راهکار حضور قدرتمند ایران در بازار عراق

برآوردهایی که در طول سالهای گذشته از وضعیت تجاری ایران منتشر شده نشان می دهد که عراق پس از چین در این سالها دومین مقصد اصلی صادرات کالاهای ایرانی بوده و بخش مهمی از تمرکز صادرکنندگان ایرانی برای به دست آوردن بازار کشورهای همسایه، بر حضور در عراق قرار داشته است.

با وجود روند صعودی تجارت با عراق در سالهای اخیر، اما بهبود نسبی وضعیت سیاسی و امنیتی در این کشور باعث شده دولت بغداد محدودیتهایی را بر واردات برخی کالاها به عراق وضع کند تا تولیدکنندگان این کشور امکان فعالیت بیشتری به دست آورند.

هرچند صادرات ایران به عراق تنوع بالایی دارد اما صرف اعمال برخی محدودیتها این نگرانی را به وجود آورده که شاید صادرکنندگان ایرانی یکی از مهمترین مقاصد صادراتی خود را از دست بدهند. اتاق بازرگانی ایران در گزارش جدید خود به این نگرانی پرداخته و راهکارهایی را برای حفظ حضور قدرتمند ایران در این بازار ارائه کرده است.

پژوهش حاضر در دو بخش تدوین شده است. نخست دو روند اساسی در عراق امروز، یعنی گامهای تدریجی این کشور برای بازسازی اقتصادی و اولویت دادن به تنشزدایی در سیاست خارجی مورد بررسی قرار گرفته و در بخش دوم نیز، چالشها و فرصتهای روابط اقتصادی ایران و عراق بازبینی و همچنین احتمالاتی درباره روندهای آتی این کشور مطرح شده است.

عراق در دوران پسا صدام، علیرغم انتظار عمومی برای بهبود وضعیت این کشور و جریان درآمدهای سرشار نفتی، به دلیل معضلاتی مانند فساد، بخشینگری، شکافهای مذهبی و سیاسی، ظهور تروریسم، تأثیر منفی منازعات بازیگران خارجی، طایفهگرایی و کجکارکردی دولت مرکزی، نتوانست نارساییهای موجود را به نحو احسن مدیریت کند. تصویب یک سند راهبردی باهدف اصلاح بخش عمومی و کاهش وابستگی به نفت و تلاش این کشور برای حمایت از تولید داخلی نیز تاکنون نتوانسته راه بهجایی ببرد. اما عراق همچنان با جدیت به دنبال بازسازی اقتصادی است. از سوی دیگر، درک گسترده مردم این کشور از تأثیر منفی منازعات منطقهای و بینالمللی بر ثبات و توسعه اقتصادی عراق، تقویت گفتمانهای ملیگرایی و عربگرایی و نیز محدودیتهای ژئوپلیتیک این کشور باعث شده تا رفع تنش از سیاست خارجی، بهویژه در مراوده با کشورهای عربی نیز در دستور کار حاکمیت این کشور قرار گیرد.

در باب روابط این کشور با ایران، اگرچه در دو دهه اخیر بنا بر توسعه همکاریهای چندجانبه قرار داشته، اما پیچیدگیهای بسیاری نیز در این میان هست که ناشی از عوامل متعدد اقتصادی و غیراقتصادی است. افتراقات فرهنگی و مذهبی، القای نقش منفی برای ایران در توسعه و بازسازی عراق به دلیل مسائل سیاسی، چالشهای ایجادشده توسط احزاب و گروههای سیاسی سنتی در عراق، عدم به روزرسانی سیاستهای اقتصادی ایران در مقابل عراق، بهویژه در مورد ناترازی تجاری و سایر موضوعات حلنشده در خلال این روابط، ازجمله این پیچیدگیها است که لزوم بازنگری در سیاستهای تجاری و غیرتجاری ایران را در قبال عراق یادآوری میکند.

لذا بر این اساس میتوان برخی احتمالات را در مورد آینده روندهای مؤثر بر روابط ایران و عراق در نظر گرفت: اول اینکه در صورت ادامه چندگانگی در سیاست داخلی عراق، مسیر ارتباط دوجانبه ناهموار باقی خواهد ماند؛ دوم اینکه بازار عراق به دلیل توسعه همکاریهای منطقهای و اولویت جذب سرمایهگذاری خارجی برای بازسازی کشور بسیار رقابتیتر خواهد شد که این مسئله باید توسط ایران مدنظر قرار داده شود؛ سوم اینکه تنوعبخشی عراق در مبادی ورودی برای تأمین نیازهای اساسی خود، بر ترکیب صادراتی ایران به این کشور اثرگذار خواهد بود؛ چهارم اینکه عدم آورده اقتصادی قابلتوجه ناشی از نفوذ ایران در عراق در سالهای اخیر نشان میدهد در نظر گرفتن راهکارهای جایگزین برای توسعه روابط اقتصادی و حفظ بازار عراق از ضروریات است و پنجم و در پایان اینکه گسترش چشمگیر روابط عربستان و امارات با عراق و لزوم رقابت ایران با این دو کشور ازجمله مسائل تعیینکننده در آینده روابط دوجانبه ایران و عراق است.