نقشه متفاوت بایدن برای مهار چین

روز یکشنبه ۲۵ آبانماه، ۱۵کشور آسیا و اقیانوسیه با محوریت چین بزرگترین توافق تجارت آزاد جهان موسوم به «شراکت اقتصادی جامع منطقهای» (RCEP) را امضا کردند. خبرگزاری فرانسه در گزارشی تشکیل این بلوک تجاری بزرگ را یک «کودتای بزرگ» در راستای توسعه نفوذ چین توصیف کرد. الجزیره در گزارش ۱۷ نوامبر نوشت، وقتی از بایدن در کنفرانس خبری در «ویلمینگتون»، دلور، پرسیده شد که آیا ایالاتمتحده به RCEP ملحق خواهد شد یا نه، وی پاسخ داد او هم اکنون نمیتواند در مورد سیاست تجاری آمریکا سخنی بگوید؛ زیرا هنوز در قدرت مستقر نشده است «و در زمان حاضر فقط یک رئیسجمهور وجود دارد.»

او در این کنفرانس خبری گفت: «ما ۲۵ درصد از اقتصاد دنیا را در دست داریم. باید به دیگر دموکراسیها دست یاری بدهیم، یعنی آن ۲۵ درصد دیگر (یا بیشتر) تا اینکه بتوانیم قواعد راه را وضع کنیم و چین و دیگران را به پذیرش آنها واداریم.» امضای «شراکت اقتصادی جامع منطقهای» (RCEP) در اجلاس منطقهای درهانوی، ویتنام، بزرگترین توافق تجاری دنیا را تشکیل میدهد که ۳۰ درصد از اقتصاد جهان و یکسوم جمعیت جهان را پوشش میدهد و قدرتهای آسیایی مانند ژاپن، چین و کره جنوبی را برای اولین بار گرد هم میآورد. توافق RCEP همچنین ضربهای دیگر به آمریکا محسوب میشود؛ چراکه ایالاتمتحده در سال ۲۰۱۷ از «شراکت ترانس پاسیفیک» (TPP) که متشکل از ۱۲ کشور بود، خارج شد؛ این توافق در زمانی که بایدن معاون رئیسجمهور بود مورد مذاکره قرار گرفته و اجرایی شده بود. در حالی که اعضای TPP شامل ژاپن و بسیاری از حامیان تجارت آزاد ابراز امیدواری کرده بودند که ایالاتمتحده بار دیگر به این توافق بازگردد، اما بایدن و مشاورانش در این رابطه سخن چندانی نگفتهاند. در عوض گفتهاند که به سرعت تعرفهها را بر کالاهای چینی «بر نمیدارند».

«میرون بریلیانت» معاون اجرایی اتاق بازرگانی ایالاتمتحده، روز دوشنبه گفت که نگران است واشنگتن بهدنبال امضای RCEP از تحولات منطقه عقب بماند. او در عین حال افزود که اگرچه واشنگتن از مزایای آزادسازی تجاری استقبال میکند، اما نباید به این بلوک ملحق شود. این مقام بازرگانی آمریکا افزود: «با توجه به نقایص RCEP، ما توصیه نمیکنیم که ایالاتمتحده به این توافق ملحق شود.» او افزود که توافقات تجاری اخیر آمریکا شامل قواعد قدرتمندتر و قابل اجراتری در مورد مسائلی مانند تجارت دیجیتال، موانع غیرتعرفهای و حفاظت از مالکیت فکری است. او افزود: «با این حال، ایالاتمتحده باید یک تلاش رو به جلوتر و استراتژیکتری را برای حفظ حضور قویتر آمریکا در منطقه اتخاذ کند. در غیر این صورت، ما بهعنوان یکی از موتورهای محرک رشد جهانی چارهای نخواهیم داشت که بیرون بنشینیم و فقط نظارهگر باشیم.» بایدن گفته بود به رهبران اعلام کرده است که آمریکا با اصرار بر این مساله به تجارت خواهد پرداخت که واشنگتن «روی کارگران آمریکایی سرمایهگذاری کند و کار و کارگر آمریکایی را رقابتیتر سازد» و اطمینان یابد که کار و منافع زیستمحیطی در مذاکرات تجاری جدید مورد توجه قرار خواهد گرفت و «دیگر انگشت در چشمان متحدانمان نخواهیم کرد.»

اما پرسشی که در بسیاری از محافل مطرح است این است که سیاستهای ایالاتمتحده در برابر چین چه خواهد بود و کدام حوزهها را دربرخواهد گرفت؟ «جین ویلن» در گزارش ۱۶ نوامبر برای واشنگتنپست نوشت، دونالد ترامپ در دوران ریاست ۴ساله خود بر کاخ سفید، آمریکا را در مسیر جدید و البته نبرد درازدامنی با چین در انداخت. یکی از این حوزههای نبرد با چین «تکنولوژی» است؛ مسالهای که ترامپ آن را تهدید امنیتی برای آمریکا و ابزاری برای گسترش نفوذ چین میدانست. بایدن، رئیسجمهور منتخب هم همین رویکرد را در پیش خواهد گرفت. بنابراین چین نباید انتظار یا پیشبینی این مساله را داشته باشد که دوران بایدن شاهد تحول عمیق یا دگرگونی اساسی در سیاست خارجی آمریکا باشد. متخصصان بر این باورند که اگرچه ممکن است لحن آمریکای بایدن نسبت به آمریکای ترامپ نرمتر شود، اما این لزوما به این معنی نیست که در زمینه تکنولوژی شاهد کوتاه آمدن آمریکاییها باشیم. این گزارشگر بر این باور است که از بایدن انتظار میرود که در برخی مسائل رویکرد سختی در برابر چین اتخاذ کند؛ از جمله محدودیت در صادرات برخی اقلام که به کار «هوآوی» میآید. کارشناسان بر این باورند که بایدن احتمالا حمایت بیشتری را از متحدانش نسبت به ترامپ به دست خواهد آورد و بنابراین، دست بازتری خواهد داشت تا سیاستهایی همگونتر نسبت به ترامپ در قبال چین درپیشبگیرد. شرکت چینی هوآوی که بدون شک یکی از بزرگترین شرکتها و اپراتورهای مخابراتی در جهان به شمار میرود و در سالهای اخیر تلاشهای متعددی برای توسعه و راهاندازی زیرساختهای مربوط به نسل پنجم شبکه اینترنت همراه موسوم به شبکه ۵G کرده است، در یکی دو سال گذشته به شدت از سوی دولت آمریکا تحت فشار قرار گرفته و با محدودیتهای جدی در فعالیت فروش محصولات و همکاری در جهت توسعه زیرساختهای شبکه ۵G مواجه شده است. در ماه مه سال ۲۰۱۹ وزارت بازرگانی آمریکا به دستور کاخ سفید، شرکت هوآوی را در لیست سیاه قرار داد و تمام شرکتهای آمریکایی را از ادامه همکاری با این شرکت بزرگ منع کرد.

پس از اعلام این موضوع، شرکت گوگل همکاری خود با هوآوی را قطع و ثبت لایسنس برای محصولات جدید هوآوی را متوقف کرد. پس از آنکه دونالد ترامپ ریاست جمهوری ایالاتمتحده آمریکا قانون ممنوعیت فعالیت فروش و همکاری شرکتهای مخابراتی چینی نظیر «هوآوی» و «زد. تی. ای» در این کشور را که در ماه مه سال ۲۰۱۹ تصویب و اعلام شد، برای یک سال دیگر نیز تمدید کرد، وزارت بازرگانی ایالاتمتحده نیز با اعلام دونالد ترامپ موظف شد لایسنس همکاری شرکتهای چینی نظیر هوآوی را که جمعه ۱۵ مه ۲۰۲۰ منقضی میشد، تمدید کند تا به این ترتیب شرکتهای مختلف آمریکایی از هرگونه همکاری با شرکتهای چینی که امنیت ملی ایالاتمتحده را تهدید میکنند، منع شوند. گوگل همچون بسیاری دیگر از شرکتهای تکنولوژی آمریکایی نظیر کوالکام، اینتل، برودکام و مایکروسافت از تجارت و همکاری با شرکت چینی هوآوی منع شد و این شرکت بزرگ بعد از اعمال تحریمهای جدید کاخ سفید و انتشار فهرست شرکتهای ممنوعه برای همکاری با هوآوی در سال گذشته اعلام کرده بود که لایسنس استفاده هوآوی از سیستم عامل اندروید لغو خواهد شد و این شرکت دیگر قادر نخواهد بود از هرگونه خدمات و سرویسهای توسعه دادهشده توسط گوگل همچون فروشگاه آنلاین پلی استور گوگل، اندروید و ... استفاده کند.

رویکرد احتمالی بایدن از اجماع دو حزب به دست خواهد آمد. در میان نهادهای قانونگذار و اجرایی آمریکا برخی حامی رابطه با چین هستند؛ اما برخی دیگر نسبت به تساهل بیش از حد با این کشور، رقابت تکنولوژیک و سرقت مالکیت فکری شرکتهای آمریکایی از سوی چین هشدار میدهند. بایدن در بهار جاری در مقالهای در «فارن افرز» نوشت: «ایالاتمتحده باید در برابر چین سختگیری به خرج دهد. اگر چین به همین مسیر ادامه دهد و همچنان به ربودن تکنولوژی و مالکیت فکری شرکتهای آمریکایی ادامه دهد، رویکرد ایالاتمتحده سختتر خواهد شد. چین با کمک یارانهها به یاری شرکتهای دولتی میآید تا مزیتی غیرعادلانه به آنها ببخشد و بر فناوریها و صنایع در آینده مسلط شود.» بایدن در بخش دیگری از مقاله خود نوشت، بهترین راه برای مقابله با چین تشکیل یک «جبهه متحد» با متحدان خواهد بود. او نوشت:«زمانی که ما با همقطاران دموکراسی طلبمان در یک جبهه قرار بگیریم، قدرتمان دوبرابر خواهد شد. چین نمیتواند نیمی از دنیا را نادیده بگیرد.»

به نوشته «جین ویلن» گزارشگر واشنگتنپست، این رویکرد گسستی از رویکرد ترامپ خواهد بود. ترامپ به تنهایی نه تنها به نبرد با مخالفان که به جنگ با متحدان خود نیز برخاسته بود و همین باعث شده بود تشکیل یک جبهه مشترک برای مقابله با چین و اقدامات تجاری این کشور به یک رویا تبدیل شود و عملا هیچ کشوری در جبهه ترامپ قرار نگیرد. رویکرد ترامپ حتی نتیجهای معکوس داد؛ بهگونهایکه نتوانست شرایطی را فراهم کند که غربیها از تکنولوژی هوآوی استفاده نکنند. در هر حال «جیمز لوئیس»، دیپلمات قدیمی و رئیس برنامه تکنولوژی در مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی، میگوید: «نفس کار ترامپ در مقابله با چین درست بود؛ اما اشتباه او این بود که متحدان اروپایی و آسیاییمان را از ما بیگانه ساخت.» این تحلیلگر افزود: «ما میتوانیم چین را وادار به تغییر کنیم؛ اما در این راه نیازمند همکاری توکیو، برلین و دیگر پایتختهای اروپایی هم هستیم.» به نوشته گزارشگر واشنگتنپست، یک رویکرد میتواند حمایت از پیشنهاد بریتانیا برای اتحاد جدید «۱۰ دموکراسی» باشد که به «دی ۱۰» معروف است. این پیشنهاد میتواند به ترویج و ترغیب تکنولوژی غربی از جمله شبکههای از راه دور G۵ کمک کند. «آنتونی بلینکن»، مشاور سیاست خارجی ارشد بایدن، در ماه سپتامبر به حمایت از ایده «دی ۱۰» (D ۱۰) پرداخت و گفت که ایالاتمتحده باید با متحدان خود همکاری کند و سیاستهای مشترکی برای کنترلهای صادراتی، محدودیتهای سرمایهگذاری و استانداردهای فنی وضع کند تا «اکوسیستمی را تضمین کند که حامی و مروج ارزشهای دموکراتیکِ لیبرال است.» این مشاور ارشد بایدن میافزاید: «آنچه در جهان کنونی شاهد آن هستیم، گسست میان دموکراسیهای تکنولوژیمحور و دیکتاتوریهای تکنولوژیمحور است. با این حال، دموکراسیهای تکنولوژیمحور عملکرد بهتری در کار کردن با یکدیگر دارند، با یکدیگر میاندیشند و با یکدیگر برای تعیین قواعدی برای استانداردها همکاری میکنند.»

برای مقابله با چین ظاهرا برخی جمهوریخواهان رویکردهای «ارتدوکسی» خود را کنار گذاشته و احتمالا به دموکراتها ملحق شوند. برخی ناظران چین ابراز بدبینی میکنند که به صف کردن متحدان منجر به نتیجه بهتر شود. این دسته بر این باورند که متحدانی مانند آلمان به شدت وابسته به صادرات به چین هستند و تمایل چندانی برای اتخاذ رویکرد سخت یا تقابلی در برابر چین ندارند. لوئیس هم بر این باور است که برای جلب کمک اروپاییها، دولت بایدن باید به برخی گلهمندیها در مورد شرکتهای تکنولوژی آمریکایی رسیدگی کند؛ شرکتهایی که مقامهای اروپایی آنها را به تخلف از حریم خصوصی و قوانین ضد تراست متهم کردهاند. لوئیس میگوید اینکه «نمی خواهیم به تسخیر چین در بیاییم و همزمان نمیخواهیم به تسخیر آمریکا هم در بیاییم» به یک عبرت مشترک در اروپا تبدیل شده است. سال گذشته «جیک سولیوان» در مقالهای در فارن افرز نوشت که کشورهای همفکر باید به یاری یکدیگر بشتابند و قواعدی تجاری در مورد مسائلی وضع کنند «که سازمان تجارت جهانی به آن نپرداخته است» مانند چگونگی برخورد با شرکتهای دولتی. کشورهای غربی سالهاست گله میکنند که شرکتهای دولتی چینی از حمایتهای ناعادلانه دولتی برخوردارند که به آنها اجازه میدهد بازارها را با کالاهای ارزان درنوردند. به نظر میرسد همانطور که بریتانیا پیشنهاد تشکیل «دی ۱۰» را داده است، آمریکاییها هم بهدنبال تشکیل سیستمی باشند که اساسا بر بالای سر WTO میایستد.

در همین رابطه جیک سولیوان با همکاری کورت کمپل، دیپلمات دوران اوباما و پایهگذار شرکت مشاورهای «گروه آسیا» مینویسند تشکیل چنین گروه تجاریای [گروهی متشکل از کشورهای همفکر و دموکراتیک] میتواند به مثابه سیستمی بر بالای WTO عمل کند. آنها نوشتند: «چنین گروهی میتواند چین را با یک گزینه مواجه سازد: یا یکهتازی خود را محدود کند و همگام با قواعد تجاری عمل کند یا شرایط نه چندان مطلوبی را برای بیش از نیمی از اقتصاد جهان بپذیرد.» با این حال، هنوز تیم اقتصادی رئیسجمهور منتخب در مورد «تیکتاک» و «ویچت» اظهارنظر روشنی نکردهاند؛ شرکتهایی که ترامپ رویکرد سختی را در برابرشان در پیش گرفت.

گزارشگر واشنگتنپست در ادامه گزارش خود به نقل از رویترز نوشت، در ماه سپتامبر بایدن در کمپین انتخاباتی خود با اشاره به «تیکتاک» نوشت که این درست نیست که یک شرکت چینی به اطلاعات بیش از ۱۰۰ میلیون کاربر بهویژه در آمریکا دسترسی داشته باشد: «این مساله موجب نگرانی است.» با این حال «راب آتکینسون» رئیس شرکت تکنولوژی اطلاعات و نوآوری، میگوید: فکر نمیکنم بایدن وقت خود را روی اپلیکیشنها تلف کند؛ زیرا او «ماهی بزرگتری برای شکار دارد.»

«چنگ لی»، در تحلیلی برای فارن افرز در ۱۳ نوامبر ۲۰۲۰ نوشت، «ریست (reset) در روابط آمریکا با چین آسان نخواهد بود». او معتقد است چینیها هرگز اینقدر به نتایج انتخابات آمریکا چشم ندوخته بودند. برخی در چین بر این باورند که پیروزی بایدن بر ترامپ فرصتی برای دیپلماسی یا لااقل کاستن از میزان تنشها در روابط دو کشور است. روابط دو کشور در دوره ترامپ به شدت تیره شد و جنگ تجاری نشانهای از این تیرگی و وخامت بود. با این حال، تنشهای استراتژیک بیشتر، ریسک درگیری را بیشتر کرده است. سیاستهای ترامپ، لفاظیهای نژادپرستانه او و تغییراتی که همواره در رفتار و گفتار و سیاستهایش بهوجود میآمد بالاترین ردههای حزب کمونیست را هم خشمگین کرده بود. با این حال، پیروزی بایدن تا حدودی آتشی که میرفت شعلهورتر شود را فروکاست و این از آرامش نسبی که در رسانههای چینی وجود دارد قابلمشاهده است. بهطور مثال یک ایده اینترنتی در کوران رقابتهای انتخاباتی آمریکا راه افتاد که نام آن برگرفته از شهر ممنوعه چین بود با عنوان «Forbidden City» اما چینیها آن را به «For-Biden City» تغییر دادند که نشان میداد چینیها لااقل از روی کار آمدن بایدن احساس راحتی نسبی دارند.

مقاله «چنگ لی» در فارن افرز مساله روابط دو کشور را از دریچه چین مینگرد و مینویسد، خوشبینی کار خوبی نیست. چینیها در سال ۲۰۱۶ از روی کار آمدن ترامپ خشنود بودند؛ چراکه تصور میکردند او «بیزینس منی» است که میتوانند با او کار کنند. اما نتیجه، خلاف از آب درآمد. دستگاه سیاست خارجی چین نگران اما محتاط است. با این حال، خوشبینانه بر این باور است که روی کار آمدن بایدن میتواند موجب روابط بهتری با چین شود. بسیاری از شرایطی که سیاست خارجی ترامپ در مورد چین را شکل داد هنوز وجود دارد و «ریست در روابط» میان قدرتهای بزرگ دنیا کار آسانی نخواهد بود. در دوران ترامپ دو دیدگاه در چین وجود داشت: برخی معتقد بودند که دوران ترامپ بدترین ضربه را به روابط اقتصادی چین وارد آورد اما برخی دیگر بر این باور بودند که دوران ترامپ موجب تقویت چین شد؛ چراکه سیاست خارجی آشفته ترامپ موجب شد بسیاری از کشورها به هم نزدیکتر شوند و برخی هم به درگیری نزدیک شوند. این مساله در روابط چین و آمریکا هم مصداق داشت.

یکی از نگرانیهای چین، مساله تایوان بود. مقامهای حزب کمونیست به شدت نگران بودند که ترامپ بر خلاف رویه معمول حرکت کند و استقلال تایوان را به رسمیت بشناسد. همین موجب شد رهبری حزب کمونیست رویکرد سختی در برابر ترامپ و تایوان در پیش بگیرد. نویسنده مقاله فارن افرز بر این باور است که در دوران بایدن برخی اهرمها هنوز هست که میتواند بهعنوان ابزار فشار علیه چین بهکار گرفته شود. تایوان، هنگکنگ، تبت، مساله اویغورها و اردوگاههای کار اجباری (در قالب حقوقبشر) اهرمهایی هستند که دولت بایدن هم میتواند از آنها برای مهار چین استفاده کند. پکن بر این باور است که دولت ترامپ به همان شکلی که ایالاتمتحده بهدنبال شکست شوروی بود، بهدنبال شکست چین است. برخی همچون مایک پمپئو و دیگران هم از «تغییر رژیم در چین» سخن میگفتند. بنابراین، دولت «شی» چارهای نداشت جز اینکه رویکردی ملایم و همزیستی آرامی در برابر دولت دوم ترامپ اتخاذ کند. در ماه اکتبر و در هفتادمین سالگرد جنگ کره که در چین برگزار شد، رئیسجمهور این کشور از ارتش خواست آماده درگیری با ایالاتمتحده باشد. به تعبیر رئیسجمهور چین «چین از جنگ استفاده میکند تا مانع جنگ شود».

با این حال، خصومت نسبت به چین امری مشترک میان دموکرات و جمهوریخواه است. هر دو منتقد چین هستند و حامی جداسازی اقتصاد دو کشور از هم. با این حال، برخی مقامهای چینی بر این باورند که یک اجماع ضد چینی در واشنگتن وجود ندارد. مناظره پنس- هریس نشان داد که ایالاتمتحده هنوز نمیداند چین رقیب است، دشمن است یا چیز دیگر. این مناظره نشان داد چارچوب استراتژیک مشخصی در آمریکا پیرامون نحوه تنظیم رابطه آمریکا- چین وجود ندارد. بایدن هم بارها سیاست خارجی ترامپ در قبال چین را «شکست» نامیده و به مقامهای چین اعلام کرد دولت آینده آمریکا بسیاری از رویکردهای تقابلی ترامپ را نخواهد داشت. با این حال، ممکن است استراتژیها مشترک باشد اما در تاکتیکها تفاوت وجود داشته باشد. تحلیلگران در دستگاه سیاست خارجی چین از این خشنود هستند که تیم سیاست خارجی بایدن، تیمی حرفهای است که در دیپلماسی معقول هم شهرتی بسزا دارند. تحلیلگر فارن افرز بر این باور است که یک باور مشترک در چین و آمریکا وجود دارد دال بر اینکه «شی» و «بایدن» روابط دوستانه خوبی دارند. «دانیل راسل»، مقام ارشد سابق در شورای امنیت ملی دوران اوباما، میگوید، شی و بایدن لااقل ۸بار با هم دیدار و ۲۵ ساعت را طی ۱۸ ماه در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ در نشستهای رو در رو با هم سپری کردند. اگرچه بایدن در رقابتها سخنان تندی علیه چین بهکار برد اما در چین بسیاری معترفند این اظهارنظرها مصرف داخلی داشت و بر سیاست خارجی بایدن سایه نخواهد افکند. ناظران آمریکاییِ چین بر این باورند که نگرش بلندمدتشان مبنیبر اینکه جمهوریخواهان از دوران نیکسون روابط بهتری نسبت به دموکراتها با چین داشتند دیگر درست نیست. محققان چینی خاطرنشان میکنند که تمام ۱۵ عضو کنگره که در «نیروی ویژه چین» حضور دارند و به دیدگاههای «تند» در برابر چین شهرهاند همگی جمهوریخواه هستند.

نظرسنجیهای متعدد در آمریکا هم نشان میدهد جمهوریخواهان رویکرد خصمانهتری نسبت به دموکراتها در مورد چین دارند. «چنگلی»، تحلیلگر فارن افرز، در نهایت میافزاید، دولت بایدن برخی نگرانیها در مورد چین را فرمولبندی خواهد کرد از آن جمله است سوءاستفاده از حقوق بشر در هنگکنگ، تبت، سین کیانگ. او معتقد است بایدن میتواند بر شدت انتقادات بیفزاید و اقتصاد را به رسالت اخلاقی در دفاع از حقوق بشر گره بزند. او احتمالا کارآمدتر از ترامپ خواهد بود و به دلیل تیم سیاست خارجی توانمندی که دارد و با اجماع بینالمللی میتواند موانعی در مسیر چین خلق کند اما چین هم بعید است خواستههای ایالاتمتحده را برآورده سازد. چینیها ناامنی در پیرامون خود را تهدید امنیتی، تهدید بر انسجام سرزمینی و ثبات داخلی میبینند. با این حال، به نظر میرسد رویکرد چین به این حوزهها غیرقابل مذاکره باشد. با این حال، چین علاقهمند است که در برخی حوزهها مانند بهداشت جهانی بهویژه در مقابله با کووید-۱۹، تغییرات اقلیمی، منع اشاعه هستهای، ضد تروریسم، امنیت سایبری و ثبات مالی و اقتصادی در جهان همکاری کند. این همکاری باید فرمولبندی شود. باید دید آیا تعامل با دولت بایدن امکان دارد یا خیر. اگر امکان دارد باید چند و چون آن در مذاکرات آتی با دولت بایدن مشخص شود.