تغییر رابطه سهام و دلا‌ر؟

یکی از عوامل تعیینکننده مسیر بورس همواره جهتگیری دلار در بازار آزاد بوده است. رفتار چند هفته اخیر بازار سهام اما از واگرایی این دو خبر میدهد. یکی از عوامل موثر بر این رفتار متناقض وجود رکود عمیق و لیست بلند بالایی از ابهامات و نگرانیها است. با این حال به نظر میرسد در صورتی که مسیر فعلی کاهش ارزش ریال ادامه یابد، زمینه واکنش بازار در کوتاهمدت فراهم خواهد شد؛ واکنشی که معمولا بهصورت غیرمترقبه و مقارن با اوج بدبینی در میان سرمایهگذاران روی میدهد.

بازار سهام در هفته گذشته کمابیش در شرایط انجماد بود، به نحوی که بهرغم شتابگیری تضعیف ارزش ریال در بازار آزاد، تحرک متناسبی از خود نشان نداد. شاخص بورس تنها به لطف رونق خفیف روز چهارشنبه رشد ۷/ ۰ درصدی در مقیاس هفتگی را به ثبت رساند و ارزش معاملات روزانه نیز در کانال ۳هزار میلیارد تومان، معادل کف ارزش معاملات روزانه در سالجاری نوسان کرد. با این حال، از منظر فروشندگان انگیزه عرضه تا حد زیادی تضعیف شده و به جهت نموداری هم، شاخص کل در منطقه حمایتهای متعدد و قوی در کانال ۳/ ۱میلیون واحدی قرار گرفته است. ترکیب بیمیلی فروشندگان با تضعیف ارزش ریال موجب شده امکان چرخش روند بازار سهام در صورت تحریک مختصر طرف تقاضا در کوتاهمدت فراهم باشد. در این میان، سایه مذاکرات هستهای کماکان بر سر بازار گسترده است و با توجه به نوسانات ارز همگام با تحولات این حوزه در روزهای اخیر، به دقت از سمت سهامداران دنبال میشود.

بورس به دلار میبازد؟

بنا به سوابق تاریخی، اصلیترین عامل تعیینکننده رفتار بورس در گذشته جهتگیری ارز در بازار آزاد بوده است. رفتار چند هفته اخیر بازار سهام اما نشانههای واگرایی قابل ملاحظهای از مسیر ارز نشان داده، تا جایی که این ابهام را در ذهن بخش مهمی از سرمایهگذاران مطرح کرده که آیا این رابطه تاریخی تضعیف شده یا کماکان پابرجاست؟ مطالعه دقیقتر روند گذشته نشان میدهد که در اغلب نمونهها، در فاز نخست سیکل تضعیف معنادار ریال، واکنش بورس کند و تا حد زیادی تدریجی بوده است. به این ترتیب، با آغاز کاهش ارزش ریال، لیست بلند بالایی از ریسکهای حاکم بر بورس و توجیهات عدمواکنش قیمت سهام مطرح میشود که مقارن با یک دوره کاهش قابل ملاحظه ارزش دلاری سهام است. با این وجود، رفتار بعدی بازار، پس از یک وقفه کوتاه، عبارت از خیزش سمت تقاضا و تبدیل آن به یک دوره رونق مستحکم است که نهتنها اثر کاهش ارزش پول را جبران کرده بلکه در مواردی موجب بیشپرتاب قیمت سهام شده است. در شرایط فعلی نیز شباهت زیادی با دورههای اولیه بیتفاوتی به کاهش ارزش ریال به چشم میخورد، بهنحوی که در ۳ماه گذشته، بازار سهام حدود ۲۱درصد از ارزش ارزی خود را از دست داده است. با این حال، بورس تهران نهتنها در رکود عمیق فرو رفته است بلکه لیست بلند بالایی از دلایل رکود و عدمخوشبینی نسبت به روند آتی نیز در بین کارشناسان مطرح میشود. این در حالی است که بنا بر تجربه تاریخی، در صورتی که مسیر فعلی کاهش ارزش ریال ادامه یابد، زمینه واکنش بازار در کوتاهمدت فراهم خواهد شد؛ واکنشی که معمولا به صورت غیرمترقبه و مقارن با اوج بدبینی در میان سرمایهگذاران روی میدهد.

 آفات تورم برای سرمایهگذاران

در حالی که این فرضیه نزد تعداد کثیری از فعالان بازار سرمایه وجود دارد که رشد تورم در نهایت به نفع قیمت سهام و رونق بورس تمام میشود، شواهد تجربی مخالف متعددی در این رابطه در سطح جهانی مطرح است. فارغ از آنکه بازدهی شاخصهای سهام در کشورهای توسعهیافته در دوران تورمی به لحاظ واقعی مثبت نبوده است، از منظر رفتارشناسی فعالان اقتصادی نیز پیامدهای منفی برای بازارها دارد. یکی از بارزترین موارد، تغییر ذائقه ریسکپذیری سرمایهگذاران در اثر تورمهای مزمن و بالاست. در چنین فضایی، بیارزش شدن مستمر دستمزدهای ثابت از یکسو انگیزه اشتغال را نزد کارکنان کاهش میدهد و از سوی دیگر آحاد جامعه را به سمت رفتارهای پرمخاطره سرمایهگذاران جهت جبران کاهش قدرت خرید سوق میدهد.

نمونه بارز این مساله در بازارهای جهانی در حال حاضر در سوق یافتن اکثر معاملهگران خرد و غیرحرفهای به سمت سهام بیپشتوانه یا رمزارزهای نوپا و عجیب به چشم میخورد که بعضا رشدهای انفجاری و سقوطهای پردامنه در قیمت این داراییها را رقم زده است. در کشور ما نیز، بهویژه در سالجاری، با پیشی گرفتن تورم از بازده داراییهای متعارف، نشانههای رفتار پرمخاطره نزد سرمایهگذاران غیرحرفهای در تمرکز بر رمزارزها یا حتی خود دلار قابل مشاهده است؛ در بازار سهام هم هرازگاهی نشانههای هجوم سفتهبازانه به شرکتهای کوچک دیده میشود که به دلیل فضای رکودی کل بازار چندان پردامنه نیست. در هر صورت، آنچه مشخص است اینکه روند پرشتاب کنونی تورم در کشور نهتنها به نفع بورس تمام نشده بلکه با ایجاد سوءانگیزه در رفتار سرمایهگذاران و شاغلان، تبعات منفی برای کلیت اقتصاد در پی داشته است. از این رو، مهار تورم فزاینده کنونی از طریق گشایش در فضای تحریم و سیاست منضبط پولی نهتنها به ضرر بازار سرمایه نیست بلکه به طور بالقوه میتواند یکی از انگیزههای بازگشت بورس به فضای رونق و شکوفایی واقعی باشد.

معنای چرخش «پاول» برای بازارهای جهانی

رئیس بانک مرکزی آمریکا در یک چرخش آشکار در هفتههای اخیر، طی یک جلسه رسمی در یکی از کمیتههای مجلس به صورت علنی اقرار کرد که تورم بالا ممکن است موقتی نباشد و برای مهار آن احتمالا لازم است فدرال رزرو سیاست انقباض پولی را سریعتر و عمیقتر از قبل پیگیری کند. این موضعگیری از این جهت حائز اهمیت بود که تا پیش از این، وی به عنوان بیانکننده رسمی مواضع این نهاد پولی همواره بر موقتی بودن تورم بالا تاکید میکرد. پس از این اظهارات، روند افزایش ارزش دلار تقویت و بازار داراییهای ریسکپذیر شامل سهام تا حدی تضعیف شد. این چرخش سیاست در نهاد تصمیمگیر پولی در بزرگترین اقتصاد جهان، پیامدهای مهمی برای سرمایهگذاران در کل دنیا به دنبال دارد. به طور تاریخی، دورههای انقباض سیاست پولی دلار برای کل داراییهای ریسکپذیر بهویژه سهام غیرآمریکایی و نیز بازار مواد خام و کالا مقارن با فشار بر قیمتها و فضایی آکنده از رکود و درجا زدن در بهترین حالت بوده است. ترکیب چرخش پولی اخیر فدرال رزرو با ارزشگذاری فعلی بازارهای سهام و کالاها (که در محدودههای بالای تاریخی قرار دارند) میتواند ترمز رونق بازارها را در افق سال آتی بکشد؛ وضعیتی که معنای عملیاتی آن برای سرمایهگذاران وابسته به قیمتهای جهانی کالا نظیر فعالان بورس تهران عبارت از ضرورت احتیاط در پیشبینی قیمت کامودیتیها در مدلهای تحلیلی در افق سال آینده خواهد بود.