سیاست‌هایی که ایران را واردکننده گندم کرد

گندم محصول راهبردی است که بین ۴۸ تا ۵۰ درصد بخش کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده و به نوعی اسکلت و چارچوب کشاورزی محسوب میشود.

دولت یازدهم در زمان روی کارآمدن در سال ۹۲ با اعلام به موقع نرخ خرید تضمینی با قیمت مناسب سعی در ایجاد انگیزه در کشاورزان داشت به طوری که بعد از یک سال خودکفایی در تولید گندم را جشن گرفت، اما به تدریج از این اقدام کاسته شد به طوری که نه تنها قیمت خرید تضمینی گندم به موقع اعلام نمیشد بلکه قیمت مناسبی هم برای این محصول استراتژیک در نظر نمیگرفتند تا جایی که در اواخر دوره کاری دولت دوازدهم دیگر کشاورزان رغبتی برای فروش گندم به دولت نداشتند و این محصول را یا دامداران میخریدند یا دلالان و یا تجار خارجی.

برخی کارشناسان سیاستهای دولت قبل را در بیانگیزه کردن کشاورزان ایرانی عامل مهمی در کاهش تولید و افزایش واردات گندم به کشور میدانند به طوری که دو سال پیش رقم واردات گندم به کشور زیر ۵۰ میلیون دلار بود، اما اکنون میزان واردات برای سال جاری سه میلیارد دلار پیشبینیشده که رقم قابل توجهی است.

با وجود خشکسالی و محدودیت منابع آبی قیمت خرید تضمینی در آخرین سال دولت دوازدهم ۷۵۰۰ تومان تعیین شد در حالی که قیمت خرید در سالهای گذشته به حدی کم بود که باعث شد کشاورزان ترجیح دهند که گندم را بجای دولت به دلالان با قیمتهای بالاتر بفروشند این موازنه عرضه و تقاضا این محصول استراتژیک را به هم ریخت.

برای سال زراعی ۹۰ - ۸۹ نرخ خرید تضمینی گندم معمولی برای هر کیلوگرم ۳۶۰ تومان و گندم دوروم ۳۸۰ تومان، سالهای ۹۱ -۹۰، این رقم برای گندم معمولی ۳۹۵ تومان و گندم دوروم ۴۱۵ تومان و در سال زراعی ۹۲ - ۹۱ نیز نرخ گندم معمولی ۵۵۰ تومان و گندم دوروم ۵۸۰ تومان تعیین شده بود.

دولت در سال زراعی ۹۳ - ۹۲، نرخ هر کیلوگرم گندم معمولی را یکهزار و ۵۰ تومان و گندم دوروم یکهزار و ۸۰ تومان، سال زراعی ۹۴ - ۹۳ نرخ گندم معمولی یک هزار و ۱۵۵ تومان و گندم دوروم یک هزار و ۱۸۰ تومان؛ سال زراعی ۹۴ - ۹۵ نرخ خرید تضمینی گندم معمولی، یک هزار و ۲۷۰ تومان و گندم دوروم، یک هزار و ۳۶۸ تومان، سال زراعی ۹۵ - ۹۶ گندم معمولی یک هزار و ۳۰۰ و گندم دوروم یک هزار و ۳۳۰ تومان، سال زراعی ۹۶ - ۹۷ گندم معمولی یک هزار و ۴۰۰ تومان و گندم دوروم یک هزار و ۴۴۰ تومان، سال زراعی ۹۷ - ۹۸ گندم معمولی یک هزار و ۴۷۰ و دوروم یک هزار و ۵۰۲ تومان و برای سال زراعی ۹۸ - ۹۹ گندم معمولی دو هزار و ۷۰۰ تومان و دوروم دو هزار و ۸۰۰ تومان، سال زراعی ۱۳۹۹ - ۱۴۰۰ قیمت گندم معمولی به ۴ هزارتومان و گندم دوروم به چهار هزار و ۲۰۰ تومان تعیین شد و در انتهای دولت این نرخ برای هر کیلوگرم گندم معمولی به هفت هزار و ۵۰۰ تومان رساند.

بنابراین سال گذشته دولت قبل واردات انجام داد اما آنچه که دولت سیزدهم امسال ناچار به انجام آن است علاوه بر بار مالی مضاعف دولت قبل، واردات هشت میلیون تن گندم است.

وضعیت بازار جهانی گندم در شرایط کرونایی

در سال جاری میلادی بازار جهانی گندم در وضعیت عجیبی قرار گرفت به واسطه خشکسالی و آثار منفی کرونا تولید گندم به عنوان مهمترین غلات کاهش یافت و قیمت این محصول رکورد یک دهه اخیر را شکست و با تبدیل شدن مجدد ایران به واردکننده گندم، علاوه بر رشد شدید قیمت رقابت برای خرید گندم وارد فاز جدیدی شد.

سازمان جهانی خواربار کشاورزی ملل متحد، فائو گزارش کرد در اکتبر ۲۰۲۱ قیمت گندم به بالاترین نرخ طی ۱۰ سال اخیر رسید و انتظار میرود این روند افزایشی ادامه داشته باشد زیرا افزایش تعرفههای گمرکی و مالیات بر صادرات تأثیر گذاشت.

روسیه صادرکننده بزرگ گندم است

با توجه به کاهش تولید گندم در جهان، روسیه تبدیل به بازیگر اصلی این کالای اساسی در جهان شده کارشناسان این روند را در سال بعدی هم احتمال دادند زیرا روسیه سعی در تغییر قوانین مالیات بر صادرات دارد.

به دلیل همهگیری کرونا و کمبود نیروی کار برای برداشت محصولات تولید گندم در کشورهای تولیدکننده کاهش یافت و همچنین رشد قیمت حملونقل به دلیل بسته شدن مرزها و نگرانی در مورد کمبود مواد غذایی مانع از تجارت آزاد این محصول در دنیا شد.

بر اساس گزارش فائو در اکتبر ۲۰۲۱ قیمت هر تن گندم در دنیا ۱۰ درصد نسبت به ماه قبل از آن رشد داشت و احتمال متفاوت بودن کیفیت محصول تقاضا شده با محصول دریافت شده یکی از مشکلات بود زیرا کشور متقاضی گندم درجه یک خریداری و پول را واریز میکرد اما گندم درجه دو یا درجه سه ارسال میشد.

از یک سو کاهش کیفیت محصولات کشاورزی و از سوی دیگر کاهش عرضه به بازار از عوامل اصلی این بحران است اما خریداران شکایت رسمی نمیکنند زیرا نگران هستند در شرایط کرونایی دسترسی به محصولات درجه دو و سه نیز امکانپذیر نباشد.

فائو؛ بزرگترین صادرکنندگان گندم در دنیا را کشورهای استرالیا، روسیه و امریکا دانست و تاکید کرد قیمت هر تن گندم استرالیایی در ماه اکتبر بالغ بر ۴۷ دلار نسبت به ماه قبل رشد کرده در حالی که در ماه سپتامبر نرخ رشد ماهانه قیمت برابر ۸ دلار بود در ماه اکتبر هر تن گندم استاندارد استرالیا با قیمت ۳۱۸ دلار و قیمت هر تن گندم درجه یک ۳۶۵ دلار رسید

بار مالی سه میلیارد دلاری واردات گندم

با لحاظ قیمتهای جهانی گندم و بدون در نظر گرفتن نوسانهای این بازار دولت باید برای خرید ۸ میلیون تن گندم درجه یک (با نرخ ۳۶۵ دلار به ازای هر تن) دو میلیارد و ۹۲۰ میلیون دلار بپردازد و با در نظر گرفتن ۳۱۸ دلاری هر تن گندم دولت باید دو میلیارد و ۵۴۴ میلیون دلار برایان هزینه کند.

طبق آمارهای دولت گذشته، به طور میانگین ۱۴ میلیون تن گندم در کشور تولید میشد که از این میزان بیش از هشت میلیون تن توسط دولت خرید تضمینی میشد حتی گفته میشد صادرات سه میلیون تن از این محصول فراهم شده است.

همچنین دولت قبل سیاست کاهش سطح زیر کشت گندم را به دلیل محدودیت منابع آبی کشور و صرفهجویی در مصرف آب در دستور کار قرار داد و توانست طی این سالها سطح زیر کشت این محصول را از ۶.۲ میلیون هکتار به ۶ میلیون هکتار یعنی حدود دو میلیون هکتار مزارع آبی و چهار میلیون هکتار مزارع دیم برساند.

طبق اعلام فائو، گندم یکی از مهمترین غلات جهان به شمار میرود و ایران یکی از پرمصرفترین کشورها در این محصول است و سرانه مصرف گندم کشور، ۲.۵ برابر کشورهای در حال توسعه و بیشتر از کشورهای توسعهیافته جهان است.

طبق آمار سال ۱۳۸۸، ایران با سرانه مصرف ۱۹۴ کیلوگرم در سال به عنوان هفتمین مصرفکننده بزرگ گندم در سطح جهان شناخته شد.

اما دولت سیزدهم با وجود ادامه تحریمها، برای خودکفایی در تولید محصول استراتژیک گندم و عدم وابستگی به کشورهای بیگانه تلاش دارد با رضایت تولیدکنندگان و ایجاد درآمدزایی و انگیزه، افزایش تولید این محصول استراتژیک را ادامه دهد.