زیان ۳ میلیارد دلاری صنعت فولاد؟

زنجیره فولاد در سال گذشته موفق شد به رشد ۵.۵ درصدی تولید برسد، این در حالی است که فعالان این صنعت با بحران انرژی روبهرو بودند و براساس اعلام انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، صنعت فولاد به میزان ۳ میلیارد دلار از محل عدمتامین انرژی (برق و گاز) متضرر شده است که ۱.۱ میلیاد دلار آن به اعمال محدودیتهای گاز و ۱.۹ میلیارد دلار آن به اعمال محدودیتهای برق بازمیگردد. باید این موضوع را در نظر داشت که با توجه به هدفگذاری که برای تولید فولاد در سال ۱۴۰۲ انجام شده بود، این صنعت به میزان ۷ میلیون تن از برنامه خود عقب مانده است، چراکه تولید ۳۹ میلیون تن برای این سال هدفگذاری شده بود. لازم به یادآوری است که در سال ۱۳۹۹ تولید فولاد به بالای ۳۰ میلیون تن رسید، اما از سالهای ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به علت محدودیتهای انرژی از برنامههای خود برای افزایش تولید محصولات عقب ماند.

رشد ۵.۵درصدی تولید فولاد در سال ۱۴۰۲

برپایه آمارهای منتشره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، تولید فولاد کشور در سال ۱۴۰۲ به ۳۲ میلیون و ۱۰۸ هزار تن رسید که بالاترین میزان در تاریخ تولید این محصول است. این میزان تولید در مقایسه با سال پیش از آن، رشد ۵.۵ درصدی را نشان میدهد. به گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، بیشترین نرخ رشد تولید در زنجیره فولاد با ۹.۲درصد برای شمش فولادی به ثبت رسید و کاهش تولید سالانه در میلگرد، ورق گرم، ورق سرد و اسلب رقم خورده است. کمتر بودن نرخ رشد تولید آهن اسفنجی نسبت به فولاد میانی و ۱۳۰ هزار تن کاهش تولید ورق گرم با وجود کسری موجود در این محصول، از دیگر بخشهای این گزارش است. بر پایه این گزارش، بیشترین نرخ افت تولید با ۲.۸ درصد برای ورق سرد به ثبت رسیده است، در حالی که واردات آن ۲.۵ برابر شد. همچنین مازاد عرضه هم نرخ رشد تولید گندله را کاهش نداد و معادل دو برابر میلگرد تولیدی، شمش تولید شد.

ثبات در تولید محصولات فولادی در سطح سال گذشته معادل ۲۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تن رقم خورده است. بیشترین افت تولید، مربوط به ورق سرد بوده که در سال گذشته این محصول با بیشترین افزایش نیز روبهرو بوده است، این درحالی است که به ظرفیت واحدهای تولیدی ورق سرد کشور طی سال گذشته اضافه شده است. در این راستا باید سیاست تخصیص ارز برای واردات بهینه شود. در زمینه آهن اسفنجی ۵ درصد رشد ثبت شده که این میزان رشد از فولاد میانی کمتر است که این امر به دلیل محدودیتهای برق و گاز اتفاق افتاده است، چراکه اعمال محدودیتهای برق و گاز بیشترین فشار را بر واحدهای احیای مستقیم وارد کرده است. براساس آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، تولید آهن اسفنجی در سه ماه زمستان سال ۱۴۰۲ نسبت به سه ماه سوم سال (پاییز ۱۴۰۲) به دلیل اعمال محدودیت در زمینه گاز، حدود ۴ میلیون تن کاهش تولید ثبت کرده است.

در زمینه تولید فولاد میانی نیز ۲ میلیون و در زمینه محصولات فولادی ۶۷۰ تن کاهش تولید داشته است. درباره افزایش تولید فولاد کشور در سال گذشته زکریا نایبی کارشناس فولاد در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» عنوان کرد: براساس آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، در کل زنجیره فولاد کشور، افزایش تولید ۵.۵ درصدی ثبت شده که البته آمار تولید ۳۲ میلیون تن را باید در مقایسه با هدفگذاری سالانه آن در نظر گرفت که حدود ۳۹ میلیون تن در نظر گرفته شده است. اعمال محدودیت برق و گاز سبب شده که واحدهای فولادسازی بهویژه در واحد احیای مستقیم که آهن اسفنجی تولید میکنند حدود ۴ ماه از سال را با تعطیلی مواجه شوند، البته واحدهای نوردکاری در پاییندست فولاد نیز به همین دلیل ۴ ماه تولید خود را از دست دادهاند.

نایبی با اشاره به این موضوع که هرچند در سال ۱۴۰۲ واحدهای تولیدی در زنجیره فولاد برای محدودیتهای انرژی تمهیداتی اندیشیده بودند تا در مدت تعطیلی بیشترین بهرهگیری را داشته باشند، گفت: برای نمونه این واحدها درصدد برآمده و مواد اولیه موردنیاز خود را از قبل دپو کرده بودند تا در مدت اعمال محدودیتها با مشکل روبهرو نشوند. یا این واحدها اورهال و بهروزرسانی خطوط خود را به این زمان موکول میکنند که نهایت استفاده را از دوره زمانی داشته باشند. وی در ادامه یادآور شد: براساس آماری که انجمن فولاد اعلام کرده است، به دلیل اعمال محدودیتهای برق و گاز واحدهای تولیدی در زنجیره فولاد به تولید ۳۹ میلیون تن برنامهریزیشده خود در این سال دست نیافتهاند و از این بابت زنجیره فولاد حدود ۳ میلیارد دلار متضرر شده است.

رشد ۱۸ درصدی صادرات

براساس گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، صادرات کل زنجیره فولاد حدود ۷.۶ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۲ بوده است که رشد ۱۸ درصدی را نسبت به سال ۱۴۰۱ نشان میدهد. در مجموع در سال ۱۴۰۲ بیشتر از ۳۰ میلیون تن محصول از زنجیره فولاد کشور صادر شده که رشد قابلتوجه ۶۶ درصدی را نسبت به سال ۱۴۰۱ به ثبت رسانده است. در این میان صادرات شمش کشور کاهش یافته است، البته صادرات مواد اولیه از جمله کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی با رشد همراه بوده است. در این راستا میتوان این پرسش را مطرح کرد که چرا در بالادست زنجیره فولاد میزان صادرات افزایش پیدا کرده است؟ این در حالی است که در زمینه صادرات باید از فولاد میانی نیز عبور کرد و به صادرات محصولات نهایی رسید. از سوی دیگر، کماکان ما شاهد هستیم که بسیاری از واحدهای فولادی در کشور از نبود مواد اولیه گلایهمند هستند.

البته نکته حائز اهمیت در زمینه صادرات فولاد این موضوع است که در بازارهای جهانی، فولاد میانی ایران، مشتریان بیشتری دارد. طی سالهای اخیر حجم صادرات مقاطع طویل کشور از حدود ۳ میلیون تن فراتر نرفته است که پیشبینی طرح جامع فولاد نیز همین ۳ میلیون تن بوده است. در این راستا باید اذعان کرد کشورهای منطقه در زنجیره فولاد ترجیح میدهند که واحدهای نورد احداث کنند که به سرمایه کمتر و فناوری در سطح پایین نیاز دارد. این کشورها از ایران یا ورق یا شمش و اسلب خریداری میکنند و با این مواد اولیه محصولات نورد تولید میکنند. اقدام دیگر این کشورها، آن است که روی مقاطع فولادی خود عوارض وارداتی اعمال میکنند تا از محصولات خود حمایت به عمل آورند.

در این راستا کشورهایی همچون عراق و ترکیه و حتی افغانستان روی میلگرد ایران تعرفه اعمال کردهاند. نایبی درباره میزان افزایش صادرات فولاد ایران در سال ۱۴۰۲ خاطرنشان کرد: در زمینه آمارهای صادراتی باید این آمارها را براساس تناژ و میزان ارزش بهصورت جداگانه مورد بررسی قرار داد، چه بسا ممکن است که میزان تناژ صادراتی کشور کاهش یافته باشد، اما میزان ارزشی آن به دلیل نوسان قیمت ارز و کاهش پول ملی افزایش یافته باشد. در آمار منتشر شده، افزایش صادرات محصولات خام و نیمهخام افزایش یافته است، این در حالی است که بهتر آن است که صادرات فولاد کشور به سمت محصولات نهایی با ارزشافزوده بیشتر پیش برود.