نتایج بررسی تاثیر نرخ ارز بر تراز تجاری ایران

مرکز پژوهشهای مجلس در تحلیلی نتیجه بررسی تاثیر نرخ ارز بر تراز تجاری ایران و مروری بر مباحث نظری و تجربی را اعلام کرد.

این مرکز با هدف ارائه یک تحلیل جامع از وضعیت اقتصادی کشور اقدام به تهیه مجموعه گزارش هایی در زمینه های وضعیت متغیرهای اقتصاد کلان، سیاست گذاری اقتصادی، محیط کسب و کار و رصد و ارزیابی آثار تحریم های اقتصادی کرده است.

درباره هر یک از حوزه های فوق چند گزارش سفارش داده شده است که به صورت جداگانه به عنوان نظر خبرگان منتشر خواهد شد. تحلیل مرکز پژوهش ها از وضعیت اقتصادی کشور و توصیه های سیاستی، پس از جمع بندی گزارش ها و کسب نظر جمعی از کارشناسان تهیه و منتشر خواهد شد. گزارش حاضر مجموعه ای از مطالعات مهم انجام شده درباره اثرگذاری نرخ ارز بر تراز تجاری را جمع بندی کرده است.

در گزارشی که با عنوان تحلیل وضعیت اقتصادی کشور توسط دفتر مطالعات برنامه و بودجه این مرکز منتشر شده آمده است: نرخ ارز و سیاست گذاری های ارزی در ایران همواره یکی از چالش های اصلی اقتصاد کشور بوده و تقریبا در تمامی دوره ها در محافل گوناگون علمی و سیاست گذاری اقتصاد ایران، مباحث مختلف و چالش برانگیزی پیرامون نحوه تعیین نرخ ارز و آثار آن بر متغیرهای اقتصادی در جریان بوده است.

نکته حائز اهمیت آگاهی از آن است که تغییرات در نرخ ارز مجموعه ای از تغییرات متفاوت و چه بسا متضاد را در بخش های داخلی و خارجی اقتصاد به همراه دارد که برآیند آن می تواند عملکرد اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار دهد. تعیین نرخ ارز نقش موثری در صادرات و واردات به تبع آن تنظیم و تعدیل تراز تجاری کشور دارد.

این اثرگذاری به خاطر نقشی است که این نرخ در تعیین قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی در بازارهای داخلی و خارجی ایفا می کند که همه این عوامل در نهایت آثار خود را در میزان تولید و اشتغال بر جای می گذارند. نرخ ارز، همچنین بر سطح عمومی قیمت ها و به تبع آن بر تورم اثرگذار است که این نیز خود از جهتی دیگر می تواند بر قدرت رقابتی تولیدکنندگان و نیز سطح تولید و اشتغال اثرگذار باشد، لذا با توجه به پیامدهای گسترده تغییر نرخ ارز در عملکرد اقتصادی کشور تعیین نرخ ارز و سیاست گذاری های ارزی از اهمیت بالایی برخوردارند.

این امر در شرایط کنونی به خصوص پس از اجرای فاز اول هدفمندی یارانه ها، افزایش تحریم های بینالمللی، جهش و نوسانات شدید نرخ ارز غیررسمی در بازار آزاد از اهمیت بیشتری برخوردار است. یکی از مباحثی که همواره در جریان تعیین نرخ ارز، توجه و تاکید زیادی برآن می شود آثار افزایش یا کاهش نرخ ارز بر تراز تجاری است.

عده ای با استناد به مباحث تئوریک بیان می کنند که برای رشد و توسعه صادرات غیرنفتی و رهایی از اقتصاد تک محصولی لازم است نرخ ارز افزایش یافته و ارزش پول ملی کاهش یابد. در مقابل عده ای دیگر بر این باورند که مشکل صادرات غیرنفتی ایران تنها با افزایش نرخ ارز حل نخواهد شد، بلکه چه بسا این اقدام به تنهایی مشکلات بیشتری از جمله افزایش تورم و بی ثباتی در فضای کسب و کار را در پی داشته باشد.

بیش از 27 مقاله علمی - پژوهشی که در رابطه مستقیم با موضوع گزارش حاضر بوده و در مجلات معتبر علمی کشور به چاپ رسیده اند انجام گرفته و جمع بندی آنها در خصوص اثرگذاری نرخ ارز، کاهش یا افزایش آن تراز تجاری ذکر شده است. نتایج به دست آمده از این مقالات نشان داد که هیچ اجماع نظری در خصوص اثرگذاری نرخ ارز بر تراز تجاری در ایران وجود ندارد. بدین معنا که کارهای پژوهشی انجام شده به نتایج گوناگونی در خصوص آثار افزایش نرخ ارز بر تراز تجاری رسیده اند که در بخش جمع بندی این نتایج متفاوت و حتی متضاد به روشنی بیان شده اند.

آنچه باید مورد توجه سیاست گذاران در این حوزه قرار بگیرد آن است که اگر چه افزایش نرخ ارز می تواند انگیزه ای در جهت بهبود صادرات غیرنفتی و تراز تجاری ایجاد کند، ولی این تصور که با افزایش نرخ ارز مشکل صادرات در ایران حل خواهد شد بسیار خوشبینانه، غیرواقعی و برخلاف شواهد تجربی است. به نظر می رسد برخی سیاست های غیرقیمتی همچون تغییرات ساختاری در اعطای تسهیلات و اعتبارات، توسعه بیمه ها، سیاست های حمایتی از سرمایه گذاری ها، بهبود فضای کسب و کار، تکیه بر تولیدات با مزیت نسبی بالاتر به دلیل افزایش رقابت پذیری در صحنه بین المللی به اندازه تغییرات نرخ ارز در بهبود تراز تجاری کشور اهمیت دارند.