یارانه پنهان چیست؟ /حذف آن چه اثری بر معیشت مردم دارد؟

ابوالفضل ابوترابی، عضو کمیسیون شوراهای مجلس روز گذشته گفته بود طرحی را به جریان انداخته که بر اساس آن، حذف یارانههای نقدی و یارانههای پنهان به رفراندوم گذاشته شود.

این طرح در حالی در جریان است که پیش از این هم دولت و هم برخی از نمایندگان مجلس در صدد افزایش یارانههای نقدی بودند و نه حذف آن. بر این اساس به نظر میرسد که مجلس میخواهد یارانههای پنهان را حذف کند و آن را در قالب یارانه نقدی به مردم بدهد.

یارانه پنهان چیست؟

دولتها اصولا دو نوع یارانه به مردم پرداخت میکنند. یکی یارانه آشکار است و دیگری یارانه پنهان. یارانه آشکار همان مبالغ نقدی و اعتباری است که ماهانه به حساب مردم واریز میشود. مانند یارانه نقدی، یارانه معیشت و یارانه کرونا.

در این دسته از یارانههای پنهان هم جامعه هدف مشخص است و هم یارانه مستقیما به افرادی میرسد که به آن نیاز دارند.

اما دسته دوم یارانه پنهان است. یعنی یارانهای که دولت روی برخی از کالاها میپردازد تا آن کالاها ارزانتر به دست مردم برسد. مانند یارانه بنزین، یارانه آب و برق و گاز و دارو و ….

طبیعی است که در بخش یارانههای پنهان همه به قسمت مساوی از آن استفاده نمیکنند و کسی بیشترین سهم را از یارانه پنهان دارد که از آن کالا یا خدمات استفاده بیشتری کند.

مثلا کسی که خودرو دارد از یارانه پنهان انرژی استفاده میکند اما فردی که خودرو ندارد از این یارانه بیبهره است. یا افرادی که آب و برق و گاز بیشتری مصرف میکنند یارانه پنهان بیشتری از دولت میگیرند.

مهمترین نقدی که به پرداخت یارانه پنهان وارد میشود همین است. اینکه طبقات پایین جامعه چون قدرت خرید کمتری دارند، از این یارانه کمتر استفاده میکنند و طبقات مرفه بیشتر از این یارانه بهره میبرند.

دولت دو نوع یارانه به مردم پرداخت میکند. یکی یارانه آشکار است که ماهانه به صورت نقدی به حساب مردم واریز میشود. نوع دیگر یارانه پنهان است. یعنی یارانهای که دولت روی برخی از کالاها میپردازد تا آن کالاها ارزانتر به دست مردم برسد. مانند یارانه بنزین، یارانه آب و برق و گاز.

حذف یارانه پنهان به چه معناست؟

برای مثال دولت سالانه ۴۲ هزار میلیارد تومان یارانه نقدی به خانوارها پرداخت میکند. همچنین دولت سالانه ۳۱ هزار میلیارد تومان صرف پرداخت یارانه معیشت میکند. مجموع این دو عدد یارانه مستقیمی که به بخش مهمی از مردم جامعه پرداخت میشود ۷۳ هزار میلیارد تومان است.

اما مبلغ یارانه پنهان در ایران چقدر است؟ رقم مشخصی درباره مبلغ یارانه پنهان در اقتصاد ایران وجود ندارد. اما چندی پیش رئیس مجلس گفته بود رقم یارانه پنهان در اقتصاد ایران ۱۴۰۰ هزار میلیارد تومان است. یعنی دولت سالانه ۲۰ برابر یارانه آشکار به برخی گروهها یارانه پنهان میدهد.

البته بخش مهم یارانه پنهان در اقتصاد ایران مربوط به یارانه انرژی است. یعنی یارانهای که دولت برای انواع سوخت و از جمله بنزین پرداخت میکند تا سوخت ارزانتر به دست مردم برسد.

دولت سالانه ۷۳ هزار میلیارد تومان یارانه آشکار (یارانه نقدی و معیشتی) به مردم میدهد اما رقم یارانه پنهان اقتصاد ایران ۱۴۰۰ هزار میلیارد تومان است. یعنی رقم یارانه پنهان ۱۹ برابر یارانه آشکار است.

یارانه پنهان یک میلیونی به دهکهای بالا

اکنون مجلس ماجرای حذف یارانه پنهان را مطرح کرده و به نظر میرسد که مهمترین هدف این طرح حذف یارانه پنهان انرژی است. این یعنی اگر مجلس یا دولت بخواهد یارانه پنهان انرژی را حذف کند قیمت حاملهای انرژی باید افزایش پیدا کند. از جمله قیمت بنزین.

بررسیها میگوید قیمت بنزین فوب خلیج فارس حدود ۳۸ سنت است که با دلار آزاد حدود ۱۰ هزار تومان میشود. اگر دولت بخواهد قیمت بنزین را واقعی کند و یارانهای برای آن پرداخت نکند باید قیمت بنزین داخل را به ۹۰ درصد قیمت بنزین فوب خلیج فارس برساند.

این یعنی قیمت واقعی هر لیتر بنزین ۹ هزار تومان است. این در حالی است که الان قیمت هر لیتر بنزین سهمیهای هزار تومان و قیمت بنزین آزاد سه هزار تومان است. پس دولت روی هر لیتر بنزین سهمیهای حدود هشت هزار تومان یارانه پنهان پرداخت میکند.

سهمیه ماهانه بنزین خودروها ۶۰ لیتر است. یعنی مالک هر خودرو ماهانه ۴۸۰ هزار تومان یارانه پنهان انرژی از دولت میگیرد. حالا اگر خانوادهای سه خودرو داشته باشد، ماهانه یک میلیون تومان یارانه پنهان از دولت میگیرد. یارانهای که افرادی که خودروی شخصی ندارند از آن محروم هستند.

با این تفاسیر اگر قرار باشد دولت یا مجلس یارانه پنهان انرژی را حذف کند، احتمالا باید قیمت بنزین و دیگر حاملهای انرژی را آزاد کند. از طرف دیگر شاید بخواهد منابع حاصل از این طرح را به عنوان یارانه نقدی به برخی از دهکهای جامعه بدهد.

سهمیه ماهانه بنزین ۶۰ لیتر است. یعنی مالک هر خودرو ماهانه ۴۸۰ هزار تومان یارانه پنهان انرژی از دولت میگیرد. حالا اگر خانوادهای سه خودرو داشته باشد، ماهانه یک میلیون تومان یارانه پنهان از دولت میگیرد. یارانهای که افرادی که خودروی شخصی ندارند از آن محروم هستند.

یارانه پنهان دو میلیون تومانی

سهم هر فرد از مبلغ یارانه پنهان چقدر است؟ «آژانس بینالمللی انرژی» گزارشی از میزان یارانه پنهان در اقتصاد ایران منتشر کرده بود. بر اساس این گزارش ایران حدود ۸۶ میلیارد دلار (معادل حدود ۲ هزار تریلیون تومان) یارانه مصرف سوخت پرداخت کرده است. این عدد به این معناست که سهم هر ایرانی از یارانه پنهان انرژی روزانه ۶۵ هزار تومان است و در ماه به عددی نزدیک دو میلیون تومان میرسد.

اما نکته این است که این یارانه پنهان نصیب همه نمیشود و فقط افرادی میتوانند از آن استفاده کنند که از برخی کالاها از جمله انرژی بیشتر استفاده کنند.