سر و ته یارانه ۴۵۰ هزار تومانی کجاست؟

همان طور که قابل پیشبینی بود، موضوع اصلی اقتصادی که برخی کاندیداها در برنامههای خود دست روی آن دست گذاشتند، بحث یارانه نقدی است که بعضا جای بحث بسیار دارد.

یکی از مواضع یارانهای کاندیداهای ریاست جمهوری به پرداخت یارانه ۴۵۰ هزار تومانی از سوی محسن رضایی برمیگردد. اما اعلام وی، با توجه به اینکه هنوز توضیح کاملی همراه نداشته، ابهامات زیادی دارد و در چند موردی که در این رابطه اظهارنظر کرده، هنوز پاسخ مشخصی به سوالات پیرامون یارانه ۴۵۰ هزار تومانی ارائه نشده است. مروری بر وعدههای این کاندیدای ریاست جمهوری درباره یارانه که در روزهای اخیر و شب گذشته در برنامه گفتوگوی ویژه خبری مطرح شد، ابهاماتی دارد.

دهک دهم هدف قرار دارد

رضایی گفته که میخواهد در دولتش یارانه ۴۵۰ هزار تومانی پرداخت کند. در ادامه در یک ویدئو اعلام کرده که «اولین مساله دولت وی توجه به ساماندهی یارانههای پنهان است. به این صورت که بنزین و گازوئیل را به دهک ثروتمند با قیمت واقعی خواهد فروخت و ۹ دهک دیگر این سوختها را با نرخ ترجیحی دریافت میکنند. از این محل چهار میلیارد دلار صرفهجویی خواهد شد که به ۴۰ میلیون نفر (هر ۱۷۸ هزار تومان یارانه) اختصاص پیدا میکند. چهار میلیارد دیگر نیز قرار است از نهادههای دامی و اساسی صرفهجویی شود که در مجموع ۳۵۰ هزار تومان میشود که با ۹۱ هزار تومان فعلی در مجموع ۴۵۰ هزار تومان یارانه پرداخت خواهد شد».

رضایی مدعی شده که به گونهای مدیریت خواهد کرد که این پرداخت یارانه بدون تاثیر در قیمتها و تورم جابجایی منابع و برداشت بودجه باشد.

اما اظهار دیگر محسن رضایی، تاکید مجدد بر درست بودن عدد ۴۵۰ هزار تومانی یارانه اعلامی وی است و گفته که این اعلام با پشتوانه است و تورمی ایجاد نمیکند و هزینه روی دوش دولت نخواهد گذاشت.

این کاندیدای ریاست جمهوری گریزی به بحث یارانههای پنهان زده و گفته «سالانه معادل ۱۳۰ میلیارد دلار یارانه داده میشود که بخش زیادی از آن را ثروتمندان میبرند و در برق مصرفی در لوسترها و بنزین خودروهایشان مصرف میکنند، در حالی که برق یک لوستر یک ثروتمند معادل برق یک کوچه در شهرهای جنوبی ایران است که این موضوع بیعدالتی و نابرابری است».

در دیگر اظهار رضایی بار دیگر بر مواضعی که داشته بدون توضیح اضافهای تاکید و اعلام شده که « بعد از اینکه دولت جدید را دست بگیرد، سریعا نسبت به ساماندهی یارانهها اقدام خواهد کرد» و بار دیگر به «چهار میلیارد دلار فروش محصولات نفتی از محل یارانه ثروتمندان و معادل همین مقدار از خرید نهادههای دامی » اشاره کرده و گفته که «یارانه را به مبلغ ۴۵۰ هزار تومان برای هر نفر در جمعیت ۴۰ میلیونی افزایش میدهد».

این چند مرحله از اظهارات رضایی تکمیل کننده اطلاعات در رابطه با طرح وی نیست، اما مروری بر آن، سوالاتی را ایجاد میکند.

الزام برای ساماندهی یارانه پنهان، چگونه؟

اول موضوع اینکه وی با وجود تمام مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ابعاد دیگر کشور، اولین مساله را ساماندهی یارانههای پنهان میداند و اینکه چرا این موضوع را به عنوان مساله اول انتخاب کرده، خود جای سوال دارد؛ هرچند که یارانههای پنهان و پرداخت حجم سنگینی از آن در سال آسیبهای جدی به وضعیت اقتصادی ایران وارد کرده و سالهاست که دولتها نتوانستند گامهای موثری در بهبود این وضعیت بردارند.

در این رابطه باید گفت، طبق اعلام دولت روحانی در مهر ۱۳۹۸، ایرانیها در سال بیش از ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان و آشکار دریافت میکنند که بیش از ۹۰۰ هزار میلیارد آن یارانه پنهان بوده است که محل تامین آن ۳۰۰ هزار میلیارد تومان بودجهای و فرابودجهای است و ۶۰۰ میلیارد تومان دیگر به حوزه نفت و انرژی بر میگردد که بالغ بر ۲۰۰ هزار میلیارد تومان آن در بنزین نهفته است.

در مورد توزیع یارانهها نیز این گزارش نشان داده بود که دهک دهم ۲۳ برابر سایر دهکها یارانه دریافت میکند و یارانه دریافتی آنها در برق حدود ۳.۶ برابر، گاز حدود ۲.۵ برابر و کالاهای اساسی ۴.۷ برابر بقیه است.

اینکه قرار است نحوه ساماندهی یارانههای پنهان در دولت رضایی به چه نحوی باشد، وی به نوعی حذف یارانه سوخت دهک دهم را هدفگذاری کرده و قرار بر فروش بنزین و گازوئیل به قیمت واقعی به این دهک دارد، اما سایر دهکها نرخ ترجیحی دریافت میکنند. اینجا این سوال مطرح است که آیا تمامی ۹ دهک دیگر افراد متوسط و رو به پایین هستند که باید همه آنها همچنان یارانه سوخت و با نرخ ترجیحی دریافت کنند یا اینکه سه دهک بالا می توانند مشمول این تغییر باشند؟ و دیگر اینکه آیا الزاما حذف تمام یارانه دهک دهم راهگشای معضل یارانههای پنهان است؟

آیا ارز ۴۲۰۰ حذف می شود؟

اما قرار است منابع پرداختی از محل فروش قیمت واقعی بنزین و گازوئیل به دهک دهم، چهار میلیارد دلار باشد که از محل آن ۱۷۸ هزار تومان یارانه به ۴۰ میلیون نفر اختصاص پیدا میکند.

مابقی ۴۵۰ هزار تومان اینگونه قرار است تامین شود که چهار میلیارد دلار دیگر از محل نهادههای دامی و کالاهای اساسی صرفهجویی میشود. این اشاره این احتمال را مطرح میکند که محسن رضایی در مورد حذف ارز ۴۲۰۰ تومان از واردات نهادههای دامی و کالاهای اساسی اقدام خواهد کرد و نرخی بالاتر از آن اعمال خواهد شد، به نحوی که چهار میلیارد دلار از آن صرفهجویی میشود. اما او علنی در این مورد بحثی مطرح نکرده و نحوه تامین چهار میلیارد دلار مشخص نیست.

یارانه ۹۱ هزار تومانی کجاست؟

طبق گفته این کاندیدای ریاست جمهوری، ۳۵۰ هزار میلیارد تومان از محل این صرفهجوییها یعنی چهار میلیارد دلار قیمت سوخت دهک دهم و چهار میلیارد دلار نهادههای دامی ایجاد خواهد شد که با ۹۱ هزار تومان یارانه فعلی به ۴۵۰ هزار تومان خواهد رسید.

سوال اینجاست که یارانه ۹۱ هزار تومانی فعلی کدام یارانه است؟ این در حالی است که در بخش یارانههای نقدی هر نفر ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان دریافت میکند و از سویی در یارانههای معیشتی مبلغ ۵۵ تا ۲۰۵ هزار تومان متفاوت است و یارانه ۹۱ هزار تومانی در عمل وجود ندارد؛ بنابراین لازم است این کاندیدای ریاست جمهوری توضیح دهد که یارانه ۹۱ هزار تومانی دقیقا کدام یارانه است که باید ۳۵۰ هزار تومان به آن اضافه و یارانه ۴۵۰ هزار تومانی را ایجاد کند.

کدام گرانی سوخت، تورم نداشته است؟

از سویی رضایی تاکید دارد که یارانه ۴۵۰ هزار تومانی وی هیچ تاثیری در تورم ندارد و جابهجایی پول یا برداشت از بودجه انجام نمیشود. در این رابطه این ادعا مطرح است که کدام برنامه در دستور کار قرار دارد که می تواند با حذف یارانه سوخت حتی برای دهک دهم و حذف بخشی از یارانه نهادههای دامی و کالاهای اساسی تغییری در تورم ایجاد نکند؟

این در حالی است که تجربه نشان داده، هرگونه تغییری در قیمت سوخت به طور مشخص بر افزایش قیمتها تاثیر گذاشته است؛ به طوری که در سال ۱۳۸۹ که دولت دهم قانون هدفمندی یارانهها را آغاز و قیمت سوخت را چند برابر کرد و قیمت بنزین از ۱۰۰ تومان به ۴۰۰ و ۷۰۰ تومان افزایش یافت، تبعات تورمی آن سالها بر اقتصاد ایران موثر بود. همچنین در سال ۱۳۹۸ که قیمت بنزین در دولت دوازدهم افزایش یافت، تبعات تورمی آن قابل کتمان نیست و حتی مسئولان مربوطه اعلام کردند که در افزایش قیمت دلار در ماههای بعد تاثیرگذار بوده است.

در رابطه با درآمد چهار میلیارد دلاری حاصل از صرفه جویی خرید نهادههای دامی و اساسی نیز اگر بنا بر حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی باشد، لازم به یادآوری است که هر بار دولت نسبت به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از کالا اقدام کرده، افزایش قیمت آن در بازار مشهود بوده و موجب تورم شده است، حتی در بودجه سال جاری حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی با وجود تمام رانتها و تبعاتی که در توزیع آن وجود دارد، به نتیجه نرسید. بنابراین حتی اگر حذف این نرخ از کالای اساسی تصمیم کاملا درستی باشد، تورم حاصل از آن قابل انکار نیست.

حذف ۳۸ میلیون نفری در راه است؟

یک مورد قابل توجه دیگر در این ادعای کاندیدای ریاست جمهوری به جمعیت یارانهبگیر برمیگردد. وی بارها به ۴۰ میلیون نفر و منابع ۴۵۰ هزار تومانی به آنها تاکید کرده اما حرفی از ۳۸ میلیون نفر دیگر یارانهبگیر فعلی نزده است. اینکه آیا قرار است پرداختی به روال گذشته به کل ۷۸ میلیون نفر اما با اختلاف مبلغ ادامه داشته باشد؟

همچنین محسن رضایی درباره یارانه معیشتی که از دو سال گذشته و با افزایش قیمت بنزین بین بخشی از یارانهبگیران توزیع میشود، توضیحی ارائه نکرده که آیا قرار است این مدل از یارانه را به همراه یارانه ۴۵ هزار تومانی حذف کند و همه را به یارانه ۴۵۰ هزار تومانی برای ۴۰ میلیون نفر محدود کند؟

در کنار تمام این مسائل که در ابهام باقی مانده، جریان های دیگر از جمله میزان افزایش قیمت بنزین و سوخت حتی برای دهک دهم یا نرخ دلاری که قرار است این ارز به ریال تبدیل شود نیز مطرح است که بیپاسخ مانده و لازم به شفافسازی از سوی این کاندیدای ریاست جمهوری است.