بوراکس (Borax)

بوراکس مادهای معدنی به شمار میرود که با فرمول  Na2B407 ساخته شده است. پودر بوراکس به نامهای سدیم تترابورات، بوره و دی سدیم نیز شناخته میشود. پودر بوراکس از ماده  اکسیژن، بور و سدیم تهیه شده است و امروزه در مصارف خانگی بیشترین کاربرد را دارد. مشخصات ظاهری این ماده سفیدرنگ است که شکل جامد و پودری کریستالی دارد. پودر بوراکس به هیچ عنوان نباید در محیطی که هوای خشک دارد قرار داده شود؛ زیرا سریع رطوبت خود را از دست می دهد. بسیاری از خواص پودر بوراکس را نمک اسید بوریک به وجود می آورد که به ترکیبات بور دیگر تبدیل میشود. بوراکس پودری معدنی است که در حالت طبیعی خود به شکل یک کانی کریستالی دیده می شود و به هنگام تست شعله رنگ آن زرد یا مایل به سبز است.

جدول مشخصات، خواص و ویژگیهای بوراکس

تاریخچه بوراکس

سدیم تترا بورات اولین مرتبه در تبت در بسترهای خشک دریاچه کشف و در قرن هشتم میلادی از راه جاده ابریشم به عربستان وارد شد. تترا بورات سدیم اولین بار در قرن نوزدهم میلادی و توسط کمپانی بوراکس در سواحل اقیانوس آرام و متعلق به شخصی با نام فرانسیس ماریون اسمیت با نام تجاری Twenty Team Borax Mule نام گذاری شد. دلیل این نامگذاری به روشی اشاره دارد که این ترکیب با شکل اصلی خود به خارج از کالیفرنیا و صحراهای نوادا، جهت گسترش عمومی این ماده و در دسترس قرار گرفتن آن با قیمت مناسب و ارزان انتقال داده میشده است.

انواع بوراکس

بوراکس به دو شکل تولید و به بازار عرضه میشود بوراکس پنتاهیدرات و دکاهیدرات که به بررسی هر کدام در زیر می پردازیم.

بوراکس پنتاهیدرات: این ماده شکلی جامد کریستالی دارد و به رنگ سفید مشاهده میشود که عمدتا از آن در تولید انواع ضدعفونی کنندهها، از بین بردن آفتها و علفهای هرز استفاده میشود. از این ماده برای درست کردن شیشههای مقاوم در برابر گرما، تولید کودهای شیمیایی، عکاسی، آزمایشگاه و ... بهره گرفته میشود.

بوراکس دکاهیدرات: این محلول کاربردهای بسیاری دارد که به برخی از آنها اشاره میکنیم. این ماده برای پاککردن شیشهها و سطوح مختلف، فلزات، سرامیک، پولیشها، تمیز و ضد عفونیکنندههای دست و... مورد استفاده قرار میگیرد. دکاهیدرات مادهای سمی محسوب نمیشود و هیچ خطری برای افراد و سلامتی  ندارد.

روش تولید

این ماده عمدتاً از منابع طبیعی به دست میآید. در نتیجه، فقط تعداد کمی فرآیند صنعتی برای تهیه آن به صورت مصنوعی وجود دارد. دی سدیم تترا بورات (borax) که حاوی 5 یا 10 مولکول آب باشد به طور عمده از سنگ معدن بورات دارای سدیم تولید می شود. سنگ معدن پیش از حل شدن در محلول آبی برگشتی جوشان که شامل مقداری بوراکس است خورد و شکسته میشود.

کلوخه های تجزیه نشده (ذرات رس) موجود در محلول دوغابی جوشان به منظور غلیظ و شفاف شدن محلول مورد نظر جداسازی میشوند. استفاده از خنک کننده تبخیری در دماهای مخصوص منجر به کریستالیزاسیون (crystallization) محصولات مورد نظر میشود که در نهایت از محلول باقی مانده جدا و خشک می شود.

کاربردهای پودر بوراکس

همان طور که در بالا گفته شد پودر بوراکس کاربردهای فراوانی دارد که به ۷ نمونه از آن در زیر می پردازیم:

-کاربرد پودر بوراکس در تولید خمیر بازی و اسلایم: امروزه کار با اسلایم برای افراد می تواند آرامش بخش باشد و استفاده های بسیاری از آن میشود. برای ساخت مادهی اولیه خمیر اسلایم از پودر بوراکس نیز استفاده میکنند.

-کاربرد بوراکس در پودر ماشین لباسشویی: مهم ترین کاربردی که امروزه پودر بوراکس دارد، استفاده در پودر ماشین لباس شویی برای شست و شوی لباس است. توصیه می شود به هیچ عنوان پودر بوراکس را به تنهایی خریداری نکنید، زیرا درون تمام پودر های ماشین لباس از این ماده استفاده شده است.

-کاربرد پودر بوراکس در تولید مواد شوینده: بوراکس در تولید انواع سفید کنندهها، شویندهها و صابونها کاربرد دارد. این ترکیب شیمیایی توانایی تبدیل آب سخت را به آب نرم دارد و به این طریق مواد شوینده به راحتی درون آب حل میشوند. از این رو وجود این ماده در شویندههای لباس، ظروف و سطوح بهتر اثر میکند تا به خوبی شسته شوند.

-کاربرد پودر بوراکس در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی: امروزه پودر بوراکس به عنوان مواد نگهدارنده در لوازم آرایشی و بهداشتی همانند؛ لوسیونهای بدن، مرطوب کنندههای پوست، کرمها، ژلها، انواع شامپوهای بدن و مو، اسکراب های لایه بردار و... مورد استفاده قرار میگیرد.

-کاربرد بوراکس در اسپریهای حشرهکش: استفاده از پودر بوراکس برای مقابله با حشراتی مانند سوسک مفید است.

-کاربرد پودر بوراکس در پاکسازی: امروزه پودر بوراکس بیشترین کاربرد را در مصارف خانگی دارد و از آن برای پاکسازی کاشی، سرامیک، دیوار، سطوح مختلف منزل، وسایل های چینی و آلومینیومی مورد استفاده قرار مییرد.

-کاربرد پودر بوراکس در شمعسازی: از پودر بوراکس می توان در ساخت شمع و برای نسوز کردن فیتیله آن استفاده کرد، به طوری که پودر بوراکس را با آب گرم به درستی ترکیب کنید و بعد از حل شدن کامل فیتیله شمع را درون آن قرار دهید. بعد از چند دقیقه فیتیله را خارج کرده و به نمک طعام آغشته کنید و در نهایت فیتیله را روی کاغذ قرار دهید تا به درستی خشک شود.

بازار جهانی بوراکس

 ذخایر عمده این ماده در آمریکای جنوبی، کشور ترکیه و ایالات متحده به فرم سنگهای معدنی و نمک وجود دارد. بازار جهانی تحت نفوذ ترکیه و ایالاتمتحده و دو تولید کننده بزرگ در این کشور ها است.

در ایالات متحده، (Rio Tinto Borax) بزرگترین تولید کننده و فروشنده این ماده میباشد و در کشور ترکیه کارخانه اتی مدن (Eti Maden) عمده فعالیت خود را صرف تولید این محصول می کند. این شرکتها در زمینه تولید مواد معدنی و مواد شیمیایی بور فعالیت دارند و همچنین کشور چین بزرگترین خریدار بوراتها در جهان است.

بسته بندی و شرایط نگهداری

دی سدیم تترا بورات را در مکانی مناسب، خشک، خنک و با تهویه مناسب نگه دارید. به تاریخ انقضای آن توجه کنید و در صورت تمام شدن تاریخ انقضا از مصرف آن خودداری کنید.
این کالا در بسته بندی های 25 کیلوگرمی به فروش می رسند.

نکات ایمنی بورات سدیم (MSDS)

از استنشاق و بلع تترا بورات سدیم خودداری کنید و در صورت تنفس به هوای آزاد بروید.
در صورت تماس این مواد با بدن آن را با آب فراوان بشویید و به پزشک مراجعه کنید. دلیل این امر این است که از نفوذ بوراکس به داخل پوست جلوگیری شود و ایمنی افزایش یابد، زیرا بوراکس برای پوست ضرر دارد.
اگر جوانب ایمنی را رعایت نکنید می تواند موجب بروز مشکلاتی مانند: تحریک، مشکلات هورمونی، مسمومیت، بثورات پوستی، عفونت دهان، استفراغ، سوزش چشم، مشکلات تنفسی، عوارض پوستی و حتی مرگ شود.
از مجاورت طولانی مدت با این ماده بپرهیزید و هنگام کار حتی المقدور از دستکش، عینک محافظ و لباس ایمنی مناسب استفاده کنید.
از استفاده از محصولات بوره و اسید بوریک در اطراف حیوانات خانگی خودداری نمایید.
به صورت کلی استفاده از بوراکس در مقادیر مجاز برای بدن انسان سرطان زا و خطرناک نمی باشد. این ماده در مقادیر استاندارد برای محیط زیست نیز غیر سمی و غیر خطرزا میباشد.