گره‌های کور فرش ایران

اما مشکلات فرش به این موارد ختم نمیشوند و فعالان این حوزه نسبت به انتقال مرکز ملی فرش دستباف به وزارت میراث فرهنگی، دریافت مالیات بر ارزش افزوده از مواد اولیه فرش و همچنین افزایش تعرفه واردات ابریشم برای فرش دستباف هم انتقاد دارند.

بدلیل مشکلات موجود بویژه ارز حاصل از صادرات، امروز صادرات فرش بشدت کاهش یافته است. براساس بخشنامه بانک مرکزی صادرکنندگان فرش باید به نوعی با دلار ۳۰ هزار تومانی صادرات کنند اما در زمان تحویل، دولت ارز ۲۳ هزار تومانی به صادرکننده میدهد، به همین دلیل فعالان این حوزه بندرت زیر بار صادرات میروند.

طبق اعلام گمرک، صادرات فرش دستباف در سال ۱۳۷۲ به اوج خود رسید و حدود دو میلیارد دلار بود که برای پنج تا هفت میلیون نفر شغل ایجاد کرد اما بتدریج کاهش یافت، به طوری که به حدود ۲۴۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۷ و پس از اعمال تحریمها به ۷۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۸ و ۵۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۹ رسید.

به اعتقاد کارشناسان، سال ۹۹ ضعیفترین سال صادرات فرش در ۴۲ سال اخیر بوده است. همچنین براساس آمار گمرک، صادرات فرش دستباف کشور در ۹ ماهه امسال ۵۸ میلیون دلار بوده که با این وضعیت سال جاری ضعیفترین سال در صادرات فرش دستباف بوده است. سال ۹۸ در مجموع حدود ۶۷ میلیون دلار فرش دستباف به کشورهای مختلف صادر شد. البته آخرین آمار صادرات فرش در سامانه مرکز ملی فرش ایران مربوط به سال ۱۳۹۷ است.

شیوع ویروس کرونا موجب شد فعالان حوزه فرش هم مانند بسیاری از حوزههای دیگر روزها و سالهای سختی را پشت سر بگذارند و اعداد خوبی در آمار صادارت فرش ثبت نشود.

«شیوع ویروس کرونا منجر به تعطیلی بسیاری از کارگاههای فرش شد و فروش فرش دستباف ایران را تحت تاثیر خودش قرار داد و همین موضوع موجب اُفت فروش این هنر- صنعت شد. حتی برگزاری نمایشگاههای مطرح این حوزه از جمله «دموتکس» که هر سال در کشور آلمان برگزار میشد، منتفی شد. نمایشگاههای فرش داخلی از جمله نمایشگاههای فرش در تهران و قم هم برای سومین سال پی در پی برگزار نشد و همه این موارد موجب شد تولیدکنندگان فرش دستباف سالهای سختی را پشت سر بگذارند.» این صحبتهای سهیل بیگدلی - تولیدکننده فرش دستباف - است.

او به ایسنا میگوید: «در سالهای گذشته بیشتر عربها مشتری فرشهای ایران بودهاند اما در حال حاضر هیچ تبلیغی برای فرش ایران انجام نمیشود. همچنین طرحهای فرش ایران بروز نشده، چرا که امروزه دنیا به دنبال فرشهایی با رنگهای خاص و طرحهای خلوت است. حتی نسل جدید ایران سلیقهاش با نسل قبل متفاوت شده و این تغییر سلیقه باید در تولید فرش مورد توجه قرار بگیرد. یکی دیگر از معضلات فرش ایران این است که نتوانستیم جلوی کپیکردن آن را بگیریم.»

از طرفی با نزدیکشدن به سال نو و تقاضای مردم برای خرید وسایل جدید از جمله فرش، فروشگاههای بزرگ فرش تبلیغات بسیاری میکنند و تحت هر شرایطی با مشتری کنار میآیند تا پای آنان را به فروشگاهها باز کنند؛ از عرضه هر نوع زیرانداز گرفته تا فروش اقساطی و حمل و نقل رایگان. گرچه انتقاد به عملکرد این فروشگاهها و محصولاتشان چندان کم هم نیست: «معمولا مشتریانی که خواهان فرش دستباف هستند به گالریهای معروف و خاص مراجعه میکنند و سراغ مراکز بزرگ فروش نمیروند. معمولا فرشهای ماشینی در مراکز بزرگ فرش با عنوان فرش دستباف عرضه میشوند که یکی از معضلات بزرگ است و راهکاری که برای آن در نظر گرفته شده این است که با شناسنامهدار کردن فرش جلوی این مشکل را بگیرند. از طرفی هیچ نهادی روی فروش مراکز بزرگ فرش نظارت ندارد و این مراکز هر نوع تبلیغاتی انجام میهند، هر نوع زیراندازی را میفروشند و هر قیمتی که صلاح بدانند روی کالاهایشان میگذارند. این کار لطمه بزرگی به فرش زده اما کمکم مشتریها هم متوجه این موضوع شدهاند.

برای مثال این مراکز در خارج از کشور فرش ماشینی را در برخی موارد با عنوان فرش دستباف فروختهاند که این موضوع موجب شده نگاه مشتریان خارج از کشور نسبت به فرش دستباف ایران تغییر پیدا کند. معمولا این فروشگاهها فرش ماشینی را با چند کار ساده دستی به عنوان فرش ماشینی - دستباف عرضه میکنند و هیچ شناسنامهای هم ندارد.»

«دوتا فرش از یه مدل سفارش دادم، همه پول هم دادم اما بعد از یک ماه، دو مدل متفاوت فرش برام فرستادن. وقتی دلیلشو پرسیدم گفتن کارخونهها مشکل نخ دارن. در نهایت بعد از کلی بحث و جدل مجبور شدم دوباره برم و یه مدل دیگه انتخاب کنم.» این تجربه برخی از مشتریان مراکز بزرگ فرش است که با ما در میان گذاشتند.

با همه این مسائل حتی پیشبینیها برای صادرات فرش هم بیانگر آمار کاهشی است. طبق پیشبینی مرتضی میری - عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف - صادرات فرش تا پایان امسال به ۵۰ میلیون دلار میرسد که این رقم نسبت به سال گذشته حدود ۱۵ میلیون دلار کاهش دارد. همچنین گفته میشود در هشت ماهه امسال، ۳۹ میلیون دلار فرش به وزن ۲۵۰۰ تن صادر شده است.

همچنین موضوعی که این روزها تبدیل به دغدغه فعالان حوزه فرش شده مربوط به ساختار جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) است که در آن برخی معاونتها حذف و برخی ادغام شدند که از جمله آنها میتوان به حذف مرکز ملی فرش از ساختار جدید صمت اشاره کرد که قرار است به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منتقل شود، اما این موضوع موجی از انتقادات فعالان صنعت فرش را به همراه داشته و حتی هشدارهایی نسبت به احتمال کاهش بیشتر صادرات مطرح شده است.