رونمایی از جزئیات توافق تهران و واشنگتن

توافق اخیر پیرامون تبادل زندانیان ایرانی و آمریکایی و آزادسازی داراییهای ایران در چند کشور نیز موضوعی مستقل بوده و هیچ ارتباطی به پروندههای دیگر ندارد. روزنامه فایننشال تایمز روز چهارشنبه مدعی شد که آمریکا در کنار مذاکرات بر سر تبادل زندانیان و رفع انسداد ۶ میلیارد دلار از سرمایههای تهران، به ایران فشار آورده تا فروش پهپادهای نظامی به روسیه را به عنوان بخشی از گفتوگوها برای کاهش تنش میان واشنگتن و تهران متوقف کند.

در این گزارش اشاره شده: ایالات متحده در حال فشار به ایران برای توقف فروش هواپیماهای بدون سرنشین مسلح به روسیه به عنوان بخشی از گفتوگوها در مورد «تفاهم نانوشته» گستردهتر بین واشنگتن و تهران برای کاهش تنشها و مهار بحران هستهای است.

به گزارش «انتخاب»؛ در ادامه این مطلب آمده است: به گفته افراد مطلع در این مورد، دولت بایدن این موضوع را با ایران در مذاکرات غیرمستقیم در قطر و عمان در سالجاری مطرح کرده است. به گفته این منابع، این گفتوگوها در کنار مذاکرات بر سر یک معامله مبادله زندانیان انجام شده است که منجر به انتقال چهار شهروند ایرانی-آمریکایی تهران از زندان به حبس خانگی در هفته گذشته شد. به گفته یک مقام ایرانی و فرد دیگری که در جریان مذاکرات قرار گرفته است، ایالات متحده از ایران میخواهد که تحویل هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه را که مسکو در جنگ اوکراین از آنها استفاده میکند و همچنین قطعات یدکی این هواپیمای بدون سرنشین را متوقف کند. این مقام افزود که تهران - که رسما استفاده از پهپادهایش در اوکراین را تکذیب میکند - بارها از مسکو خواسته است تا استفاده از آنها را در درگیری متوقف کند، اما واشنگتن خواهان «گامهای ملموستر» است. مبادله موفق زندانیان و هرگونه توافق غیررسمی جدید، اولین موفقیت جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا در مورد ایران پس از بیش از دو سال گفتوگوهای مستقیم و غیرمستقیم با تهران است.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا روز سهشنبه گفت، ایالات متحده استراتژی بازدارندگی، فشار و دیپلماسی را دنبال میکند تا اطمینان حاصل کند که ایران به سلاح هستهای دست پیدا نمیکند و تهران را به دلیل نقض حقوق بشر و «تهیه هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه برای روسیه» پاسخگو خواهد کرد. بلینکن گفت: «ما به صراحت گفتهایم که ایران باید برای ایجاد فضا برای دیپلماسی آینده تنشزدایی کند. انتقال زندانیان ما به خارج از زندان و در حبس خانگی به هیچ جنبه دیگری از سیاست ما در قبال ایران مرتبط نیست.»

مذاکرهکنندگان امیدوارند که مذاکرات غیرمستقیم منجر به توافق برای مبادرت به اقداماتی شوند که باعث کاهش تنش میشود. این مقام ایرانی و فرد دیگری که در جریان مذاکرات قرار گرفتند، گفت: برای ایران، این به معنای موافقت با عدمغنیسازی اورانیوم با خلوص بالای ۶۰ درصد، بهبود همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی و تعهد به عدمهدف قرار دادن آمریکاییهاست. این مقام ایرانی گفت، در مقابل، واشنگتن از اعمال تحریمهای جدید در برخی حوزهها، به استثنای تحریمهای مربوط به حقوق بشر، خودداری میکند و تحریمهایی را که از قبل در مورد فروش نفت اعمال شده بود، به شدت اجرا نمیکند. جمهوری اسلامی از آمریکا میخواهد که متحدان اروپایی را متقاعد کند که فشار بر ایران را نیز کاهش دهند. این مقام ایرانی گفت، نگرانی در تهران این است که انگلیس، آلمان و فرانسه، امضاکنندگان اروپایی توافق ۲۰۱۵، ممکن است به دنبال اعمال مجدد برخی تحریمها به محض پایان بندهای غروب برجام که یکی از آنها تحریم برنامه موشکی بالستیک ایران است که در ماه اکتبر منقضی میشود، باشند. این مقام گفت: «ما بسیار نگران ماه اکتبر هستیم. ما انتظار داریم [آمریکا]فشارها بر ایران را از طرفهای مختلف کاهش دهد.»

این مقام افزود: آمریکا و ایران بر سر بیشتر مسائل به توافقاتی دست یافتهاند، اما گفتوگوها - که از طریق واسطهها انجام میشود - در قطر و عمان بهویژه در مورد روسیه ادامه خواهد یافت. فردی که در جریان گفتوگوها قرار گرفت گفت که تبادل زندانیان منوط به اقدامات تنشزدایی نیست، اما افزود که چنین اقدامی میتواند به ایجاد اعتماد بین طرفین کمک کند. یک مقام غربی گفت که معامله زندانیان پیشنیازی برای هر گونه پیشرفت در گامهای کاهش تنش هستهای است. اما این دیپلمات همچنین هشدار داد که «فاصله بسیار زیادی بین انجام آن گفتوگو [در مورد اقدامات کاهش تنش]با یک ایرانی و سپس تمایل کل نظام ایران به اجرای آن وجود دارد.»

بر اساس این مبادله، ایران چهار زندانی آمریکایی را که هفته گذشته از زندان اوین منتقل شده بودند، به اضافه یک آمریکایی دیگر که قبلا در حبس خانگی بودند، آزاد خواهد کرد. آمریکا نیز پنج ایرانی را آزاد خواهد کرد. واشنگتن همچنین به تهران اجازه میدهد تا به ۶ میلیارد دلار از پولهای بلوکهشدهاش در کرهجنوبی دسترسی داشته باشد؛ البته پس از انتقال پول به حسابی در قطر، جایی که نظارت میشود تا اطمینان حاصل شود این پولها فقط برای کالاهای غیرتحریمی استفاده میشود.

به گفته تحلیلگران، مقامات آمریکایی تنها زمانی مطمئن خواهند شد که این توافق انجام شده است که زندانیان، آسمان ایران را ترک کرده باشند. با توجه به میزان پیشرفت برنامه هستهای ایران، اجماع مقامات و تحلیلگران بر این است که توافق ۲۰۱۵ قابل احیا نیست. در نتیجه، دولت بایدن میخواهد بحران هستهای را تا پس از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا مهار کند. به گفته تحلیلگران، اگر بایدن پیروز شود، ممکن است فرصتی برای تضمین یک توافق جامعتر وجود داشته باشد.

هنری روم، کارشناس ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، گفت: «بهترین سناریو از منظر سیاست ایالات متحده، جلوگیری از بدتر شدن اوضاع و جلوگیری از تشدید تنش است. اما خطرات زیادی وجود دارد...؛ و دلایل زیادی برای احتیاط از اینکه همه چیز میتواند برای مدت طولانی ادامه داشته باشد.» تلاشهای دیپلماتیک قبلی برای عقب راندن برنامه هستهای ایران شکست خورده است و مقامات آمریکایی هشدار دادهاند که پیشرفتهای این کشور در غنیسازی اورانیوم به این معناست که تولید مواد شکافتپذیر کافی برای یک سلاح هستهای ممکن است دو هفته طول بکشد.ایران پس از افزایش شدید فعالیتهای هستهای خود در واکنش به اقدامات ترامپ، دو سال است که اورانیوم ۶۰درصد - بالاترین سطح خود و نزدیک به درجه تسلیحات - را غنی میکند. دولت بایدن مدت کوتاهی پس از روی کار آمدن، با میانجیگری اتحادیه اروپا با تهران مذاکره کرد تا ببیند آیا توافق سال ۲۰۱۵ میتواند نجات یابد یا خیر. اما ایران دو بار پیشنهادهایی را که غرب معتقد بود میتوانست این توافق را احیا کند، رد کرد.

تحلیلگران هشدار میدهند که حتی اگر ایران و ایالات متحده با اقدامات کاهش تنش موافقت کنند، موضوع اصلی رسیدگی به فعالیتهای هستهای تهران به همان اندازه چالشبرانگیز و پیچیده باقی میماند. صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم هاوس، درباره معامله زندانیان گفت: «این یک چسب زخم است؛ اسرائیل را عقب نگه میدارد، تنشها را پایین میآورد و چرخه هستهای را از خطر نگه میدارد-همین.» او گفت: «این توافق، برجام [و]کاهش تحریمها را برای ایران به ارمغان نمیآورد.»