چه شد که دلار پرواز کرد؟/ سرانجام قیمت ارز چه می‌شود؟

دیروز دلار با قیمت ۳۵هزار و ۵۰۰ تومان کار خود را در بازار آزاد آغاز کرد و در پایان معاملات به ۳۵هزار و ۹۰۰تومان رسید. این در حالی است که در روز شنبه، قیمت دلار رکوردشکنی کرد و از مرز ۳۶هزار تومان گذشت اما در روز گذشته دوباره به پایه ۳۵هزار تومان بازگشت. پس از این اتفاق، بازارساز با هماهنگی بانک مرکزی با ورود به بازار توانست روند افزایشی نرخ ارز را ابتدا کنترل و مهار کند و سپس قیمتها را کاهش دهد. از جمله فعالیتهای بازارساز در روزهای اخیر میتوان به راهاندازی سامانه برخط خرید ارز از صرافیها، ارائه گواهی سکه طلا، حذف مالیات بر سود سپرده اشخاص حقوقی از بودجه ۱۴۰۱ و افزایش نرخ توافقی ارز اشاره کرد. تیم اقتصادی دولت با محوریت بانک مرکزی پنجشنبه از بستهای مشتمل بر سه رویکرد رونمایی کرد که سامانه برخط صرافیها برای فروش ارز از روز شنبه هفته جاری از جمله مهمترین تصمیمات بانک مرکزی در این بسته بوده است.

مهمترین دلیل افزایش تقاضای ارز در بازار، سرمایهگذاری و حفظ ارزش پول و در برخی موارد، کسب سود است. در روزهای گذشته اعلام شد ارز کافی در کشور وجود ندارد که مسعود توکلی سخنگوی بازار متشکل ارزی اعلام کرد کمبودی در زمینه ارز نداریم و با راهاندازی سامانه معاملات ارزی ظرف یک روز ۲۰میلیون دلار معامله شد. یکی از اقدامات مکرر دولتها و بانک مرکزی در ادوار مختلف، تشدید عرضه ارز برای مدیریت بازار آن است. دولتها همواره بانکهای مرکزی را مجبور به افزایش عرضه ارز کردهاند اما تجربه دهه ۹۰ نشان داده است بازار داراییها با افزایش عرضه به تعادل نمیرسد و اگر هم با تشدید عرضه، مدتی افزایش قیمتها متوقف شود، با توقف یا کاهش شدت عرضه، دوباره سیر صعودی به خود میگیرد. بهعبارت دیگر، هر چقدر بیشتر به بازار دارایی عرضه انجام شود، تشنگی بازار بیشتر خواهد شد.

تاریخچه تزریق ارز

در سال ۹۰ بانک مرکزی ۴۷میلیارد دلار ارز به بازار تزریق کرد اما قیمت ارز از حدود ۱۰۰۰تومان به ۱۳۰۰تا ۱۴۰۰تومان رسید و سال ۹۱ با کاهش عرضه ارز، قیمت ارز تا ۳۲۰۰تومان هم رفت. سال ۹۶ بانک مرکزی ۱۸میلیارد دلار به بازار، ارز تزریق کرد اما قیمت ارز افزایش یافت. سال ۹۷ دولت تصمیم به عرضه ارز ۴۲۰۰تومانی برای همه تقاضاها گرفت و در مدت چند ماه، میلیاردها دلار ارز به بازار ریخت اما باز هم قیمت ارز در بازار صعودی شد. جزئیات بسته بانک مرکزی برای کنترل دلار اینگونه است که برای خرید ارز باید به سامانه برخط بازار متشکل ارزی مراجعه شود و سامانه، نزدیکترین صرافی به محل سکونت شما را نشان میدهد و صراف نیم ساعت فرصت دارد تا تکلیف درخواست شما را مشخص کند. پس از تعیین تکلیف درخواست، صرافی بازه زمانی را برای مشتری از طریق پیامک به منظوردریافت ارز اعلام میکند.

عرضه ارز در بانکها

همچنین، عرضه گواهی سکه بانک مرکزی به این صورت است که این اوراق معاف از مالیات بوده و با سررسید شش ماهه، در بورس منتشر میشود که قیمت تسویه اوراق سکه بهار آزادی، قیمت روز سکه و معاملات ثانویه آن در بورس نیز امکانپذیر است.علاوه بر این، قرار است طلای آب شده به سکه تبدیل و در بازار عرضه شود که با توجه به تقاضای فعالان بخشخصوصی در این زمینه، در حال حاضر کارگروه ویژهای در بانک مرکزی تشکیل شده است. آخرین بند بسته بانک مرکزی برای کنترل دلار، فروش ارز در بانکهاست و چهار بانک ملی، تجارت، صادرات و ملت از دیروز (۱۵آبان) فروش ارز را حداکثر به مبلغ ۲۰۰۰یورو یا معادل آن به دلار و به نرخ اعلامی توسط اداره صادرات بانک مرکزی آغاز کنند. علاوه بر این، رئیس کل بانک مرکزی تعادل در بازار ارز را حائز اهمیت خوانده و برنامه خود برای این هدف را تداوم عرضه ارزهای مورد اقبال بخش خصوصی در سامانه نیما اعلام کرده است. البته با وجود این اقدامات و ارائه این بستهها از سوی بانک مرکزی، فعلا تغییر چندانی در بازار ایجاد نشده که توکلی، سخنگوی بازار متشکل ارزی شروع عرضه ارز در سامانه برخط را در کاهش هیجانات بازار ارز و آرامش آن تاثیرگذار میداند. حالا باید دید بانک مرکزی در روزهای آینده چه تصمیمی اتخاذ میکند که نرخ ارز دوباره به مدار قبلی خود بازگردد اما باید توجه داشت فشار تورمی در اقتصاد ایران به گونهای است که اگر نرخ ارز ثابت باشد و تورم روند صعودی را طی کند، فنر نرخ ارز جمع میشود و مشخص نیست چه زمانی رها خواهد شد.

افزایش نرخ سود بانکی

بازار ارز تحت تاثیر اخبار منفی اقتصادی بهخصوص در حوزه سیاست خارجی است و اقدامات بانک مرکزی میتواند تا حدودی برای کنترل بازار در کوتاهمدت تاثیرگذار باشد. در حال حاضر، بانک مرکزی میتواند با افزایش نرخهای بهره در بازار بین بانکی و شبکه بانکی باعث شود افرادی که به بازار ارز و طلا برای سرمایهگذاری هجوم بردهاند، منابع خود را در شبکه بانکی نگه دارند. تنها راهی که از نظر اقتصادی برای مدیریت بازار ارز در کوتاهمدت وجود دارد، افزایش حداقل ۱۰درصد نرخ بهره بین بانکی و سودهای بانکی است که بانک مرکزی در این زمینه سختگیری دارد. البته اگر در بلندمدت نتوان به برنامه مشخصی در سیاست خارجی دست پیدا کرد، افزایش نرخهای بهره هم کمکی نخواهد کرد.

۳ دلیل گرانی دلار

با وجود موفقیت دولت در حذف ارز فسادآور ۴۲۰۰تومانی و همراهی مردم با این طرح، در روزهای اخیر موج تازهای از افزایش نرخ ارز به راه افتاده است.

انتظار این بود که دولت رئیسی از طریق ذخیره دلارهای رانتی که پیش از این به واردکنندگان داده میشد، بتواند نرخ دلار را به پایینتر از سطح اولیه بکشاند و در حدود ۳۰هزار تومان متوقف کند. با این حال در روزهای اخیر، فنر دلار آزاد و رکوردهای تازه گرانی ثبت شده است.

به نظر کارشناسان اقتصادی، یک دلیل افزایش نرخ دلار میتواند سنت همیشگی دولتها در کاستن از کسری بودجه از طریق رشد نرخ ارز باشد. سالهاست در آستانه فصل بودجهنویسی، دولتها سعی میکنند دلارهای نفتی را به ریال بیشتر تبدیل و کسری سایر درآمدها را از این کانال جبران کنند.

کسری بودجه دولت امسال به دلیل افزایش مجدد حقوق کارمندان و بازنشستگان در نیمه دوم سال، بیشتر از سالهای پیش بوده و همین امر میتواند وسوسه گرانی نرخ ارز را بیشتر کند. اما بهجز این، برخی دیگر از صاحبنظران بر این باورند که ریشه رشد نرخ ارز را باید در آشوبهای اخیر دید. فضای بیثباتی حاکم بر کشور، بعضی سرمایهداران را واداشت که پولهای خود را در بازار دلار و ارز ذخیره و موقت از صندوقهای سپرده بانکی یا بورس خارج کنند. این امر به ایجاد تقاضای کاذب و گرانی دلار کمک کرد و صف خرید را در برابر صرافیها تشکیل داد که خود به جو روانی بازار و التهابآفرینی یاری رساند.

همزمان، سیگنالهای غربی درباره پایان مذاکرات هستهای و قطع امید از احیای برجام، با وجود تلاشهای پشت پرده طرف غربی برای توافق با کشورمان، بازار را دچار این تحلیل کرد که تحریمها قرار نیست برداشته شود و حتی ممکن است تشدید شود. این گمانه، خود به بازار ارز فشاری مضاعف وارد کرد که به رکوردهای جدید منتهی شد. به این ترتیب، دلایل سهگانه اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک، همراه با موج تبلیغاتی وسیع علیه ثبات داخلی کشورمان باعث شد نرخ ارز با رشد ناگهانی روبهرو شود و این شاید خود ضلع تازهای از اضلاع مهندسی شده جنگ ترکیبی علیه کشورمان باشد. انتظار این است که بانک مرکزی به کمک سایر اعضای تیم اقتصادی دولت، این فشار تازه را خنثی کرده و ثبات را به بازار ارز بازگرداند تا مخاطره امنیتی تازهای به سبب گرانی دلار ایجاد نشود.