صادرات کفش ایرانی پشت سد ارزی

جواد شعبانزاده، عضو هیاتمدیره جامعه صنعت کفش ایران و رئیس کمیسیون صادراتی صنعت کفش کشور، چالشهای اصلی این صنعت را تشریح کرد. به گفته او در حال حاضر یکی از مسائل اصلی موجود برای دستیابی به بازار مشتاق ۶۰۰ میلیون نفری منطقه، الزام صادرکنندهها به «رفع تعهدات ارزی» است، به طوری که باعث شده انگیزه تولیدکنندههای بزرگ هم برای صادرات سلب شود. رئیس هیاتمدیره انجمن صنایع کفشهای ماشینی استان قم «تامین ارز موردنیاز برای واردات مواد اولیه و ماشینآلات»، «توزیع نامناسب مواد پلیمری در بورس کالا» و «نبود سازوکار قانونی برای واردات ماشینآلات دستدوم» را از دیگر مشکلات اساسی این صنعت میداند.

صنعت کفش در کشور ما چه جایگاهی دارد؟

گوناگونی و تنوع صنعت کفش بسیار بالاست و از انواع کفشهای پرسنلی، ورزشی، مجلسی، اداری تا چکمههای بهداشتی، سربازی و همینطور صندلهای طبی و بهداشتی را دربرمیگیرد. سهم اشتغال صنعت کفش به عنوان یکی از صنایع پاییندست پتروشیمی بسیار بالاست. از این نظر تقریبا در میان تمام صنایع پاییندست و کوچک ابتدا کفش و بعد پوشاک قرار دارد، مخصوصا در حوزه مشاغل خانگی. باید این نکته را هم در ارتباط با اهمیت صنعت کفش یادآور شوم که در خیلی از کشورها توسعه ابتدا با صنعت کفش آغاز شده است، چنان که نسلهای ما گام ابتدایی حضور جهانی اقتصادهایی مانند ویتنام، ترکیه و حتی چین را با کفشهایش در بازارهای ایران تجربه کرده است.

از ویژگیهای دیگر صنعت کفش عدمنیاز به سرمایهگذاری دولتی، ایجاد مشاغل خانگی و همینطور درگیر کردن بسیاری از صنایع مانند انواع پلیمرها، چسبها، رنگها، حلالها، ماشینآلات و بستهبندی (به طور دقیق به ۷۰ رسته صنعتی) است.

نمایشگاههایی که برای صنعت کفش در ایران برگزار میشود در چه سطحی قرار دارند؟

ما در کشور سه نمایشگاه شاخص در حوزه صنعت کفش داریم؛ نمایشگاههای تهران، قم و تبریز. این نمایشگاهها تا به امروز با نمایشگاه ماشینآلات به طور همزمان برگزار میشد، در حالی که در دنیا صنعت کفش و صنایع وابسته به صورت جداگانه برگزار میشود. اما برای اولین بار در استان قم نمایشگاه صنایع وابسته صنعت کفش تحت عنوان مترکس MATREX و نمایشگاه کفش به صورت جداگانه برگزار شد. مترکس بزرگترین رویداد در این حوزه است که نزدیک به ۱۸ برند خارجی در آن حضور دارند. یکی از مشکلات اصلی این صنعت به کند بودن بهروزرسانی ماشینآلات تولیدی برمیگردد. هدفگذاری مترکس این است که آخرین دستاوردهای تولیدی انواع کفش معرفی شود.

در این نمایشگاه انواع مواد اولیه، تکنولوژی و شرکتهای دانشبنیان و هرآنچه مرتبط به صنعت کفش است، عرضه میشود و برای سالجاری تا به امروز بالغ بر ۲۰۹ شرکت داخلی و خارجی ثبتنام کردهاند. ۴۰ روز بعد از این نمایشگاه، قم شوز را به عنوان بزرگترین رویداد صنعت کفش داریم. سال گذشته با ۳۰۳ شرکت و پیشبینی میشود امسال نزدیک به ۴۵۰ شرکت حضور یابند.

نکته مهم اینکه صنعت کفش کشور حدود ۱۱۰ میلیون دلار صادرات دارد. ۶۵ تا ۷۰درصد این صادرات سهم استان قم است. سابقه صنعت کفش ماشینی در این استان به سال ۱۳۳۴ میرسد؛ زمانی که اولین پروانه تولید کفش ماشینی صادر شد. از سوی دیگر قم نزدیک به پایتخت و فرودگاه بینالمللی امام خمینی و همینطور در محور مواصلاتی ۱۷ استان قرار دارد. همچنین مشاغل خانگی در این صنعت مهم است. از آنجا که ساختار مذهبی قم پذیرای مشاغل خانگی است، برداشت بنده این است رشد این صنعت در این استان که توانسته سهم زیادی از این مشاغل خانگی را بر عهده بگیرد، مرتبط باشد. در نهایت هم باید این نکته را اضافه کرد که هزینههای تمامشده برای تولید صنعتی در این استان از دیگر استانها پایینتر است.

هماکنون مهمترین چالش صنعت کفش در کشور چیست؟

یکی از چالشهای اصلی ما پیمانسپاری ارزی است. امروز در صنعت کفش به جایی رسیدهایم که جامعه 600 میلیونی همسایه ایران پذیرای اجناس ما باشند، اما سیاستگذاری غلط باعث شده که دستیابی ما به این بازار بسیار محدود شود.

در شرایطی که ما هیچ مراوده مالی با هیچ کشوری نداریم و عملا صادرات ما از طریق تجار مرزی صورت میگیرد و دلار آنها از طریق صراف با قیمت روز فروخته و از تولیدکنندگان ما به صورت ریالی خریداری و صادر میشود، رفع تعهد ارزی با نرخ دلار 41هزار تومان (15 تا 20درصد پایینتر از بازار) انگیزه صادرات از تولیدکننده را میگیرد. به عنوان مثال واحدهایی در کشور داریم که روزانه 10 تا 15 کانتینر سفارش دارند ولی انگیزهای برای صادرات ندارند. این یکی از معضلات اصلی است که صنعتگران ما با آن دست و پنجه نرم میکنند. از سوی دیگر ما با مشکل تامین ارز موردنیاز برای واردات ماشینآلات و مواد اولیه مواجه هستیم. متاسفانه نوعی ناهماهنگی با بدنه بانک مرکزی وجود دارد که باعث شده تخصیص ارزها دیر انجام شود. برخی مواقع نیز ارز به تولیدکننده واقعی تخصیص داده نمیشود، بنابراین ما از دولت درخواست داریم که برای یکبار با صداقت با این مساله روبهرو شود. ما میگوییم صنعتگر ما نه عرضه ارز و نه تقاضا داشته باشد، یعنی ارز حاصل از صادرات را برای همین صنعت تخصیص دهیم.

در کل باید پرسید این تصمیمات خلقالساعه از کجا میآید؛ چرا از صاحبان صنعت نظرخواهی نمیشود و اگر هم میشود چرا در عمل به شکل دیگری رفتار میشود؟

یکی دیگر از مباحث توزیع مواد پلیمری و سازوکار بورس است. ما در نظام سهمیهبندی دچار خطای بالایی هستیم. جایی که باید دست حمایتی از نظر تامین مواد اولیه باکیفیت، پشت تولیدکنندههای واقعی قرار گیرد، مشاهده میکنیم با بازیهای بورسی و بازارهای سیاه تولیدکننده نمیتواند به این هدف برسد. این موضوع باعث شده فضای رقابتی بینالمللی برای تولیدکنندههای ما نابرابر شود.

یک بحث دیگر در صنعت کفش به بهروزرسانی ماشینآلات بازمیگردد. ما در خیلی مواقع میتوانیم ماشینآلات دست دوم داشته باشیم. البته باید اشاره کنم وقتی میگوییم دست دوم شاید برخی ذهنیتها به سمت تکنولوژیهای 20 سال پیش برود، در حالی که چنین نیست. ماشینهایی هستند که تنها یک یا دو سال کار کردهاند و با 60 تا 70درصد زیر قیمت تمام شده در دنیا عرضه میشود ولی متاسفانه ما نمیتوانیم در ایران به آنها دسترسی داشته باشیم. ورود ماشینآلات دست دوم در کشور ممنوع است و در این نمایشگاه بسیاری از تولیدکنندهها درخواست داشتهاند این موضوع پیگیری شود که بتوانند به این ماشینها دسترسی داشته باشند. چراکه ماشینهای نو با دلار 50هزار تومان برای آنها توجیه ندارد.

تولیدکنندههای ماشینآلات داخلی نمیتوانند بازار داخل را تامین کنند؟

گوناگونی در صنعت کفش بسیار زیاد است. ما نزدیک به 3100 قلم انواع ماشین، قطعات و مواد اولیه وارداتی تولید کفش داریم. خیلی از اینها برای تولیدکنندههای ماشینآلات داخلی باصرفه نیست. ما در حال حاضر ماشینسازهای بسیار قابلی در کشور داریم که حتی صادرات خوبی هم انجام میدهند. مثلا در همین نمایشگاه کیف و کفش تهران از ماشینی رونمایی شد که سازندگان ایرانی به عنوان سومین کشور بعد از ایتالیا و تایوان تولید کردهاند. ولی این تنها یک نوع ماشین است و با اینکه همین الان نزدیک به 50درصد ماشینآلات صنعت کفش داخلی است، معتقدیم که 50درصد مابقی که برای تولیدکنندههای داخلی توجیه اقتصادی ندارد، راه واردات را تسهیل کنیم.

در حوزه کفش بحث دیگری تحت عنوان قالب داریم. ما در حوزه طراحی و قالبسازی و ماشینآلات خلاق و نوآور آن عقب هستیم. من به جرات میگویم 65 تا 70درصد قالبهای صنعت کفش وارداتی است، هرچند ممکن است این قالبها در داخل تولید شود اما مبنای کار بسیاری از آنها کپی است و کیفیت لازم را ندارند. به همین دلیل در حال حاضر توانستهایم چند شرکت خارجی را جذب کنیم که تنها در یک مورد آن در شهرک صنعتی محمودآباد در حال آموزش قالبسازی به 250 نیروی کار است. در این شرکت 120 دستگاه سیانسی وجود دارد ولی باید بگویم اینها هم کافی نیستند. امیدواریم در این حوزه بتوانیم جذب سرمایهگذار بیشتری داشته باشیم.

باید در اینجا باز تاکید کنم در حوزه ماشینسازی توجیه ندارد که بخواهیم صددرصد بومی کنیم.

چقدر در حوزه برندسازی موفق بودهایم؟

در بازارهای منطقهای امروز حرف از برند ایران زده میشود. به لحاظ تغییر سبک فروش محصولات پوشاک و کفش، برندینگ فروشی شده است. به عنوان مثال تاجری که در کشور عمان به ایران سفارش میدهد با عنوان برند عمان محصولات را عرضه میکند، هرچند که در داخل عمان به عنوان کفش ایرانی شناخته میشود. بنابراین برند آن شرکت در حوزه کفش است و تجار این کفشها را با برند خود در فروشگاههایشان عرضه میکنند. حتی در عراق هم موضوع همین است. فروشگاههای زنجیرهای تحت عنوان الاتحاد وجود دارد که همه تولیدات ما را با برند الاتحاد عرضه میکنند. تولیدکنندههای ما در حوزه برند تلاش علمی زیادی دارند ولی در این حوزه درخواست تاجر همیشه اولویت داشته است به این دلیل که این صنعت همواره در حال تغییر است. شاید امروز 200 مدل کفش در این نمایشگاه مشاهده کنید ولی یک ماه دیگر هیچکدام در نمایشگاه بعدی حضور نداشته باشند. امروزه در سبد خانوار هر ایرانی نگاه کنید هر فرد چند جفت کفش هرکدام مختص به عملکردی (پیادهروی، ورزش، مهمانی و...) تعریف شده است که همه اینها به آن برندسازی در داخل برمیگردد و در حوزه برندسازی خارجی هم درخواست مشتری اولویت خواهد بود.

صنعت کفش با رکود کلی بازار چه میکند؟

صنعت کفش کاملا فصلی است ولی به طور کل به لحاظ خلاقیتی که در آن وجود دارد این صنعت همواره بازار را برای خود خلق میکند. بنابراین ما رکود وسیعی در این صنعت نخواهیم داشت.

آیا کاهش قدرت خرید به این صنعت لطمه نزده است؟

این صنعت مانند دیگر صنایع از رکود حاصل از کاهش سبد خرید خانوارها متاثر شده است و تنها چشم امیدش به بازارهای صادراتی است یا تولید کالاهای با ارزش افزوده بالا که بتواند خود را سرپا نگه دارد. نظر شخصی من این است که این صنعت نسبت به سایر صنایع مسیری رو به رشد داشته است چون بخش عمدهای از صنعت کفش کشور وارداتی و قاچاق بوده است. مثلا برندهای ویتنام و چین که قبلا به صورت گسترده در بازارهای ما جولان میدادند، امروز مشاهده میکنیم بسیار کمتر شده است.

هر روز که یک جفت بیشتر تولید میکنیم یک جفت واردات کم میشود.

با اینکه ما هنوز کفش وارداتی قاچاق زیاد داریم ولی در همین نمایشگاه اگر مشاهده کرده باشیم خیلی از محصولات داخلی با اسم خارجی در بازار به فروش میرود. این به همان برندسازی برمیگردد. بعضا اعتقاد بر این بود که فعلا الگوبرداری کنیم، ولی قرار است از امسال روی برند کفش ایرانی تمرکز کنیم.

ما در بازار داخل میتوانیم با محصولات وارداتی رقابت کنیم؟

ما در تولید، کیفیت و قیمت قابل رقابت هستیم. در کیفیت هیچ مشکلی نداریم و قیمت تمام شده پایینتری داریم.

ولی به دلیل عدم بهروزرسانی ماشینآلات بخشی از کار را شرکتها به صورت مشارکتی انجام میدهند. به طور کل من خوشبینم که در دو سال آینده به هیچ نوع محصول خارجی در حوزه کفش احساس نیاز چشمگیری نداشته باشیم، تنها لازم است سیاستگذاری مناسبی برای تامین مواد اولیه پتروشیمی داشته باشیم.