افزایش تنوع سبد محصولات پتروشیمی ایران در روزگار تحریم

از صنعت پتروشیمی در جهان به عنوان کیمیای صنعت نفت و گاز یاد میشود زیرا که تولیدات این صنعت هر چقدر به صنایع پاییندستی میرسد، ارزشافزوده بالاتری به همراه دارد. از همین رو است که اغلب کشورها در کنار توسعه بالادست صنایع نفت و گاز تلاش میکنند تا صنایع پاییندستی را نیز به صورت متوازن توسعه دهند.

این موضوع آنجا اهمیت بیشتری پیدا میکند که در برخی موارد، با تکمیل ۵ مرحله از زنجیره ارزش محصولی خاص، ارزش هر تن کالا تا ۳۰ برابر افزایش پیدا میکند.

ایران نیز اگرچه نیم قرن بعد از کشف نفت، به سمت توسعه پتروشیمی حرکت کرد، اما بعد از پیروزی انقلاب و اتمام هشت سال دفاع مقدس، پتروشیمی را به عنوان اولویت اصلی خود در صنایع نفت و گاز قرارداد.

این مهم با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید شتاب گرفت و جهش دوم و سوم صنعت پتروشیمی با بهرهبرداری از طرحهای متعدد تعریف شد. با تحقق جهش دوم، تولید محصولات پتروشیمی به ۱۰۰ میلیون تن در سال و با تحقق جهش سوم در سال ۱۴۰۴ ظرفیت تولید این محصولات به ۱۳۳ میلیون تن افزایش پیدا میکند.

در کنار آن نیز طرحهای پیشران صنعت پتروشیمی تعریف شده تا در ۴ زنجیره متانول، پروپیلن، اتیلن و بنزن تکمیل زنجیرهارزش را ایجاد کند.

بر اساس برنامهریزیهای صورت گرفته نیز، تکمیل زنجیره پروپیلن در شاخههای مختلف آن از اهمیت ویژهای برخوردار است زیرا در انتهای این زنجیره محصولات خاص پتروشیمی با ارزش بالا تولید خواهد شد.

با توجه به آن، قرار است ۵ میلیون تن از متانول تولیدی در کشور، در پارک پروپیلن در عسلویه به ۱.۵ میلیون تن پروپیلن تبدیل شود تا علاوه بر ارزشافزایی، امکان تامین خوراک صنایع میان دستی و پاییندستی را فراهم کند. با توجه به اینکه متانول مازاد کشور در منطقه عسلویه بوده و تبدیل آن به پروپیلن فرایندی پیچیده و آببر است، تولید در گام اول در عسلویه اتفاق میافتد و بعد از آن با هدف آمایش سرزمین، اشتغالزایی پایدار و همچنین تکمیل زنجیره ارزش و تامین خوراک صنایع پایین دستی در شهرک های صنعتی داخل کشور، پروپیلن به عنوان خوراک راهی مناطق مرکزی کشور میشود.

«حسن عباسزاده» معاون مدیریت برنامهریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز در این رابطه تاکید کرده که در بحث تبدیل متانول به پروپیلن از دانش بومی و ایرانی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی استفاده خواهد شد.

وی گفته که در طرحهای پیشران محصولات تولیدی در زنجیره پروپیلن متنوع میشود تا تابآوری صنعت پتروشیمی افزایش پیدا کند.

به گفته عباسزاده، با تحقق طرحهای پیشران، ظرفیت تولید پروپیلن در کشور از حدود یک میلیون تن فعلی به چهار میلیون تن افزایش پیدا خواهد کرد.

متن کامل این مصاحبه را میتوانید در ادامه بخوانید.

-در حال حاضر چه میزان پروپیلن در کشور تولید میشود و نیاز واقعی کشور به این محصول چقدر است؟

عباسزاده: پروپیلن مادهای است که در آن واردات نداریم. در واقع این محصول چندان مبادله نمیشود و محصولی نیست که تجارتپذیر باشد.

پروپیلنی که در کشور تولید میشود از محل پالایشگاهها تا ۱۵۰ هزار تن و بقیه در مجتمعهای پتروشیمی است که در مجموع حدود یک میلیون تن در سال است. از این میزان ۹۵ درصد آن به پلیپروپیلن تبدیل شده و ۵ درصد باقی مانده نیز در پتروشیمی شازند صرف تولید دو اتیل هگزانول میشود.

با این حال در تامین پلیپروپیلن کمبود داریم که این نیاز در شرایط فعلی از طریق واردات تامین میشود. میزان واردات پلیپروپیلن به کشور نیز حدود ۲۰ هزار تن در سال و مصنوعات ساخته شده از پلی پروپیلن نیز دهها هزارتن در سال است که در صورت عدم اجرای طرح جدید پلیپروپیلن (به غیر از طرح خمین که نزدیک به راهاندازی است) برای پاسخ به تقاضای روبه رشد کشور، ناچار به واردات صدها هزارتن پلیپروپیلن طی سالهای اینده خواهیم بود.

- یعنی طرحهای پیشران برای تولید پروپیلن در کشور با هدف تامین پلیپروپیلن انجام میشود؟

عباسزاده: هدف از طرحهای پییشران تعریف شده ساخت سایر محصولات در زنجیره ارزش پروپیلن در دستور کار قرار دارد تا سبد محصولات پتروشیمی متنوع شود.

به طور مثال در سال قبل با کمبود بسیار زیاد پوشک بچه مواجه بودیم. علت کمبود محصول پلیمری سوپر جاذب بود که مادهای با ارزشی در زنجیره پروپیلن است.

در واقع هدف اصلی ما از تولید پروپیلن، تبدیل آن به پلیپروپیلن نیست زیرا این ماده به نوعی در کشور تامین میشود اگرچه با تولید بیشتر پلیپروپیلن صنایع پایین دست آن بیشتر رونق میگیرد و مصرف آن بیشتر خواهد شد. در مجموع با برآوردهای صورت گرفته، تا سال ۱۴۰۴، کشور حداقل به ۲ واحد ۳۰۰ هزار تنی تولید پلیپروپیلن برای تامین تقاضای کشور طی سالهای آتی نیاز خواهد داشت که در مواردی مانند خودرو، موکت، پلاستیکهای خاص و ... کاربرد دارد و اگر از این محصول بیشتر تولید شود، صنایع پاییندستی رونق میگیرد.

- برای آنکه سرمایهگذاران به سمت تولید این محصولات حرکت کنند چه راهکارهایی مد نظر قرار گرفته است؟

عباسزاده: شرکتهایی که در طرحهای پروپیلن در پارک عسلویه برای تبدیل متانول به پروپیلن سرمایهگذاری می کنند حتما باید بخشی از این محصول را به تولید محصولات جدید اختصاص دهند. در واقع دولت تلاش کرده تا مجوز تولید پروپیلن را با وجود نقشه راه تکمیل زنجیره ارزش در محصولات جدید برای سرمایهگذاران صادر کند.

این محصولات شامل آکریلیک اسید و مشتقات ان شامل پلیمرهای سوپر جاذب، آکریلونیتریل، پلی اتر پلی ال به عنوان ماده اولیه پلی یورتان (در صنعت ساختمان و فوم مبلها استفاده میشود)، فنل و استون برای تولید پلیکربنات و پلی متیل متاکریلات است. هدفمان تولید محصولات جدید در کشور است که اکنون وارد کننده آنها هستیم.

به طور مثال در سال گذشته، ۱.۳ میلیون تن کالاهای خام پتروشیمی وارد کشور شده که ارزش آنها ۲ میلیارد دلار بوده است که جا دارد روی این بخش سرمایهگذاری کرده و با تولید آنها از از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم.

در واقع هدف از تعریف طرحهای پیشران جلوگیری از واردات است که با این طرحها واردات این محصولات تا ۵۰ درصد کاهش پیدا میکند. در مورد ۵۰ درصد باقی مانده نیز، برخی از این واردات مقدارش کم است و توجیه اقتصادی ندارد تا طرح تولیدی برای آن در کشور تعریف شود.

- در خصوص طرحهای پیشران، چند زنجیره ارزش مورد توجه قرار گرفته تا صنعت پتروشیمی ارزش بالاتری ایجاد کند؟

عباسزاده: متانول، پروپیلن، اتیلن و بنزن، ۴ زنجیره تعریف شده در طرحهای پیشران است که در این میان تکمیل زنجیره پروپیلن مهمترین آنها به شمار میرود. زیرا در کشور کمبود تولید پروپیلن داریم و اگر تولید پروپیلن افزایش پیدا کند، زنجیره ارزش تکمیل خواهد شد.

تنوع تولید محصولات در زنجیره پروپیلن از آن جهت اهمیت دارد که تاکنون اکثر پروپیلن تولید شده، به پلیپروپیلن تبدیل شده که پلیمری عمومی است و محصولات خاص تولید نشده که در حجمهای کمتر و با ارزش بیشتر است.

- بر اساس طرحهای پیشران، تولید پروپیلن در کشور به چه میزان میرسد؟

عباس زاده: در حال حاضر یک میلیون تن پروپیلن در کشور تولید میشود که با تحقق طرحهای پیشران طراحی شده به ۴ میلیون تن افزایش پیدا میکند.

این حجم ظرفیت تولید پروپیلن میتواند نیاز صنایع پایین دست را به طور کامل تامین کند و باتوجه به جمعیت و فاکتورهای اقتصادی تا چند سال آینده کافی خواهد بود.

- دانش فنی یا به اصطلاح لایسنس تولید متانول به پروپیلن چطور تامین خواهد شد؟ با توجه به اینکه تحریم هستیم و شرکتهای بزرگ حاضر به همکاری با ایران نیستند؟

عباسزاده: نکته مهم در بحث تکمیل زنجیره پروپیلن این است که بخشی از متانول مازاد در کشور به پروپیلن با دانش فنی ایرانی و بومی که توسط شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی تدوین شده، تولید میشود.

در حال حاضر حدود ۹۵ درصد از متانول تولیدی در کشور صادر میشود که با اجرای طرحهای پیشران، میتوان ۵ میلیون تن از متانول مازاد را به پروپیلن تبدیل کرد.

این باعث میشود عرضه متانول به جهان کمتر شده و قیمتهای متانول نیز در سطح بهتری حفظ شود.

- با توجه به اینکه این اقدام در راستای تکمیل زنجیره ارزش انجام میشود، تا چه حد در درآمد پتروشیمی تاثیرگذار است؟

عباسزاده: اگر گاز را تبدیل به متانول و متانول را وارد زنجیره پروپیلن کنیم و تا آخر زنجیره برویم درآمد گاه تا ۳۰ برابر میشود.

به طور مثال یکی از محصولات تولیدی خاص در زنجیره پروپیلن، آکریلونیتریل است،

این محصول در حالی در هر تن ۱۵۰۰ دلار قیمتگذاری میشود که قیمت هر تن گاز در حال جاضر حدود ۵۰ دلار و قیمت هر تن متانول نیز ۱۵۰ دلار است.

بنابراین تنها اگر گاز به متانول، متانول به پروپیلن و پروپیلن به آکریلونیتریل تبدیل شود، ارزش آن ۳۰ برابر خواهد شد.

- برخی معتقدند انتقال پروپیلن به مناطق مرکزی هزینههای زیادی دارد در صورتی که نتایج چندانی را به دنبال نخواهد داشت. منظور این افراد طرحهای ساخت خط لوله از عسلویه تا مرودشت و همچنین امیرآباد- دامغان است.

عباسزاده: خط پروپیلن از عسلویه تا مرودشت بسیار محدودتر از خط لوله اتیلن غرب است. ظرفیت این خط لوله حدود ۱.۵ (یک و نیم) میلیون تن خواهد بود که پروپیلن را برای استفاده در صنایع میان دستی و پاییندستی به نواحی داخلی منتقل میکند. با قواعدی که برای مشارکتکنندگان گذاشتیم باید محصولاتی که در حال حاضر وارداتی است، توسط پروپیلن انتقالی تولید شود و تولید به سمت محصولاتی که مازاد آن در کشور وجود دارد نرود.

- در مجموع هدف از تعریف و اجرای طرحهای پیشران صنعت پتروشیمی را چه میدانید؟

عباسزاده: هدف از طرحهای پیشران پتروشیمی کاهش واردات، افزایش تابآوری صنعت پتروشیمی با ایجاد تنوع تولید محصولات، کاهش چالشها برای صادرات متانول و همچنین ایجاد رونق اقتصادی در مناطق داخلی کشور و آمایش سرزمین و در نهایت ایجاد اشتغال پایدار از طریق توسعه صنایع پاییندستی است.

از سوی دیگر در طرحهای بالادستی پتروشیمی اشتغال کم است، اما در پاییندست، اشتغالزایی به شدت افزایش پیدا میکند.