بررسی روند تجارت ایران و پاکستان/ برنج صدرنشین واردات

معاونت بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در گزارشی تحت عنوان «بررسی وضعیت تجارت با پاکستان» به بررسی وضعیت اقتصاد پاکستان و وضعیت تجاری ایران با این کشور پرداخته است.

بر اساس این گزارش ایران طی سال ۱۴۰۱ ارزش صادرات بدون نفت خام ایران به پاکستان نسبت به سال ۱۴۰۰ با رشد ۱۸.۱ درصدی همراه بوده و ارزش واردات ایران از پاکستان نسبت به سال ۱۴۰۰، حدود ۲.۷ برابر شده است. متوسط رشد سالانه ارزش صادرات ایران به پاکستان و واردات ایران از این کشور نیز طی سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱ به ترتیب برابر با ۹.۶ درصد و ۱۱.۱ درصد بوده است. تراز تجاری ایران با پاکستان به لحاظ ارزشی طی ۱۰ سال مورد بررسی همواره به نفع ایران و با مازاد مواجه بوده است.

همچنین طی سال ۱۴۰۱ مقدار وزنی صادرات بدون نفت خام ایران به پاکستان نسبت به سال قبل ۲۱.۸ درصد افزایش و واردات ایران از پاکستان در این بازه زمانی حدود ۲.۱ برابر شده است متوسط رشد سالانه میزان صادرات و واردات کالایی ایران با پاکستان طی سالهای ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱ به ترتیب برابر با ۱۷.۸ درصد و ۱۱.۴ درصد بوده است. تراز تجاری ایران با پاکستان به لحاظ وزنی طی ۱۰ سال منتهی به سال ۱۴۰۱ همواره به نفع ایران و با مازاد مواجه بوده و در سال ۱۴۰۱ نیز به حدود ۲.۸ میلیارد تن رسیده است.

رشد واردات ایران از پاکستان

بر این اساس بررسی آمار تجارت بین ایران و پاکستان طی دو سال اخیر نشان میدهد که واردات ایران از پاکستان از سرعت رشد به مراتب بالاتری در مقایسه با صادرات ایران به پاکستان داشته و این امر در تراز تجاری نیز قابل مشاهده است. تراز تجاری ایران با پاکستان از حدود ۹۴۸.۷ میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ به ۶۴۶.۲ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ رسیده است.

۱۰ کالای صادراتی به پاکستان

همچنین در این گزارش ۱۰ کالای ایرانی با بیشترین ارزش صادراتی ارائه شده که نشان میدهد بخش عمدهای از صادرات غیر نفتی ایران را سایر گازهای نفتی و هیدروکربنهای گازی شکل مایع شده غیر مذکور در ظروف هزار سانتی متر مکعب و بیشتر، سهم حدود ۱۵ درصد از ارزش کل صادرات تشکیل میدهد. پس از این محصول، قیر نفت سهم حدود ۱۰ درصد از ارزش کل صادرات و شیر خشک صنعتی از گاو که میزان مواد چرب آن بیشتر از ۱.۵ درصد وزنی نباشد سهم حدود ۹ درصد از ارزش کل صادرات عمده کالاهای صادراتی به پاکستان بوده است.

گاز طبیعی مایع شده، روغن و سایر محصولات تقطیر قطران ذغال سنگ، سایر مواد پلاستیکی، بوتان مایع شده، میلههای آهنی و فولادی، گوجه فرنگی و خرما سایر کالاهای صادراتی به پاکستان هستند. در مجموع ۱۰ کالای عنوان شده بیش از نیمی از ارزش صادرات ایران به پاکستان را تشکیل میدهد که میتواند نشان از تنوع کم صادرات ایران به این کشور باشد.

سهم ۸۵ درصدی برنج از کالاهای وارداتی از پاکستان

در این میان در سال ۱۴۰۱ برنج کامل سفید شده صیقلی یا براق شده با سهم حدود ۷۶.۸ درصد از ارزش کل، برنج نیمه سفید شده با سهم حدود ۸.۶ درصد و دانه کنجد به استثنای بذر آن با سهم حدود ۴ درصد از ارزش کل، واردات عمده کالاهای وارداتی از پاکستان بوده است. بنابراین در مجموع بیش از ۸۵ درصد صادرات ایران از این کشور شامل برنج است.

سایر کالاهایی که بیشترین واردات از پاکستان را به خود اختصاص دادهاند شامل انبه تازه یا خشک کرده، موز سبز یا خشک کرده، سایر حیوانات از نوع گاو بهجز مولد نژاد خالص، سایر شترها و گونههای شتر به استثنای شتر دارای مولد نژاد خالص، ماشین آلات برای بستن بطریها، پیتها و غیره و دستگاههای گازدار کردن نوشابهها، سایر پلی استیرن و همچنین پارچه تار و پودباف از کنف یا سایر الیاف نسجی است. به طور کلی ۱۰ کالای یاد شده حدود ۹۸.۸ درصد از ارزش کل واردات ایران از پاکستان را تشکیل میدهد.

لزوم اصلاح توافقنامه تجارت ترجیحی بین دو کشور

در بخش دیگری از این گزارش از توافقنامه تجارت ترجیحی که در سال ۲۰۰۴ توسط ایران و پاکستان امضا شد، یکی از تلاشهای دو کشور برای بهبود تجارت دوجانبه بین ایران و پاکستان یاد شده است. برخی از اهداف این توافق شامل افزایش حجم تجارت بین دو طرف، ترویج رشد پایدار بین هر دو طرف، تسهیل تنوع محصولات تجاری و رفع موانع تجارت بین دو طرف بود. اما در حال حاضر این توافقنامه با گذشت زمان و اعمال محدودیتها از سوی ایران مبنی بر منع واردات و صادرات برخی اقلام، کارایی خود را از دست داده و لازم است اصلاح شود.

در اصل در سال ۱۳۸۲ ایران و پاکستان یک موافقتنامه تعرفه ترجیحی منعقد کردند، اما از سال ۱۳۹۷ واردات بیش از ۲۰۰۰ قلم کالا ممنوع شد و خیلی از کالاهای موجود در توافق نامه تعرفه ترجیحی ایران و پاکستان نیز در این لیست قرار گرفتند. اما آذر ماه سال گذشته سخنگوی وقت وزارت صمت از احیای موافقت نامه تعرفه ترجیحی بین ایران و پاکستان خبر داد و مقرر شد واردات برخی از کالاهای ممنوعه نیز از این کشور آزاد شود و ایران نیز بتواند با تعرفه کمتر به پاکستان کالاهایی را صادر کند تا کارکرد اصلی تجارت ترجیحی با پاکستان احیا شد.

اما به نظر میرسد یا این تصمیم هنوز به شکل کامل اجرا نشده یا هنوز آثار آن به مرحله دیده شدن نرسیده است. چراکه در آمار سال گذشته نیز شاهد تغییر چشمگیر در میزان و نوع کالاهای مبادله شده بین دو کشور نیستیم.