چالش‌هایی برای معدن‌کاری سبز

ایران نیز در سالهای اخیر در تلاش است تا تمرکز بیشتری بر این بخش داشته و بتواند سهم بخش معدن و صنایع معدنی را در صادرات غیرنفتی افزایش دهد. این موضوع میتواند به تحقق شعار «معدن بهجای نفت» نیز کمک کند هرچند که نباید اینگونه برداشت کرد که معدن بتواند جایگزین کامل نفت شود، بلکه درآمدهای خود را به موازات این بخش افزایش میدهد.

بخش معدن در برخی از کشورهای معدنی نیز علاوهبر اینکه منجر به توسعهپایدار نشده، بلکه بهعنوان منبع اصلی درآمدی دولت، یک نظام ناکارآمد را بهوجود آورده است. وجود معادن و کانسنگهای معدنی در هر نقطهای از دنیا که باشد برای آن منطقه یک امتیاز وغنیمت بهشمار میآید که با یک مدیریت صحیح و کارآمد و برنامهریزی دقیق میتواند به سکوی پرتابی برای آن منطقه بدل شده و شکوفایی و پیشرفت را به ارمغان آورد. برای عبور از این بحران مدیریت مسائل معدن خصوصا بسط معادن سبز را میتوان پیشنهاد کرد.

معدنکاران در ایران بهعنوان یکی از ۱۵کشور معدنی جهان همچنان با محیطزیست چالشهایی دارند که گاهی باعثشده از ذخایر ارزشمند معدنی بهرهبرداری صورت نگیرد؛ این در حالی است که با حرکت به سمت معدنکاری هوشمند میتوان بخش معدن و محیطزیست را نسبت به گذشته نزدیکتر کرد. البته در سالهای اخیر با اقدامات صورتگرفته چهره معدنکاری از فعالیت مخرب محیطزیست تغییر کرده و نگاه در تقابلبودن با محیطزیست تقلیل پیدا کردهاست.

معدنکاری سبز که از سال۲۰۰۲ در چین مطرح شد؛ بهسرعت در کشورهای مختلف جهان مورد پذیرش قرار گرفت. در بین مناطق مختلف جهان، کشورهای اروپایی با داشتن سهم ۴۵درصدی از بازار جهانی معدنکاری سبز در سال۲۰۲۰، در این زمینه پیشرو هستند. علت آنهم عواملی مانند تمرکز این کشورها بر پذیرش فناوریهای معدنکاری سبز و حمایتهای همهجانبه دولت از این فعالیتها است. معدنکاری سبز نوع مدرنی از الگوی معدنکاری است که بهطور فراگیر کارآیی استخراج منابع و اثرات زیستمحیطی را مدنظر قرارداده و بیشینهکردن کارآیی معدنکاری (بازیابی منابع)، کمینهکردن آثار زیستمحیطی و ایجاد توازن و بهینهسازی منافع سرمایهگذاری و جامعه را دنبال میکند. معدنکاری سبز میزان تقاضاهای موجود برای منابع که ناشی از توسعه اقتصادی است را تعدیل میکند.

در جهت دستیافتن به زمینهای مناسب از توسعه بهخصوص توسعهپایدار منطقهای، بهرهگیری از امکانات و قابلیتهای هربخش از منطقه نیاز به برنامهریزی دارد، بنابراین با برنامهریزی درست و منطقی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی معدنکاری، اعمال نظارت هماهنگ به جنبههای مختلف و اتخاذ قوانین محکم میتوان علاوهبر توسعه اقتصادی، جنبههای زیستمحیطی و کالبدی را نیز تقویت کرد و این امر محقق نمیشود مگر با بهکارگیری توسعهپایدار و معدنکاری سبز بهعنوان پارادایم غالب در اقدامات، سیاستگذاریها و طرحهای توسعه معدنی. بنابراین بهکارگیری ابعاد، اصول و اهداف معدنکاری سبز، راهبردی برای مدیریت بهینه هرپروژه معدنی است که منجر به شکلگیری وجهه مثبت عمومی فعالیتهای معدنی، افزایش بهرهوری، توسعه اقتصاد سبز، توسعه اجتماعی پایدار، تساوی حقوق اجتماعی، مدیریت زیستمحیطی و اکولوژی میشود.

مبحث معدنکاری سبز در ایران با دو چالش اساسی روبهرو است. در گام نخست، نبود قوانین منسجم و سیاست بلندمدت در این زمینه است، در نتیجه لازم است ابتدا موارد قطعی و احتمالی مواجهه دو بخش معدن و محیطزیست بررسی شود، سپس ضوابط و قوانینی تدوین شود که در آینده هم محیطزیست و هم فعالان بخش معدن با مشکل جدی روبهرو نشوند. برای اعمال نظر در این زمینه، باید به ویژگیهای معدن و مواد معدنی از جمله نوع مادهمعدنی، میزان ذخیره، نحوه برداشت، نحوه فرآوری و فاصله معدن از صنایع مربوطه توجه داشت. همچنین لازم است براساس شرایط هر معدن، برنامه روشنی برای نحوه اکتشاف، برداشت، حمل و بازگردانی معدن پس از پایان استخراج تدوین شود.

در گام دوم، مشکلات اقتصادی است. در شرایط فعلی کشور، مسائل زیستمحیطی از جمله ابرچالشهای اقتصاد ایران در همه بخشهای تولیدی محسوب میشود، زیرا پذیرش شرایط فعالیت همزمان با توجه به محیطزیست سبب افزایش هزینههای تولید میشود، از اینرو بسیاری از فعالان تولید تمایلی به اجرای مسائل محیطزیست ندارند و تدوین و اجرای قوانین مرتبط با معدنکاری سبز پذیرش قوانین محیطزیستی را برای بخش معدن سختگیرانهتر میکند، بنابراین میتوان با ارائه تسهیلات و یارانه به واحدهای تولیدی، علاوهبر فعالیتهای معدنی آنها را نسبت به انجام فعالیتهای زیستمحیطی ترغیب کرد. همچنین تسهیل شرایط برای اجرای گردشگری معدن و تبدیل معادن متروکه به مناطق پذیرای گردشگر، انگیزه اقتصادی بیشتری برای فعالان این حوزه ایجاد کرد.

در ایران برخی از شرکتهای معدنی بهصورت خودجوش و بدون اعمال فشار ازسوی دستگاههای بالا دستی فعالیتهایی در را ستای معدنکاری سبز داشتهاند، از اینرو نباید از نظر سیا ستگذاران دور بمانند و لازم است سیاستهای تشویقی برای فعالان در این حوزه درنظر گرفته شود.

البته در این زمینه باید وزارت سمت با تعامل هرچه بیشتر با سازمان حفاظت از محیطزیست بستر را برای معدنکاری سبز فراهم کند. از سویی دیگر فراموش نکنیم معدنکاری سبز نیازمند تکنولوژیهای جدید و بهروز است اما شرایط تحریمی کمی کار را در این زمینه سخت کردهاست. درنتیجه لازم است حمایت از شرکتهای دانشبنیان نیز بیشتر شده تا بتوانند در کنار فعالان معدنی دسترسی به تکنولوژیهای جدید را فراهم کنند.