افزایش بی‌سابقه تقاضای جهانی زغال‌سنگ

به نقل از هفتهنامه بررسی تحولات بینالمللی انرژی و تغییر اقلیم مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی، تحلیل وضعیت بازار جهانی زغالسنگ که ۲۴ مارس ۲۰۲۴ توسط مؤسسه آمریکایی بلومبرگ منتشر شد، نشان میدهد بهرغم تمام برنامههای اعلامشده برای کربنزدایی، زغالسنگ بهطور پیوسته در جهان استخراج و استفاده میشود.

حجم تولید زغالسنگ در سال ۲۰۲۳ به سطح بیسابقهای رسید و قیمت آن نیز به بالاترین سطحی نزدیک شد که در سال ۲۰۲۲ بهدستآمده بود. با وجود ایدهای که غرب برای کنار گذاشتن سوختهای فسیلی ترویج میکند، سال گذشته میلادی حدود یکسوم برق جهان از سوخت زغالسنگ تأمین شده است.

مؤسسه بلومبرگ دلایل این وضعیت را در درجه اول در بیثباتی تأمین انرژی چین که این کشور را وادار به بازگشت به منابع انرژی قابلاعتماد میکند، همچنین تقاضای فزاینده برای زغالسنگ در هند میداند. این وضع همچنین متأثر از پیامدهای تنش در اوکراین و شکست در برنامههای بینالمللی برای تشویق به ترک تدریجی سوختهای فسیلی در اقتصادهای نوظهور است.

بخش قابلتوجهی از «تنفس دوم حیات زغالسنگ» مربوط به تقاضای کشورهای آسیایی است. بر اساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی (IEA)، اگر در سال ۲۰۰۰ اقتصادهای پیشرفته تقریباً ۵۰ درصد از مصرف جهانی زغالسنگ را به خود اختصاص داده بودند، تا سال ۲۰۲۶ هند و چین بهتنهایی بیش از ۷۰ درصد مصرف زغالسنگ را به خود اختصاص خواهند داد. همین موضوع موجب افزایش قیمت زغالسنگ میشود. در واقع مصرفکنندگان هندی و چینی پیشنهادهای سودآورتری را به عرضهکنندگان این حامل انرژی ارائه میدهند.

طبق گزارش سازمان غیردولتی Global Energy Monitor، در سال ۲۰۲۳ چین، هند و اندونزی عملیات احداث نیروگاههای جدید زغالسنگی با ظرفیت ۵۹ گیگاوات را آغاز کردند، همچنین پروژههای پیشنهادی خود را با ظرفیت ۱۳۱ گیگاوات دیگر (حدود ۹۳ درصد کل ظرفیت جدید جهان) به جریان انداختهاند. تولید زغالسنگ در چین، هند و اندونزی نیز در سال ۲۰۲۳ در سطح بالایی باقی ماند.

در سال ۲۰۲۳ چین تولید زغالسنگ را با ۲.۹ درصد افزایش به سطح بیسابقه ۴.۶۶ میلیارد تن رساند. اگرچه تولید کنونی این کشور در حال کاهش است و طی دو ماه اول سال ۲۰۲۴، تولید زغالسنگ ۴.۰ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافت و به سطح ۷۰۵.۲۷ میلیون تن رسید، چین حجم کاهش تولید داخلی را با واردات از جمله از روسیه جبران کرده است.

نیروگاههای حرارتی زغالسنگ با ظرفیت حدود ۲۰۰ گیگاوات در چین در حال ساخت است که اکثریت قریب به اتفاق آنها کاملاً برای این کشور حیاتیاند و جایگزین نیروگاههای حرارتی قدیمی میشوند.

در سال مالی جاری (از اول آوریل ۲۰۲۳ تا ۳۱ مارس ۲۰۲۴)، هند تولید زغالسنگ خود را به بیش از یک میلیارد تن افزایش داد که مطابق با برنامههای دولت است. این کار بهدلیل تقاضای فزاینده این کشور به انرژی و نیاز به کاهش وابستگی به واردات انرژی گران است.

اندونزی تولید زغالسنگ را در سال ۲۰۲۳ به سطح بیسابقه ۷۷۵ میلیون تن افزایش داد و پیشبینی میکند سطح تولید زغالسنگ خود را طی دو سال آینده پایدار نگه دارد. اندونزی صادرکننده عمده زغالسنگ است، اما تقاضای داخلی در این کشور بهسرعت در حال رشد و عمدتاً ناشی از توسعه صنعت انرژیبر پالایش نیکل است.

طبق گزارش آژانس بینالمللی انرژی، تولید جهانی زغالسنگ در سال ۲۰۲۳ به سطح بیسابقه ۸.۷ میلیارد تن افزایش یافت. البته پیشبینی میشود این رقم در سال ۲۰۲۴ کاهش یابد و تا سال ۲۰۲۶ در سطح حدود ۸.۴ میلیارد تن در سال تثبیت شود.

با وجود این تحولات، مؤسسه بلومبرگ در گزارش خود نتیجهگیری کرده که روزهای عمر زغالسنگ به شماره افتاده است. دلیل اصلی آن پیشرفت در فناوریهای انرژی خورشیدی و بادی است که تولید برق را در بیشتر نقاط جهان بسیار ارزانتر از زغالسنگ کرده است. مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک (CREA) پیشبینی میکند که تعداد بیسابقه نصب صفحههای خورشیدی و توربینهای بادی، همراه با احیای نیروگاههای آبی و رشد پیوسته تولید برق هستهای، به این معنا که تولید برق کمکربن احتمالاً از رشد مصرف برق پیشی خواهد گرفت.

به گفته مؤسسه بلومبرگ، افزون بر این، پیشرفتهای مشابه در باتریها و سیستمهای ذخیرهسازی انرژی ممکن است سرانجام انرژیهای تجدیدپذیر شبانهروزی را بهاندازه کافی مقرونبهصرفه کند و این موضوع، تعادل انرژی جهان را متحول خواهد کرد. با این حال، سیستمهای ذخیرهسازی انرژی در مقیاس مگاوات و در سطح تجاری کارآمد هنوز ایجاد نشدهاند.

اجرای پروژههای «هیدروژن سبز» نیز پیشرفتی ندارد، بنابراین نمایندگان صنعت زغالسنگ، در درجه اول شرکتهای چینی، تلاش دیگری برای دفن زغالسنگ کاملاً آرام را نظاره میکنند. آنها در حال آماده شدن برای آیندهای هستند که در آن باید استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر را برای دهههای آینده متعادل کنند.

ژانگ هو (Zhang Hu)، معاون دبیرکل انجمن ملی زغالسنگ چین معتقد است گذار به انرژی پاک نیز راه نجاتی برای زغالسنگ خواهد بود، زیرا تولید انرژیهای تجدیدپذیر به شرایط آبوهوایی بستگی دارد، بنابراین حتی زمانی که دیگر گزینهها بهعنوان گزینه اول تأمین برق مطرح شوند، زغالسنگ ارزان و قابلاعتماد همچنان نقش خود را ایفا خواهد کرد.