک ایران، بهعلاوه فروع خارجی و داخلی وابسته به آنها را که همگام با حمایت رژیم ایران از تروریسم بینالمللی و گسترش سلاحهای کشتار جمعی یا برآوردن زمینههای نقض حقوق بشر عمل میکنند، در بر میگیرند.»

منوچین هم این تحریم ها را اینطور توضیح داد: تحریمهای امروز بیش از ۷۰۰ نفر، مؤسسه، هواپیما و صنایع موشکی را شامل میشود، که در جای خود بخشی از بزرگترین اقداماتی است که وزارت خزانهداری در یک روز علیه ایران انجام دادهاست. بیش از ۳۰۰ مورد تحریمها، اهداف جدیدی را در بر میگیرند، علاوه براین ۱۰۰ مورد دیگر نیز آنهایی هستند که قبلاً در لیست تحریمها بودند و بخاطر برجام از لیست خارج شده بودند و اکنون مجدداً در لیست قرار میگیرند. این تحریمهای بسیار قدرتمند، همچنین سیستم بانکی، انرژی و کشتیرانی ایران را مستقیماً هدف قرار میدهد… اقدامات امروز ما همچنین شناسایی ۴۰۰ مورد، از جمله ۲۰۰ فرد و کشتی، در بخش انرژی و کشتیرانی ایران، ایران ایر ،هما و بیش از ۶۵ هواپیما و شناسایی حدود ۲۵۰ نفر در ارتباط با داراییهای بلوکه شده که در لیست ویژه ملی قرار دارند و سازمان انرژی اتمی ایران را در بر میگیرند. کشورهای چین، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن، کره جنوبی، تایوان، و ترکیه از معافیت موقت تحریم نفتی برخوردارند، و ایران از پول فروش نفت فقط برای داد و ستدهای انسان دوستانه و خرید کالاهایی که بهطور دوجانبه تحت تحریم نباشند میتواند استفاده کند. این کشورهای تنها 6 ماه معافیت تحریمی داشتند که پس از گذشت مهلت آمریکا دیگر نتوانستند نفت خود را از ایران تهیه کنند.

شبکه بانکی سوئیفت، روز ۵ نوامبر ۲۰۱۸ (دوشنبه ۱۴ آبان ۱۳۹۷) هم گفت که خدمات بانکی خود را به چندین بانک ایران، بعد از اینکه آمریکا تحریمهای اتمی علیه تهران را تجدید کرد به حالت تعلیق درآورده است. شرکت امریکن اینترنشنال گروپ از فعالیتهای تجاری خود در ایران که بایک شرکت تابعه به دست آورده بود خارج شد، همچنین روز ۲ نوامبر۲۰۱۸، شرکت والیدوس هولدینگ یک شرکت بیمه در برمودا که شرکت امریکن اینترنشنال گروپ آن را به ارزش ۵٫۵۶ میلیارد دلار در ماه ژوئیه به دست آورده بود، پوشش بیمه خود را که برای شرکتهای کشتیرانی که محمولهها به ایران و از ایران را تأمین میکردند کاهش داد.

بدنبال اعلام تحریمهای آمریکا هواپیماسازی کوماک چین روز چهارشنبه ۷ نوامبر ۲۰۱۸ فروش هواپیماهای مسافری به ایران را برای کمک به ناوگان هواپیمایی جمهوری اسلامی منتفی دانست.

در روز چهارشنبه ۸ مه ۲۰۱۹ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸) دونالد ترامپ، با صدور یک فرمان اجرایی صنایع فولاد، آهن؛ مس، آلومینیوم ایران را تحریم کرد.دفتر کنترل داراییهای خارجی وزارت خزانه داری امریکا در روز جمعه ۱۷ خرداد ۱۳۹۸ طی بیانیهای اعلام کرد که ایالات متحده آمریکا، شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس و ۳۹ زیرمجموعه و نمایندگیهای فروش آن در خارج از ایران را در فهرست سیاه قرار دادهاست. در روز جمعه ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۹ (۲۹ شهریور ۱۳۹۸) آمریکا تحریمهای جدیدی علیه بانک مرکزی ایران، صندوق توسعه ملی ایران و شرکت اعتماد تجارت پارس وضع کرد.

از تاریخ سیزده آبان 1398 ایالات متحده تحریم اشخاص حقیقی و مقامات کشورمان را آغاز کرد و این روند تا امروز ادامه داشته و مدام بر فهرست مقاماتی که تحریم می شوند افزوده می شود. نام هایی مثل اذری جهرمی، علی شمخانی و... در این فهرست دیده می شوند.

در اسفند ۱۳۹۸ در پی شیوع کرونا، ترامپ تحریمهای تازهای را بر سر برنامه هسته ای علیه ایران وضع کرد.وزارت خارجه آمریکا اسامی پنج نفر از افراد تازه تحریم شده را اعلام کرد و مدعی شد که متخصصان هسته ای طرح «آماد» بودهاند و آنها را شامل تحریم ها دانست.

در ۱۲ اردیبهشت دفتر کنترل داراییهای وزارت خزانهداری آمریکا تحریمهایی را علیه امیر دیانت و شرکتهای وابسته، که مدعی هستند به اسم «عامر عبدالعزیز جعفر المتاج» معروف است، به اتهام قاچاق سلاح و نقض تحریمها اعمال کرد.

آمریکا در ۸ آوریل ۲۰۱۹ سپاه پاسداران و همهٔ افراد، سازمانها و مراکزی که با آن در ارتباط هستند را تحریم کرد.

وزارت خارجه آمریکا تحریمهایی هم علیه بخش عمران و مواد مرتبط با فعالیتهای هستهای، نظامی و موشک بالستیک ایران اعمال کرد. این وزارتخانه آمریکا در این راستا اعلام کرده بود که در نتیجه این تحریم، فروش آهن، گرافیت، زغالسنگ ناخالص یا آماده و نرمافزار هماهنگسازی اهداف صنعتی، در صورت به کار رفتن این مواد در بخش عمرانی ایران، قابل تحریم خواهند بود.پمپئو وزیر خارجه آمریکا در روز چهارشنبه ۲۰ آذر ۱۳۹۸ اعلام کرد شرکتهای حمل و نقل راه ابریشم دریایی مستقر در مسقط عمان و دو شناور گناوه ۱ و گناوه ۲ و خدری جهاندریا را تحریم کرده است.

روز دوشنبه ۸ ژوئن ۲۰۲۰ آمریکاتحریمهای جدیدی علیه جمهوری اسلامی ایران وضع کرد و ۱۲۵ کشتی و نفتکش مرتبط با ایران را در فهرست تحریمها قرار داد. وزیر امور خارجه آمریکا نیز در صفحه توییترش تأکید کرد که این تحریمها از همین امروز اجرایی میشود.به این ترتیب تحریمها علیه خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت تابعه آن مستقر در شانگهای، شرکت کشتیرانی ای سیل E-Sail اجرایی شد. بنا به اخبار، کشتیرانی ایران، اقلامی مربوط به برنامههای موشک بالستیک و نظامی ایران منتقل کردهاست که نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد محسوب میشود.

به گفته برخی از کارشناسان، تحریم های ترامپ نسبت به دیگر تحریم ها شدیدتر بوده است. رئیس جمهور آمریکا با هدف اینکه بتواند ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، مدام بر میزان تحریم ها افزوده است اما این شیوه نتیجه نداده. حالا پمپئو از ماه گذشته، یک فرصت سی روزه به تهران داده تا بر اساس آن مکانیسم ماشه را فعال کند. این در حالیست که تروئیکای اروپائی، به صورت مداوم با این موضوع مخالفت کرده اند. اما به نظر می رسد که دولت ترامپ خیال دارد تا با اعلام مکانیسم ماشه مانع از لغو تحریم های تسلیحاتی ایران در آبان ماه شود.

با مخالفت تروئیکای اروپائی و نامه ای که آنها جمعه شب منتشر کرده اند، به نظر می رسد که مخالفت کشورهای عضو برجام با فعال شدن مکانیسم ماشه کاملا جدی باشد. تهران توانسته با استفاده از دیپلماسی، این کشورها را با خود همکار کند. این در حالیست که متحدان دیروز ایالات متحده حالا در برابر این کشور به سود ایران قد علم کرده اند. برخی معتقدند که اگر آمریکا بخواهد مکانیسم ماشه را فعال کند، هر چند از نظر حقوقی چنین حقی ندارد و حقوق بین الملل به کشوری که عضو برجام نیست حق استفاده از مواهب آن را نمی دهد اما، ممکن است با استفاده از تهدید و زور کار خود را پیش ببرد و عملی غیر قانونی را رقم بزند.

در حال حاضر افکار عمومی به علت تلاش های ایران و رفتار خود ترامپ به ضرر کاخ سفید است. کشورها و نهادها به صورت روشن می گویند که این بی قانونی را نمی پذیرند. از سوی دیگر تهران در ماه های گذشته تاکید کرده که روابط اقتصادی خود را با کشورهای همسایه بهبود خواهد داد. حمایت چین و روسیه هم به ویژه بعد از آنکه تهران و آژانس بین المللی انرژی اتمی با یکدیگر کنار آمدند، قطعی است.