هدف ایران از توافق با روسیه چه بود؟

مجموع کل مبادلات ایران و روسیه در سال ۲۰۲۱ برابر با ۴ هزار و ۳۵ میلیون دلار (حدود ۴ میلیارد دلار) بوده که بالاترین رقم در تاریخ روابط دو کشور بهشمار میرود. از این رقم ۳۰۶۸ میلیون دلار آن مربوط به واردات ایران از روسیه و ۹۶۷ میلیون دلار آن مربوط به صادرات ایران به روسیه بوده است.

مجموعه مبادلات تجاری ایران و روسیه در سال ۲۰۲۰ نیز عبارت بود از ۲۲۲۰ میلیون دلار که از این حجم، واردات ایران از روسیه برابر با ۱۴۲۵ میلیون دلار و صادرات ایران به روسیه برابر با ۷۹۵ میلیون دلار بوده و افزایش حدود دو برابری آن مشهود است. در همین حال حجم مبادلات تجاری دو کشور در دو سال گذشته دارای جهشی قابلتوجه بهویژه در صادرات کالاهای ایرانی به روسیه بوده، ضمن آنکه آنطور که اعداد و ارقام به ما میگوید، همکاریهای تجاری دو کشور در سال جاری میلادی (۲۰۲۲) نیز بهسرعت در حال افزایش است.

تصمیمهایی که در ماههای گذشته در چارچوب کمیتههای مختلف و در نهایت در نشست اصلی کمیسیون گرفته شد و اسنادی که به امضای طرفین رسید، چارچوب عالی همکاری ایران و روسیه را تعیین میکند. این چارچوب در حکم ریلگذاری برای توسعه همکاریهای اقتصادی دو کشوراست و میتواند آینده روابط اقتصادی دو کشور را شکل دهد.

نظم منطقهای و جهانی دستخوش تغییر و باز تعریفی نوین شده است، بهویژه اینکه مناقشه اوکراین که به تحریک دول غربی آغاز شد، میتواند بهعنوان نقطه شروعی برای تغییر این نظم جهانی در نظر گرفته شود. این تغییر طبیعتاً بر چارچوب همکاریهای ایران و روسیه اثرگذار است و ضروری بود چارچوب همکاری ناظر به این تحولات بهروزرسانی شود.

توافقهای امروز پاسخی به این تغییرات جهانی و زمینهسازی برای آینده همکاریها مبتنی بر این تحولات است. چارچوب توافقشده در صورت تحقق میتواند سطح روابط دو کشور را از سطح روابط عادی به روابطی مبتنی بر پروژههای بزرگ و بلندمدت برساند و طرفین برای تحقق این امر اراده کافی را دارند.

نقشه راه همکاری ایران و روسیه بر چه پایهای استوار است؟

احمد اسدزاده، معاون امور بینالملل وزیر نفت در خصوص جزئیات ونحوه تبیین توافقات صورت گرفته گفت: این یک نوع همکاری است که در تدوین چارچوب و نقشه راههمکاری مورد توافق بهدنبال رعایت سه اصل بودیم؛ اصل تمرکز، اصل تدریج و اصل توازن. اول اینکه ما در توافقهای انجامشده به دنبال تمرکز بر چند محور مشخص و محدود و به نتیجه رساندن آنها هستیم. این محورها عبارتاند از برقراری همکاریهای بانکی گسترده برای ایجاد یک نظام پرداخت مناسب و قابل اتکا جهت تسهیل تجارت و سرمایهگذاری، بهرهبرداری کامل ایران از وام دولتی ۵ میلیارد دلاری روسیه به ایران و مذاکره برای افزایش این مقدار به دو برابر، تجارت حاملهای انرژی بهویژه گاز، نفت خام و فرآوردههای نفتی و توسعه بازارهای صادراتی گاز ایران با مشارکت طرف روس، سرمایهگذاری طرف روس در بخشهای مختلف صنعت نفت ایران خصوصاً توسعه زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی و پالایش نفت ایران و گذردهی بار از کریدور شمال - جنوب بهویژه با تمرکز بر استفاده کامل از ظرفیت و زیرساختهای موجود و توسعه زیرساختها در ادامه تبیین شده است.

وی افزود: همچنین انجام هماهنگیهای لازم بین دو کشور در زمینه استانداردهایشان در زمینه اقلام و محصولات مختلف صنعتی، کشاورزی و...، تبادل محصولات کشاورزی شامل واردات غله از روسیه و صادرات محصولات کشاورزی گرمسیری به روسیه و استفاده از موقعیت ایران برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی و سوآپ محصولات کشاورزی روسیه، ایجاد صندوق مشترک برای سرمایهگذاریهای منطقهای و جهانی، ایجاد اتحادیه مناطق آزاد ایران و روسیه و توسعه این همکاریها به سایر کشورهای حاضر در کریدور شمال - جنوب و توافق صندوقهای ضمانت دو طرف برای صدور ضمانتنامه متقابل برای شرکتهای هر طرف با هدف کاهش ریسک تجارت و سرمایهگذاری مورد توجه قرار گرفته است.

معاون امور بینالملل وزیر نفت با بیان اینکه طبیعی است مسیر سایر همکاریها باز خواهد بود و بخشهای مختلف اقتصادی دو کشور به همکاریهای خود در سایر حوزهها ادامه خواهند داد، اما دغدغه اصلی کمیسیون مشترک پیگیری محورهای فوق خواهد بود، اظهار کرد: دوم اینکه ما معتقدیم توسعه و گسترش همکاریهای دو کشور تابع عملکرد ما در تحقق محورهای مورد تمرکز است، از این رو برای توسعه حوزههای همکاری راهبردی و افزایش عمق همکاریهای موجود متغیرهای مختلفی از جمله موفقیت همکاریهای قبلی و تغییر شرایط جهانی را بررسی میکنیم و بهتدریج و پس از تحقق نسبی محورهای اصلی همکاری نسبت به اولویتدهی به سایر موارد هم اقدام خواهیم کرد. سوم اینکه تلاش شده چارچوب همکاری مورد توافق پاسخی به رفع گلوگاهها و محدودیتهای اقتصادی دو کشور و مبتنی بر اصل توازن امتیازات متقابل باشد، چراکه چنین توازنی است که ضامن پایداری، ثبات و توسعه همکاریها است. از این روست که میگوییم این یک همکاری برد - برد خواهد بود.

اسدزاده با اشاره به همکاریهای حوزه نفت و گاز، گفت: در بخش نفت و گاز برای نظم دادن و انسجامبخشی به همکاریهای فیمابین اقدام به تنظیم برنامه جامع و نقشه راه در زمینه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی کردیم که در این سفر این سند مورد مذاکره قرار گرفت و پاراف شد تا انشاءالله در سفر آتی وزیر انرژی روسیه به ایران امضا شود. کار مهمی که انجام شد این بود که در زمینه انتقال فناوری نیز یک نقشه راه جداگانه و مفصل تنظیم و به طرف روس ارائه شد که آنها هم بسیار استقبال کردند و مقرر شد بررسی و نظرات خودشان را اعلام کنند. حوزه فناوری یکی از حوزههای بسیار کلیدی فعالیتهای دو کشور است که میتواند همکاریهای دوجانبه را عمق ببخشد.

به گفته وی در این نشست برخی موضوعات جدید مانند مناطق آزاد، تجارت سنگهای قیمتی، بیمه و مسکن و شهرسازی هم مطرح شد، همچنین موضوعات متنوع دیگری در زمینههای مربوط به ثبت دارو و تجهیزات پزشکی (هم که بیش از دو سال از شروع مذاکرات میگذرد و این فرایند مناسب نیست و همچنین هزینه زیادی دارد) یا موضوع تأیید مدارک تحصیلی دانشگاههای روسیه (بیش از ۴ هزار دانشجوی ایرانی در روسیه مشغول به تحصیل هستند)، آموزشهای فنی و حرفهای، فضایی، علم و فناوری، ارتباطات، رسانه و... مطرح شد. در حاشیه این نشست کارگروه آب نیز از سوی وزارت نیرو تشکیل شد و همچنین طرفین در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر و سنکرون کردن شبکه برق ایران و آذربایجان و روسیه تفاهم کردند. برخی از مشکلات جاری شرکتهای ایرانی در حوزه نفت و گاز، انرژی اتمی، جهاد کشاورزی و نیروگاهی نیز مطرح شد و طرفین تلاش کردند راهحلهایی برای رفع مشکلات پیدا کنند که خوشبختانه تفاهمهای خوبی حاصل شد.

معاون امور بینالملل وزیر نفت با بیان اینکه به جز سند اصلی پروتکل اجلاس کمیسیون مشترک و در حاشیه اجلاس، دو تفاهمنامه همکاری در زمینه موضوعات مربوط به حوزه غذا و دارو و تفاهمنامه همکاری بین هلدینگ انرژی گستر سینا و یک شرکت روسی جهت مشارکت در احداث یکی از خطوط لوله اصلی انتقال فرآورده در کشورمان انجام شد، گفت: میتوان گفت مهمترین سندی که در حاشیه این اجلاس امضا شد، سند الحاقیه پروتکل برقیسازی راهآهن گرمسار - اینچهبرون است که مدتهای مدیدی است این پروژه مطرح است و لازم بود تعیین تکلیف شود که بحمدالله در این نشست این سند امضا شد و باید وزارتخانههای اقتصاد و راهوشهرسازی بهسرعت مقدمات اجرایی شدن این سند را فراهم کنند. یکی از موضوعاتی که در این اجلاس مورد تأکید قرار گرفت، تعیین تکلیف اسناد در دست مذاکره است. هماکنون بیش از ۱۰ سند در بخشهای مختلف اقتصادی با طرف روس در دست مذاکره قرار دارد که لازم است تسریع شده و این اسناد تعیین تکلیف شوند. همکاریهای ما با روسها به نوعی در ابتدای راه است و تنظیم این اسناد بهمثابه ریلگذاری است و باید سریعتر این کار را انجام بدهیم.

حجم سرمایهگذاری روسها در میدانهای نفتی ایران افزایش مییابد

روسیه درمجموع حدود ۲۴ درصد از منابع نفتی جهان و ۳۶ درصد از منابع گازی جهان را در اختیار دارند. به این معنا که بخش بزرگی از ذخایر نفت و گاز دنیا در اختیار این ۲ کشور است و اتحاد ایران و روسیه در بازار انرژی میتواند علاوه بر خنثی کردن تحریمهای آمریکا، در قیمتگذاریها نیز اثرگذار باشد. موضوعی که باب طبع روسها نیز قرار گرفته، الکساندر نواک معاون نخستوزیر روسیه روابط ایران و روسیه را اعتمادآمیز و در سطح عالی سیاسی میداند و معتقد است حجم سرمایهگذاری روسها در میدانهای نفتی ایران افزایش مییابد. روابط جمهوری اسلامی ایران و روسیه در سطح عالی سیاسی قرار دارد و بهطور تقریبی در تمامی عرصهها دارای ظرفیت بالقوه هستیم، مبادلات تجاری دو کشور بهصورت فزاینده در حال توسعه و گسترش بوده و در هشت ماه سال ۲۰۲۲، ۴۵ درصد رشد داشته است.

به گفته وی دو کشور ایران و روسیه جزو صادرکنندگان اصلی مواد هیدروکربور هستند، به همین دلیل تلاش میکنیم توجهمان را بر سایر عرصههای تجاری مانند مواد ساختمانی، تجارت در عرصههای پتروشیمی، همچنین محصولات کشاورزی و ... متمرکز کنیم. توسعه روابط تجاری و اقتصادی نیازمند توسعه زیرساختهاست از جمله کریدور حملونقل بینالمللی شمال – جنوب که اگر بتوانیم آن را کامل راهاندازی کنیم میتواند چند برابر ظرفیتهای همکاریهای ما را در ۱۰ سال آینده افزایش دهد. دستورات لازم رؤسای جمهور نیز در این خصوص داده شده است.

به گفته معاون نخستوزیر روسیه، ساخت مناطق مشترک لجستیک، ایجاد زیرساختهای فاینانس و بانک، تأمین شرایط و ساختارهای لازم برای تسویه حسابهای مالی، استفاده از ارزهای ملی، استفاده از سیستمهای پیامرسان مالی، تعیین بانکهای ذیصلاح برای توسعه همکاریها از دیگر مواردی است که توافق شده است با یکدیگر همکاری و مشارکت داشته باشیم. همچنین توافق شد پروژههای مشترک در زمینه کشتیسازی، اتومبیلسازی، هواپیماسازی داشته باشیم و شرکتهای مشترک ایران و روسی تشکیل شود و بتوانند در خصوص ارسال قطعات لازم با هم همکاری داشته باشند.

توافق برای سوآپ فرآوردههای نفتی

وی بر اهمیت همکاریهای دو کشور در عرصه انرژی؛ برق، نفت و گاز تأکید کرد و گفت: توافق شد در این عرصهها همکاریها گسترش یابد. شرکتهای روسی هماکنون در حال سرمایهگذاری در میدانهای نفتی جمهوری اسلامی ایران هستند و سال آینده حجم اینگونه سرمایهگذاریها افزایش مییابد. بسته بسیار بزرگی از توافقها در عرصه انرژی ایجاد شده مثلاً امسال گازپروم با شرکت ملی نفت ایران تفاهمنامه امضا کرد. توافقهایی در خصوص استخراج از میدانهای گازی جمهوری اسلامی ایران، همچنین صادرات گاز به کشورهای ثالث انجام شده است.

نواک ادامه داد: درباره سوآپ فرآوردههای نفتی نیز توافق کردهایم و این همکاریها نویدبخش و دارای چشمانداز است.

اگر ایران به هاب تجارت منطقه تبدیل شود گام بزرگی است

مالک شریعتی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در خصوص تاثیر روابط ایران و روسیه در پیشبرد اهداف تعریف شده به ایسنا گفت: هر کشوری که آماده سرمایهگذاری باشد میتواند به ما کمک کند. با روسها بالغ بر ۴۰ میلیارد دلار تفاهم نامه امضا شده که تقریبا ۱۰ درصد آن به قرارداد تبدیل شده است. بخشی از آن در خصوص میادین نفتی و بخشی از آن در خصوص فشار افزایی پارس جنوبی است. ما قاعدتا از این موضوع استقبال میکنیم. هر کشوری که قصد سرمایه گذاری در این حوزه داشته باشد با حفظ منافع اقتصادی ما قطعا مورد استقبال کمیسیون انرژی مجلس است.

وی تاکید کرد: آنچه که از نظر بنده در این حوزه خیلی مهم است نقش آفرینی ایران در حوزه تجارت گاز بوده، تجارت گاز در دنیا به دو شیوه رایج است. یکی از طریق خط لوله که بیشتر منطقهای و در قالب قراردادهای بلند مدت است. یک شیوه هم بر اساس ال. ان. جی که قراردادهای آن نیز میتواند کوتاه مدت و به صورت فرامنطقه ای باشد. منافع ما ایجاب می کند که ما تجارت منطقهای را از طریق خط لوله تقویت کنیم؛ چرا که وابستگی بیشتری به منبع ایجاد می شود، زمانی که به صورت ال. ان. جی باشد خریدار هر جای دنیا می تواند انجام دهد و قیمت گذاری آن لزوما در اختیار کشورهای تولید کننده نیست. ما حتما باید استقبال کنیم که قیمتها منطقه ای باشد و خط لوله نیز گسترش یابد.

سخنگوی کمیسیون انرژی اظهار کرد: ایران باتوجه به موقعیتی که در عرصه جغرافیایی دارد مابین قطر و روسیه به عنوان دو شریک اصلی در اجلاس مشهور به اوپک گازی (GECF) قرار دارد. عمده مصرف کنندهها نیز اطراف ایران قرار دارند. بیش از ۶۰۰ میلیون نفر جمعیت هدف صادراتی اطراف ایران زندگی می کنند و بازار خوبی وجود دارد. اگر ایران به هاب تجارت منطقه تبدیل شود گام بزرگی است.

ایران و روسیه در سالهای اخیر همکاریهای گستردهای داشتهاند؛ این موضوع در دولت سیزدهم تقویت شده است و دو طرف برای تعمیق و توسعه روابط بهویژه در حوزه اقتصادی گامهای بلندی برداشتهاند. برگزاری نخستین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه به آذرماه سال ۱۳۷۵ برمیگردد. این نشست نخستین نشست پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ بود که مرتضی محمدخان، وزیر اقتصاد و دارایی ایران و اولک داویداف، وزیر امور اقتصاد خارجی روسیه ریاست هیئتهای دو کشور را در این نشست پنج روزه بهعهده داشتند.

پانزدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه نیز خردادماه ۱۳۹۸ با مسئولیت وزارت نیروی ایران در تهران و اصفهان برگزار شد.