زمان تصمیم‌گیری نهایی

دور جدید مذاکرات احیای برجام در وین روز دوشنبه در حالی به پایان رسید که مقامهای اروپایی جمعبندی حاصل از این مذاکرات را متن نهایی میخوانند، اما جمهوری اسلامی ایران آن را ایدههایی در مورد برخی موضوعات باقیمانده توصیف میکند. این در شرایطی است که به نظر میرسد همچنان یک مساله اساسی حل نشده مانع اصلی بر سر راه رسیدن به توافق باشد: اصرار ایران بر جداییناپذیر بودن برجام و مسائل پادمانی و اصرار طرف مقابل بر «فرابرجامی» بودن این خواسته. پس از ماهها وقفه، مذاکرات احیای برجام روز پنجشنبه 4 آگوست در وین از سر گرفته شد. هرچند در فاصله 5 ماهه پایان دور قبلی گفتوگوها در پایتخت اتریش تا آغاز دور جدید، گفتوگوهایی غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده -مانند مذاکرات دوحه- در جریان بود اما بینتیجه بودن این گفتوگوها باعث شد تا اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگکننده برجام تلاش کند تا با روی میز گذاشتن یک متن پیشنهادی جدید که به گفته جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا میتواند بهترین انتخاب هر دو طرف در شرایط فعلی باشد، شرایط را برای دعوت از طرفها برای حضور در وین و ازسرگیری گفتوگوها فراهم کند. روایتهای متفاوتی درخصوص وضعیت پیشرفت در این دور از مذاکرات و طرفی که باید تصمیم نهایی را بگیرد، وجود دارد. در ابتدا اینگونه به نظر میرسید که امکان حصول این توافق در این دور از مذاکرات دور از دسترس نیست. میخاییل اولیانوف، مذاکرهکننده ارشد روسیه روز سوم مذاکرات اعلام کرد که «موضوع غیرقابل حلی وجود ندارد» و بهرغم حل نشده باقی ماندن برخی موضوعات، مذاکرهکنندگان همه طرفها این شانس را دارند که ماموریت خود را با موفقیت به پایان برسانند. او روز یکشنبه 7 آگوست، پس از دیدار با انریکه مورا مذاکرهکننده ارشد اتحادیه اروپا در توییتر نوشت: «به نظر میرسد در حال پیشرفت هستیم.» انریکه مورا مذاکرهکننده ارشد اتحادیه اروپا نیز روز یکشنبه در جمع خبرنگاران ضمن تایید برخی پیشرفتها در روند مذاکرات از احتمال نهایی شدن مذاکرات خبر داد و گفت که «ما درخصوص برخی موضوعات فنی که در متن به صورت نهایی نشده باقی مانده بود گفتوگو میکردیم.»

روزنامه وال استریت ژورنال روز یکشنبه در گزارشی نوشت: «مذاکرهکننده ارشد اتحادیه اروپا عصر یکشنبه در این مذاکرات گفت که مذاکرات ایران و امریکا برای احیای توافق هستهای ۲۰۱۵ نزدیک به اتمام است. با این وجود، هنوز مشخص نیست که آیا تهران توافق نهایی را میپذیرد یا خیر.» یک مقام وزارت امور خارجه ایران روز دوشنبه در مورد ادعای نشریه وال استریت ژورنال مبنی بر احتمال آماده شدن متن نهایی توافق در وین ظرف چند ساعت آینده، گفت: «با توجه به ادامه بحثها درباره چند موضوع مهم باقیمانده، هنوز در مرحلهای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم.» این مقام وزارت امور خارجه افزود: «هیات مذاکرهکننده جمهوری اسلامی ایران نظرات سازنده خود را با هدف پیشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارایه کرده است و نتیجه گفتوگوها به اراده طرف مقابل برای اتخاذ تصمیمات سیاسی لازم بستگی دارد. همچنان معتقدیم در صورتی که تصمیمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، میتوان به سرعت مذاکرات را جمعبندی کرد، اما هنوز در این مرحله قرار نداریم.»روز دوشنبه نیز رسانههای غربی اعلام کردند که اتحادیه اروپا قرار است «پیشنویس نهایی و بهروز شده» مذاکرات را با هدف پایان دادن به گفتوگوها روی میز بگذارد. استفانی لیچتنشتاین، خبرنگار نشریه پولیتیکو در وین پیرامون این موضوع نوشت: «هنوز مشخص نیست ایران این متن را بپذیرد یا اینکه در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.» او همچنین تاکید کرد که یک مقام ارشد اروپایی این مساله را تایید کرده است.ساعاتی بعد، یک مقام ارشد وزارت خارجه ایران با بیان اینکه «امروز انریکه مورا چند ایده در مورد برخی موضوعات باقیمانده به طرفها ارایه داد» اعلام کرد: «در ۴ روز گذشته مذاکرات فشردهای درخصوص چند موضوع باقیمانده برای اطمینان از تامین ملاحظات و نگرانیهای کشورمان برگزار شد. در جریان این گفتوگوها ما مواضع خود را با طرفهای مقابل به اشتراک گذاشتیم و در برخی موضوعات نیز پیشرفتهای نسبی حاصل شد؛ با توجه به مباحث صورت گرفته طی چهار روز گذشته، امروز انریکه مورا چند ایده در مورد برخی موضوعات باقیمانده به طرفها ارایه داد. ما به محض دریافت این ایدهها، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را به ایشان منتقل کردیم، اما طبیعتا این موارد نیازمند بررسی جامع هستند و ما نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگکننده و سایر طرفها منتقل خواهیم کرد.» او افزود: «بدون تردید اصل اساسی برای ما حراست از حقوق و تامین منافع ملت ایران است. احقاق این حقوق و تامین منافع و تضمین اجرای پایدار تعهدات طرف مقابل و جلوگیری از تکرار رفتارهای غیرقانونی امریکا دغدغه جدی تیم مذاکرهکننده است.»براساس روایتهای موجود از گفتوگوها در وین، به نظر میرسد که اصلیترین موضوع محل اختلاف میان ایران و طرف غربی تاکید تهران بر ضرورت مختومه شدن پرونده تحقیقات آژانس انرژی اتمی در مورد پیدا شدن مواد هستهای اعلام نشده در ایران در قالب توافق احیای برجام و اصرار طرف غربی به عدم پذیرش این مساله است. در این خصوص نیز به نظر میرسد پیشرفت کافی در گفتوگوها وجود نداشته و از همین رو ایران تاکید دارد که زمان نهایی شدن متن فرا نرسیده است.

وال استریت ژورنال در گزارش روز یکشنبه خود آورده است: «ایران در مذاکرات اصرار دارد که برای احیای برجام، پرونده تحقیقات آژانس انرژی اتمی در مورد پیدا شدن مواد هستهای اعلام نشده در این کشور باید بسته شود. چند دیپلمات غربی روز یکشنبه گفتند که تهران در مذاکرات چند روز گذشته این شرط را مورد تاکید قرار داده، اما توافقی در این زمینه وجود ندارد. مقامهای غربی گفتهاند که ایران باید با آژانس بینالمللی انرژی اتمی همکاری کند و تاکید کردهاند که برای خاتمه دادن تحقیقات یا تعیین ضربالاجل مشخص برای کار آژانس مداخله نمیکنند. یکی از دیپلماتهای غربی گفت که در متن توافقی که روی آن کار میشود، هیچ اشارهای به درخواستهای ایران برای بستن تحقیقات آژانس وجود نخواهد داشت.» همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات، معاون سیاسی دفتر رییسجمهور در توییتر نوشته بود: «موضع قاطع رییسجمهور این است که فقط زمانی که ادعاهای پادمانی حل و فصل و بسته شود، توافق نهایی ایران با 1+4 قابل دست یافتن است.» به گزارش «اعتماد»، کارشناسان نظرات متفاوتی را پیرامون گره اصلی این دور از مذاکرات و سرنوشت برجام مطرح میکنند. داریل کیمبال مدیر اجرایی بنیاد کنترل سلاح در واشنگتن احیای توافق هستهای را با توجه به شرایط موجود بعید ارزیابی میکند. او به «اعتماد» میگوید: «بعید به نظر میرسد که دولت کنونی ایران بپذیرد دانشمندان ایرانی در گذشته در یک برنامه تسلیحاتی هستهای درگیر بودند. اما دولت فعلی همچنان باید با تحقیقات آژانس در مورد فعالیتهای هستهای قبل از سال 2003 که باید اعلام میشد، همکاری معناداری داشته باشد.» به گفته او، «اینکه بدون ارایه شواهد و مستندات ادعا شود که طرف ثالثی در پس ماجرای وجود آثار اورانیوم در مکانهای اعلام نشده قرار دارد، پاسخی معتبر به سوالهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی به حساب نمیآید.» کیمبال تاکید دارد: «اگر ایالات متحده و گروه 1+4 از تکمیل تحقیقات آژانس حمایت نکنند، توان آژانس در انجام وظایف در سالهای آینده و همچنین اهداف مهمتر و گستردهتری نظیر عدم اشاعه تضعیف خواهد شد.» مدیر اجرایی بنیاد کنترل سلاح در واشنگتن باور دارد که «زمان نهایی کردن توافق و بازگشت طرفین به اجرای تعهداتشان ذیل برجام که یک توافق 

برد-برد برای همه طرفهاست فرا رسیده» اما معتقد است با توجه به اصرار دولت ایران بر پایان یافتن تحقیقات پادمانی آژانس درخصوص فعالیتهای اعلام نشده هستهای پیش از سال 2003 میلادی «بدون ارایه پاسخ کامل و دقیق به سوالات آژانس» بعید است که این اتفاق [ احیای برجام ] رخ دهد. حسن بهشتیپور کارشناس مسائل هستهای اما معتقد است «ریشه اختلافات پادمانی با آژانس سیاسی است و این مسائل باید در چارچوب یک توافق سیاسی حل و فصل شوند.» او به «اعتماد» میگوید: «چون اتهاماتی که علیه ایران مطرح شده پایه و اساسش سیاسی است، منطقی این است که در چارچوب یک توافق سیاسی نیز حل و فصل شوند. زمانی که طرف مقابل به پادمان اشاره میکند منظور ترتیبات اجرایی پیمان انپیتی است که در سال 1973 میلادی میان ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی مورد توافق قرار گرفته و اجرا شده است. نظارتهای آژانس هم براساس همین موضوع صورت میگیرد. بحثهایی که اکنون وجود دارد به اتهاماتی بازمیگردد که درخصوص فعالیتهای ایران پیش از سال 2003 مطرح میشود. هر سه تاسیساتی که آژانس از آنها در سال 2019 بازدید کرده عملا مراکزی هستند که هیچ فعالیتی در آنها انجام نمیگیرد و ایران به منظور اعتمادسازی اجازه بازدید را صادر کرده است.» بهشتیپور میافزاید: «آثار اورانیوم یافت شده در این مراکز اورانیوم زیر 5درصد را نشان میدهد و اصلا اهمیتی ندارد. هر کشور دیگری بود پس از این همه توضیح و رفت و آمد موضوع را میبستند اما این مساله را ابزار فشار علیه ایران قرار دادهاند.» به گفته او، ایران تاکید کرده بود فعالیتی در این سه مرکز انجام نشده و نمیشود و به صورت دستی به محیط منتقل شده نشان از خرابکاری در این مراکز دارد. بهشتیپور درخواست ایران را فرابرجامی نمیداند و معتقد است یکبار برای همیشه باید پرونده موضوعات گذشته بسته شود.   

سرانجام عصر روز دوشنبه وزارت امور خارجه ایران رسما پایان «این دور از گفتوگوها» را اعلام کرد و نوشت مذاکرهکنندگان به تهران بازمیگردند.به نوشته پولیتیکو، یک مقام ارشد اروپایی در توصیف نتیجه این دور از گفتوگوها میگوید: «یک شانس واقعی برای رسیدن به توافق وجود دارد اما همچنان مانند گذشته موضوعاتی غیرقطعی و نهایی نشده باقی مانده است.» به نوشته این نشریه، دیپلماتهای اروپایی مدعی هستند که طی پنج روز گذشته درخصوص یک توافق سیاسی جداگانه با ایران مذاکره شد که میتواند به بسته شدن تحقیقات آژانس کمک کند؛ مشروط بر اینکه «ایران همکاری لازم را با آژانس به عمل آورد.» به گفته یکی از مقامات ارشد غربی، در توافق مذکور این موضوع دیده خواهد شد که اگر تهران در مورد منشا آثار اورانیوم یافت شده در مراکز اعلام نشده پاسخهایی ارایه دهد که از نظر آژانس معتبر باشد، 35 عضو شورای حکام آژانس قطعنامهای صادر کنند و پایان تحقیقات اعلام شود.براساس روایت این مقام اروپایی دو سوال فنی که پیرامون آنها در این 5 روز گفته شده یکی نصب دوباره دوربینهای نظارتی آژانس است که ایران در واکنش به قطعنامه شورای حکام آنها را برچید و دیگری گفتوگویی فنی مربوط به مقدار کمی اورانیوم غنی شده 60درصد است که تبدیل و پرتودهی شده است و به دلیل رادیواکتیویته بالا نمیتوان آن را از ایران خارج کرد.به گفته یک مقام ارشد غربی، «متن پیشنویس نهایی» شامل راهحلهای ممکن برای هر دو موضوع است. لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه والاستریتژورنال هم که اخبار مربوط به مذاکرات را رصد میکند در توییتر به نقل از «مقام ارشد یکی از سه کشور اروپایی» نوشت: «متنی که توسط هماهنگکننده اتحادیه اروپا روی میز قرار گرفته منتهی الیه انعطافپذیری همه ما ماست. این به منزله پایان تقریبا یک سال و نیم مذاکره است. اکنون زمان تصمیمهای نهایی است.» خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داد یک مقام اروپایی روز دوشنبه اعلام کرد که نماینده اتحادیه اروپا «متن نهایی» برای احیای برجام را به هیاتهای نمایندگی طرفهای مذاکره ارایه کرده است. به گزارش خبرگزاری فرانسه، این مقام که نخواست نامش فاش شود، اظهار داشت: «ما چهار روز کار کردیم و امروز این متن روی میز قرار دارد. مذاکرات به پایان رسیده و این متن نهایی است و دیگر قابل مذاکره نیست.» میخائیل اولیانوف نماینده روسیه هم در توییتر نوشت: «هماهنگ کننده اتحادیه اروپا متن نهایی پیشنویس تصمیم در مورد احیای برجام را منتشر کرد. مشارکتکنندگان در گفتگوهای وین اکنون باید تصمیم بگیرند، که آیا این پیشنویس برای آنها قابلقبول است یا خیر. در صورت عدم وجود مخالفت، توافق هستهای احیا میشود.»

داریل کیمبال مدیر اجرایی بنیاد کنترل سلاح در واشنگتن در پاسخ به «اعتماد»: اگر ایالات متحده و گروه 1+4 از تکمیل تحقیقات آژانس حمایت نکنند، توان آژانس در انجام وظایف در سالهای آینده و همچنین اهداف مهمتر و گستردهتری نظیر عدم اشاعه تضعیف خواهد شد.

حسن بهشتیپور کارشناس مسائل هستهای در پاسخ به «اعتماد»: ریشه اختلافات پادمانی با آژانس سیاسی است و این مسائل باید در چارچوب یک توافق سیاسی حل و فصل شوند. درخواست ایران فرابرجامی نیست و یک بار برای همیشه باید پرونده موضوعات گذشته بسته شود.