گام سوم تنظیم بازار خودرو

دوشنبه همین هفته بود که اعلام شد عرضه خودرو در بورس کالا از ۲۶ مرداد ماه جاری از سر گرفته میشود. ابتدا تنها صحبت از عرضه فیدلیتی و دیگنیتی به عنوان خودروهای متعلق به بخش خصوصی بود، اما دیروز اعلام شد شاهین سایپا نیز در همان روز در بورس کالا عرضه خواهد شد. با توجه به فاصله دوهفتهای تا روز عرضه، امکان دارد مدلهای دیگری نیز به جمع خودروهایی که قرار است در بورس کالا به فروش بروند، اضافه شود.

طرح عرضه خودرو در بورس کالا از مدتها پیش به عنوان راهکاری برای اصلاح شیوه قیمتگذاری و همچنین تنظیم بازار مطرح و حتی به شکلی محدود نیز به اجرا درآمد، اما موضع مخالف وزارت صمت اجازه فراگیر شدن آن را نداد. در حال حاضر حدود یک دهه از اعمال مستقیم سیاستهای دستوری در قیمتگذاری خودرو میگذرد و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و فعالان خودروسازی، این روش سبب زیاندهی تولیدکننده شده، ضمن آنکه به دلالی و رانت بازار نیز دامن زده است. در این سالها تلاشهای زیادی برای کنار گذاشتن این سیاست و اصلاح شیوه قیمتگذاری خودرو صورت گرفت، اما هیچکدام به نتیجه مطلوب نرسید. عرضه خودرو در بورس کالا نیز ابتدا چندان جدی گرفته نشد، اما رفتهرفته مدافعان زیادی حتی بین فعالان خودروسازی پیدا کرد و در نهایت شورای عالی بورس نیز (پس از جلبنظر موافق وزارت صمت) رسما آن را به تصویب رساند. هرچند مطلوب خودروسازان این بود که قیمتگذاری دستوری حذف و تعیین قیمت به طور کامل در اختیار آنها قرار بگیرد، اما با توجه به اینکه بورسی شدن خودرو نیز میتواند آنها را از زیاندهی خارج کند و حتی به سود برساند، با این طرح موافقت کردند.

با وجود آنکه عرضه خودرو در بورس کالا فعلا بسیار محدود بوده و فراگیر نیست، اما کارشناسان معتقدند همین عرضه محدود و اندک میتواند اولا آغازگر مسیر حذف قیمتگذاری دستوری باشد و ثانیا بازار خودرو را به سمت کاهش رانت و سوداگری ببرد. به عبارت بهتر، سیاستگذار میخواهد از عرضه در بورس کالا به عنوان ابزاری در راستای تنظیم بازار خودرو کمک بگیرد، هدفی که البته ابزارهای دیگری مانند واردات، رشد تولید و عرضه و آزادی عمل خودروسازان در فروش محصولات (در بستر بورس کالا) را میطلبد. اگر فرض کنیم واردات سرانجام اجرایی شود و تولید و عرضه نیز بالا برود، عرضه خودرو در بورس کالا قطعا میتواند کمک بزرگی به تنظیم بازار خودرو کرده و جایگزین بختآزمایی (فروش خودرو از مسیر سامانه یکپارچه و قرعهکشی) شود. پروسه حذف قرعهکشی البته پیشتر توسط وزارت صمت کلید خورده، چه آنکه در حال حاضر برخی خودروها بدون این فرآیند فروخته میشوند. در واقع گام نخست حذف بختآزمایی در بازار خودرو با خروج برخی خودروها از فرآیند قرعهکشی برداشته شده و خودروهای موردنظر به جای سامانه یکپارچه، در بستر بورس کالا عرضه خواهند شد.

نفع این ماجرا برای خودروسازان این است که آنها میتوانند قیمت پایه محصولات خود را برای عرضه در بورس کالا با نظر هیاتمدیرهشان تعیین کنند و این گونه از زیر سایه سنگین قیمتگذاری دستوری خارج شوند. درحالحاضر خودروسازان مجبورند محصولات خود را در قالب سامانه یکپارچه و با قیمتهای دستوری (تعیینشده) عرضه کنند. این در حالی است که با عرضه خودرو در بورس کالا، آنها این امکان را خواهند داشت که قیمت پایه را خود تعیین کنند. طبعا قیمتی که خودروسازان به عنوان پایه لحاظ میکنند، ضمن آنکه دیگر زیانی متوجه محصولاتشان نخواهد کرد، منجر به کسب سود نیز میشود. بنابراین با فراگیر شدن عرضه خودرو در بورس کالا، خودروسازان میتوانند به خروج کامل از زیان، کسب سود و در نهایت تامین پایدار نقدینگی موردنیاز خود امیدوار باشند. طبعا با تامین پایدار نقدینگی، خودروسازان میتوانند اولا جهش تولید را رقم زده و ثانیا کیفیت محصولاتشان را نیز بالا ببرند. حتی این امکان وجود دارد که بخشی از سود حاصله را صرف تحقیق و توسعه نیز بکنند.

اما مساله مهم دیگری که درباره عرضه خودرو در بورس کالا مطرح است، به کاهش یا حتی حذف دلالی و واسطهگری در بازار خودرو مربوط میشود. در حال حاضر به دلیل فاصله زیاد بین قیمت کارخانه و بازار خودرو، رانتی هنگفت ایجاد شده که خود تقاضای کاذب فراوانی را حاصل کرده است. هرچند راهکار استاندارد برای حذف کامل این رانت، کنار گذاشتن قیمتگذاری دستوری و آزادسازی قیمت است، با این حال عرضه خودرو در بورس کالا نیز میتواند این هدف را تا حدی محقق کند. با بورسی شدن خودرو، از جذابیت قیمتی خودروها کاسته میشود و احتمالا بیشتر آنهایی که مصرفکننده هستند نه واسطهگر، نسبت به خرید خودرو از بورس کالا اقدام خواهند کرد. بنابراین وقتی عرضه خودرو در بورس کالا فراگیر شود، بیشتر و بیشتر از حجم واسطهگری کاسته خواهد شد.

جزئیات خرید خودرو از بورس کالا

اما شاید برای خیلیها جای سوال باشد که فرآیند خرید خودرو در بستر بورس کالا به چه شکل است. در این مورد، یک کارشناس بازار سرمایه که نخواست نامش فاش شود، در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» گفت: چهارشنبه دو هفته دیگر سه خودرو شامل فیدلیتی، دیگنیتی (متعلق به گروه بهمن) و شاهین (متعلق به سایپا) در بورس کالا عرضه خواهند شد و متقاضیان باید برای شرکت در آن نسبت به دریافت کد بورسی اقدام کنند. وی با بیان اینکه متقاضیان میتوانند با مراجعه به شرکتهای کارگزاری کد بورسی دریافت کنند، افزود: دریافت این کد به صورت آنلاین و حضوری امکانپذیر است که البته قبل از آن باید در سامانه سجام ثبتنام و احراز هویت شده باشند. این کارشناس تاکید کرد: افتتاح حساب وکالتی، اقدام بعدی پس از دریافت کد بورسی است و برای خرید خودرو باید ۳۰ درصد از قیمت پایه آن در حساب موردنظر موجود باشد.

به گفته وی، در حال حاضر هر کد ملی صرفا مجاز به ثبت سفارش روی یکی از کدهای عرضهشده است و صرفا هم امکان خرید یک دستگاه خودرو وجود دارد، ضمن آنکه صدور سند و شمارهگذاری نیز تنها به اسم خریدار خواهد بود. این کارشناس در نهایت تاکید کرد: پس از نهایی شدن ثبت سفارشها در روز عرضه، خریداران بر مبنای قیمت پایه و در صورتی که تقاضا از عرضه بیشتر باشد، در رقابت شرکت خواهند کرد. بر این اساس، اختصاص خودرو به متقاضیان، از بالاترین قیمت پیشنهادی آغاز میشود و تا اتمام ظرفیت ادامه خواهد داشت.