تولید ۹۰ درصد زعفران جهان در ایران

رادیو: اقتصاد برنامه: مجله کشاورزی با حضورآقای علی شریعتی مقدم رئیس صندوق توسعه و صادرات زعفران ایران و عضو شورای ملی زعفران به گفتگو پرداخت

سوال: خبری میخواندم دیدم که گفته شده ۸۵ درصد زعفران جهان در ایران تولید میشود و سهم ایران سهم بالایی در بازارهای جهانی است. به همین دلیل اهمیت دارد کشت زعفران و برطرف کردن مشکلات زعفران کاران و این که آیا وزارت جهاد برای خرید تضمینی زعفران برنامهای برای این عزیزان دارد که بدانند با محصول خودشان چه کنند یا نه، توضیح کوتاهی در این زمینه بفرمائید؟

شریعتی مقدم: من خبر از همکار شما داشتم که امسال خبری به عنوان خرید تضمینی انجام نمیشود، ولی حمایتهایی از کشاورزان پیش بینی میشود که به نظر من خیلی مهم است، چون زعفران آخرین بازمانده تاریخ تمدن کشاورزی ایران است و ۸۵ درصد یا بیش از ۹۰ درصد آن در ایران تولید میشود محصولی است که مناطق محروم در معاششان خیلی دخیل است در مناطقی که از خشکسالی خیلی آسیب میبینند در سالهای اخیر علاوه بر خشکسالی، تغییرات اقلیمی مثل گرمای بیش از حد تابستان یا تفاوت دما در زمستان آن هم یک مقدار به تولید زعفران اسیب زده و برخی سالها کاهش جدی بیش از ۵۰ درصد داشتیم، ولی لطمه اصلی را این جا تولیدکنندهها میخورند، ما امیدوار هستیم که وزارت محترم جهاد کشاورزی که متولی این محصول است با بسته حمایتی که در ابتدای آن زنجیره تولید کنندهها هستند برنامه جامعی را که قبلا روی آن کار شده به روز کنند و جلساتی هم برگزار شده متعدد در وزارت جهاد کشاورزی و سازمان توسعه تجارت که به هرحال ما دو سه نکته داریم یکی این که تولیدکننده باید حمایت شود، چون نقدینگی زیادی لازم دارد و شرکتها یا صادرکنندگان از آن نقدینگی در فصل به اندازه کافی برخوردار نیستند که بتوانند یک خرید حمایتی را انجام دهند و از آن طرف اگر قیمت پایین بیاید در عمل این قیمت ارزان به دست واسطهها میرود و بعضا دپو میکنند یا در خارج از کشور قیمتهای جهانی را پایین میآورند که الان هم از این جنس مشکلات ما در سالهای اخیر زیاد داشتیم که قیمت زعفران خیلی نوسان داشته، گاهی کاهش جدی داشته و متناسب با سایر محصولات کشاورزی و هزینههایی که حتی در سطح بین المللی هم افزایش یافتند، قیمت زعفران متاسفانه تحقیقی هم که خود سازمان توسعه تجارت از از رایزنهای بازرگانی از جاهای مختلف کردند در رنج تقریبا ۷۰۰ دلار درجه یک آن فروش میرود که جا دارد افزایش یابد به نفع در درجه اول تولیدکنندگان و بعد هم ارزآوری بیشتری داشته باشد نیازمند نقدینگی و برنامه است. یک واجب دیگر که در زعفران داریم که بازسازی مزارع زعفران است، چون مزارع زعفران ما یک بخشی به خاطر مشکلات مالی به روز نشدند باید بازسازی شوند و پیازها به مزارع جدید بیایند که راندمانشان بالا رود متوسط راندمان ما یک سیر نزولی را داشته که با خطر حضور رقبای جدید در عرصه تولید در بقیه کشورها این هم مهمی است و انسجام در صادرات و توسعه بازاریابی مصارف زعفران هم جزو مواردی است که دولت باید کمک کند که بنگاهها بتوانند در بازار جهانی قدرت بیشتری را برای این محصول ایجاد کنند.

سوال: شما گفتید اگر خرید تضمینی انجام نمیشود باید این حمایتها وجود داشته باشد و به نکته کمبود نقدینگی که کشاورزان نیاز دارند نقدینگی شان تامین شود و بازسازی مزارع اشاره کردید، اما آیا برنامه حمایتی هم برای کشاورزان در نظر گرفته که آنها دلشان گرم شود و بتوانند محصول را بیشتر تولید کنند و وارد چرخهای کنند که ما از مزایای صادراتمان هم بهرهمند شویم؟

شریعتی مقدم: در عمل این حمایتها خیلی پراکنده و محدود بوده در سالهای مختلف مسئولین بودند هم نمایندههای مجلس هم بخشهای مختلف که بستههای حمایتی را پیش بینی کردند یا کمکهای مختلفی که لازم است در این محصول انجام شود، ولی با تاخیر زیاد یا به صورت محدود بوده و این یک بخش واسطه گری هم که به خاطر خود زعفران که کم حجم و ارزشمند است یا گران قیمت که ارزشمند را کلمه شایسته تری میدانم، قاچاق پذیری دارد حملش با هواپیما یا به صورت مسافری یا از مرزهای افغانستان آمار داشتیم که تا ۵۰ تن زعفران ما از افغانستان به بازارهای نهایی راه پیدا کردند یا واسطههایی که از کشورهای مختلف از جمله از چین یا جاهای مختلف میآیند و از دلالها زعفران را میخرند با کارتهای بازرگانی متفرقه این را صادر میکنند و قیمت تمام شده آن قدر در بازارهای خارجی پایین میآید که قدرت رقابت برای صنعتگران و کسانی که بسته بندی میکنند از بین میرود. اینها چالشهای خیلی جدی در زعفران است که به دلیل کم توجهی و عدم تمرکز بخشهای مختلف حاکمیتی یا تصمیم ساز باقی مانده منحصر به زعفران هم نیست در زعفران خودش را بیشتر نشان میدهد در محصولات دیگر شاید کمتر، ولی در پسته هم دیدید بالاخره ما رقیبمان پیشی گرفت از ما در بحث بازار جهانی پسته.

سوال: یکی از مسائلی که باید به آن توجه شود با توجه به همخوانی تولید زعفران با اقلیم خشک که در خیلی از مناطق ایران است، آیا از این تهدید استفاده میشود که این را تبدیل به یک فرصت کنیم و بتوانیم زعفران در مناطقی که کم آبتر هستند کشت کنیم و میزان تولید را بالا ببریم؟

شریعتی مقدم: نه متاسفانه خوب تهدیدها به صورت تهدید باقی مانده و روشهای آبیاری که حتی برای خود زعفران یا روشهای کشت مثل انتخاب پیاز یا انتخاب زمین از نظر نیازهایی که دارد آن بازسازی که من گفتم که از همه مهمتر است ما در دوره ۴ یا ۵ ساله بتوانیم حدود ۱۴۵ هزار هکتار زعفران خارجی بیاوریم باید به سرعت بازسازی کنیم، چون پیازها به مرور زمان کوچکتر میشوند و راندمانشان پایینتر میآید اینها متاسفانه به صورت موردی یا آزمایشی یا الگویی انجام شده، ولی به صورت فراگیر برنامهای برایش وجود ندارد.

سوال: آیا ما در زمینه کاهش زمان کاشت اقدامی کردیم که به کشاورزان راهکارهایی را نشان دهیم که آنها بتوانند از این روشها استفاده کنند برای کاهش هزینه هایشان؟

شریعتی مقدم: کاهش هزینه، بهینه سازی کشت زعفران یا ایستگاههایی که برای سورتینگ پیاز است بعضا ایجادشده، ولی چون آن کاراصلی که بازسازی مزارع است، آن عملیاتی نشده و منابع حداقل فکر میکنم در هکتار این چیزی که کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی هم استخراج کردند حدود ۲۵۰ میلیون تومان در سال یعنی یک بار برای بازسازی مزارع ضرورت دارد که تسهیلات داده شود یا به صورت ترکیبی که این منابع متاسفانه وجود نداشته و خیلی محدود بوده در سالهای اخیر، علاوه بر نکاتی که شما فرمودید هزینه هایش برای تولید کنندهها بسیار بالا است و جوابگو نیست و نیاز به حمایت فوری دارد.

سوال: فکر میکنید قیمت تمام شده زعفران و آن حاشیه سودی که برای زغفران کاران باقی میماند چقدر است؟

شریعتی مقدم: الان به دلیل راندمان پایین میشود گفت که قیمت تمام شده زعفران، چون مزارع هم خشکسالی است هم بازسازی نشدند در رنج قیمت تمام شده است یعنی تولید کننده ما که در رنج ۳۵ تا ۴۰-۴۵ میلیون تومان انواع زغفران را اگر بخواهیم ۳۷-۳۸ تومان تا ۴۳-۴۴ میلیون تومان حساب کنیم کم و بیش با هزینههای روز این قیمت برایش تمام میشود، چون فرآوری آن کار سختی است.

سوال: هنوز به صورت دستی انجام میشود؟

شریعتی مقدم: در خشک کردن فناوریهای خوب آمده و خشک کنهای خیلی خوبی را بخش خصوصی و واحدهای فراوری درست میکنند و توزیع میشود، ولی در جداسازی و برداشت که کارهای خیلی مهم و دستگیری هستند به اصطلاح از نظر کار کشاورزی و پرهزینه هستند این خطر را هم عرض کنم که کشورهای دیگر مثل چین در این فناوریها پتنتهایی را ثبت کردند و نشان میدهد اگر ما به داد کشاورز و تولیدکننده مان نرسیم سال آینده با چالشهای جدی روبرو خواهیم بود مثل خیلی از محصولات مثل خاویار، فرش از این دست محصولاتی که به یغما رفتند.

سوال: نکتهای که از گذشته راجع به زعفران خیلی صحبت میشد بحث فروش زعفران به صورت فله، رفتنش به کشورهای دیگر، بسته بندی اش و صادراتش از کشورهای دوم به کشورهای ثالث است که با نام خودشان اینها را صادر میکنند؟

شریعتی مقدم: بله دقیقا، این اتفاقا یک مثال خیلی خوب زعفران است از این جهت که ما انحصار تولیدش را داریم با ۵۰۰ تن تولید، ما ۱۵۰۰ تن ظرفیت بسته بندی داریم و دیدیم در سطح سوپرمارکتها و جاهای مختلف بسته بندیهای ایران خوب شده، کیفیتش خوب شده فناوریهایی که مثلا در پودرکردن لازم است، تولید و توزیع آن به صورت کپسول، به صورت ساشه بستههای یکبار مصرف حتی به صورت مایع، روی اینها کار شده، ولی آن کارخانجات با راندمان خیلی کم کار میکنند، چون این سختگیریهایی که از سال ۱۳۹۷ روی تعهدات ارزی از سوی بانک مرکزی تحمیل شده و قیمت ارز صادراتی را پایینتر از نرخ واقعی در نظر میگیرند این محصول هم قاچاق پذیر است، آمار نشان میدهد که چه برای متاسفانه پولشویی و چه برای قاچاق قیمت زعفران در آن طرف خیلی ارزان عرضه میشود و این اصلا قدرت تولید بسته بندی و محصول نهایی از طرف واحدهای پیشرو و خوش نام را به شدت کاهش میدهد که باعث میشود درصد بالایی از زعفران حدود همان ۸۰-۸۵ درصدش به صورت خام از کشور خارج شود.

سوال: یک جمع بندی داشته باشیم، یکی بحث رقابتی که بین کشورهای مختلف در تولید زعفران است و بحث ارسال پیاز زعفران به کشورهای همسایه که آنها باز میشوند رقیب خود ما و این که چه کنیم به زعفران کاران کمک کنیم که بتوانند روزگار بهتری داشته باشند و از این شغل خارج نشوند؟

شریعتی مقدم: اول به این برسیم که اگر یک محصول کشاورزی ما یا یک محصول صادراتی ما بتواند پرچم دار صادرات باشد این قاعدتا باید زعفران باشد یعنی این که بگوییم زعفران یک اولویت است و به دنبال آن سایر گیاهان دارویی. پس اولین موضوع این است که ما اولویت دهیم به زعفران و دوم این که در کشاورزی ما میگوییم کشاورزی پایدار در واقع کشاورزی پایدار با آن نکته که شما فرمودید توسعه بازار و درمیانه این موضوع، فناوریهایی که مورد نیاز است که در این بخش هم کار کردند ما با دوستانی هم از جمله در بخش معاونت علمی که کمیتهای برای این موضوع ایجاد شده هم جلساتی داشتیم، نکته کلیدی این محصول زعفران این است که ما رویش تمرکز داشته باشیم، زنجیره اش را کامل ببینیم به خصوص آن سمت تولید که رقابتی باشد و سمت بازار که توسعه پیدا کند. از نظر من به عنوان فردی که چند دهه در این کار هم به صورت تشکلی، هم به صورت بخش خصوصی کار کردم زعفران میتواند صادراتش از حدود ۲۵۰ میلیون دلار فعلی به یک میلیارد دلار برسد و این مستلزم آن تمرکز در حمایتهایی است حمایتهایی که بیشتر جنبه عمومی میتواند داشته باشد نه شرکت خاص یا گروه خاصی، به روز کردن مزارع، بالابردن راندمان، تسهیلاتی که به آحاد تولیدکنندگان دهند و آن طرف هم کارهای تحقیقای روی مصارف زعفران و بازارسازی برای این که بتواند در این میانه بخش خصوصی وظیفه خودش را انجام خواهد داد.