«اکسیر تولید» و اشتغال؛ قرن جدید و ضرورت توجه به اقتصاد دانش‌بنیان

نخستین سالی که به طور مشخص به عنوان یک نام خاص، مورد توجه رهبری قرار گرفت، سال ۱۳۷۸ بود که همزمان با یکصدمین سال تولد معمار بزرگ انقلاب، «سال امام خمینی (ره)» نامیده شد.
پس از آن محورهای مختلفی در نامگذاریها مطرح شد تا اینکه به مرور و با پیدایی چالشهای مهم اقتصادی و اجتماعی، تاکید خاص ایشان بر مباحث اقتصادی و اشتغال متمرکز شد؛ بهگونهای که از اواخر دهه ۸۰ خورشیدی و ابتدای دهه ۹۰ که همزمان بود با بزرگترین طرح تحول اقتصادی (هدفمندی یارانهها) و نیز آغاز تحریمهای نفتی و بانکی گسترده، توجه ایشان به طور عمده معطوف به مباحث مبنایی و ریشهای اقتصادی شد و سال ۱۳۹۰ (نخستین سال پس از اجرای طرح هدفمندی یارانهها) با عنوان «جهاد اقتصادی» نام گرفت.

در نامگذاری سالها همواره تکیه بر مباحث تولیدی و اشتغالآفرین بوده اما برای اشاره به اهمیت فعالیتهای مولد اقتصادی، از سال ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱، در مجموع ۶ بار در عناوین سالها، کلمه «تولید» مورد توجه خاص رهبری قرار گرفته است
در طول ۱۱ سال بعد، اگرچه در نامگذاری سالها تکیه بر مباحث تولیدی و اشتغالآفرین بود اما برای اشاره به اهمیت فعالیتهای مولد اقتصادی، از سال ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱، در مجموع ۶ بار در عناوین سالها، کلمه «تولید» مورد توجه خاص ایشان قرار گرفت:

۱۳۹۱: سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی
۱۳۹۶: سال اقتصاد مقاومتی، تولید – اشتغال
۱۳۹۸: سال رونق تولید
۱۳۹۹: سال جهش تولید
۱۴۰۰: سال تولید؛ پشتیبانیها، مانعزداییها
۱۴۰۱: تولید؛ دانشبنیان، اشتغالآفرین

در تبیین چرایی توجه رهبر معظم انقلاب به زوایا و جوانب مختلف اهمیت تولید، به تفصیل میتوان سخن گفت؛ در ابعاد گوناگون اجتماعی و اقتصادی، تمامی فرآیندهای مهم و ثروتآفرین، حول محور تولید پدید میآیند؛ از تولید در فعالیتهای خدماتی و کارآفرینانه تا بخشهای مختلف صنعتی، کشاورزی و حتی تولیدات فضای مجازی و سایبر.

در واقع حول محور تولید است که اشتغال جان میگیرد، چرخهای اقتصادی به حرکت در میآید و ثروتآفرینی و ارزش افزوده، همراه با نشاط اجتماعی و توجه به مباحث بنیادین زندگی با نشاط و کار معنا مییابد و در قالب مصرف داخلی و خارجی (صادرات)، بنیانهای اقتدار ملی در ابعاد مختلف شکل میگیرد؛ به تعبیر رهبری «تولید کلید حل مشکلات اقتصادی کشور است» و «اکسیری» است که علاوه بر رفاه عمومی و ... «دارای تأثیرات روانی است؛ اعتماد به نفس ملی را بالا میبرد و احساس عزتمندی را در ملّت به وجود میآورد».

با این حال در نامگذاری نخستین سال قرن پانزدهم خورشیدی، نکاتی در نامگذاری و پیام نوروزی رهبر معظم انقلاب مطرح است که توجه ویژه مسئولان و مردم را میطلبد:

۱. اشتغالآفرینی گسترده
با توجه به موضوع بیکاری و آسیبهای متعددی که از این معضل پدید میآید، توجه ویژه رهبر معظم انقلاب بر توسعه کارآفرینی و آن دسته از فعالیتهای تولیدی است که ظرفیت بیشتری در بحث اشتغال دارند.
این موضوع لازم است در سیاستگذاریهای دستگاههای متولی از وزارت کار تا اقتصاد و صنعت و نیز مراکز دانشگاهی کشور مورد توجه ویژه قرار گیرد تا ضمن افزایش رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی، حجم شاغلان در کشور افزایش یافته و از نعمتهای متنوع آن بهرهمند شوند.
در این زمینه توجه به مشاغل مولدی (از جمله مشاغل خانگی یا مجازی) که نیاز کمتری به سرمایهگذاریهای کلان دارند لازم است تا در یک بازه زمانی میانمدت، آمار بیکاری در کشور بهشیوه موثری کاهش یابد.

به تعبیر رهبر معظم انقلاب «تولید کلید حل مشکلات اقتصادی کشور است» و «اکسیری» است که علاوه بر رفاه عمومی و ... «دارای تأثیرات روانی است؛ اعتماد به نفس ملی را بالا میبرد و احساس عزتمندی را در ملت به وجود میآورد»

۲. توجه به حوزه دانشبنیانها
«شرکت دانشبنیان» یا متمرکز بر دانش، معمولا به شرکتهایی گفته میشود که دانش و فناوری، جزیی جداییناپذیر از دارایی آنها باشد و به منظور همافزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانشمحور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی شامل گسترش، کاربرد نوآوری و تجاریسازی نتایج حاصل از تحقیق و توسعه در حوزه فناوریهای برتر، با ارزش افزوده فراوان و براساس معیارهای موردنظر قانونی و علمی باشد.

درباره موضوع دانش بنیانها در سالهای اخیر، رهبری توجه خاص و تاکیدات مستمری داشتهاند. ایشان در آخرین دیدارشان با جمعی از نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی کشور (۲۶ آبان ۱۴۰۰)، نکاتی اساسی را در نظر داشتند؛ از لزوم توجه به رشد کیفی شرکتهای دانشبنیان و سهم بیشتر صنایع بزرگ در دانشبنیانی تا بازار محصولات شرکتهای دانشبنیان در داخل کشور و سهم شرکتهای دانشبنیان از تولید ناخالص ملی.
توجه به همین نکات و ظرفیت فوقالعاده شرکتهای دانشبنیان در حوزه فناوری و تولید اشتغال، لزوم حرکت کشور به سمت این نوع فعالیتها و جهش علمی-اقتصادی بزرگ را در قرن جدید یادآوری میکند.

۳. سیاستگذاری به جای کاغذبازی
بر اساس تصریحات رهبر معظم انقلاب، عناوین سالها که به عنوان شعار سال مطرح میشوند، برای این است که «مسئولان، عمدتاً قوه مجریه و در حاشیه آن، قوه مقنّنه و قوهِ قضائیه و همچنین آحاد مردم ــ آن جایی که به مردم ارتباط مستقیم پیدا میکند ــ در این جهت حرکت کنند.»

طبق تصریحات رهبری، عناوین سالها که به عنوان شعار سال مطرح میشوند، برای این است که «مسئولان، عمدتاً قوه مجریه و در حاشیه آن، قوه مقنّنه و قوهِ قضائیه و همچنین آحاد مردم ــ آن جا که به مردم ارتباط مستقیم پیدا میکند ــ در این جهت حرکت کنند»
اما در سالهای گذشته همراه با توجهات جدی برخی مسئولان و دستگاهها، گاهی برخی نهادها به جای توجه به اصل و محتوای پیام، به جنبههای تبلیغاتی آن بیشتر توجه کرده و به تعبیر ایشان، اکتفا کردند به اینکه «حالا روی کاغذهایِ سربرگهایِ دستگاههایِ گوناگون بنویسند این عبارت را یا مثلاً فرض کنید که یک تابلو درست کنند در خیابان مثلاً بزنند؛ اینها کار نیست. عمده این است که به معنای واقعی کلمه روی این سیاستگذاری بشود.»

روشن است که تذکر جدی رهبری خطاب به متولیانی است که به جای درک و اجرای روح شعارها و عناوین نامگذاری سالهای مختلف، به تکرار بیهوده و گاه ناهنرمندانه آن اکتفا میکنند و از تحقق عملی و عملیاتی آن غافل هستند؛ از این رو به برای سال ۱۴۰۱، پیشنهاد میشود همه دستگاههای متولی اقتصاد، اشتغال و شرکتها و فعالیتهای علمی، فناوری و دانشبنیانی، جدول زمانبندی خاصی برای تحقق شعار امسال تهیه کنند و در پایان سال، گزارش اقدامات انجام شده را در رسانه ها منتشر کنند.

امید است سال ۱۴۰۱ با حرکت به سوی اشتغالآفرینی و فعالیتهای دانشپایه و مبتنی بر فناوریهای جدید، گامهای موثری در کاستن از مشکلات اقتصادی کشور برداشته شود.