صادرات ۷۱ هزار تنی شیلات در ۵ ماهه نخست امسال/ صادرات چقدر ارزآوری دارد؟

دنیای آبزیان دنیایی گسترده و حیاتی است و نقش کلیدی در امنیت غذایی و تغذیه جهانی ایفا میکند. تجارت بینالمللی آبزیان نقش مهمی در شکلدهی سیستمهای غذایی جهانی ایفا میکند. مزایای مختلفی از جمله تنوع غذایی بیشتر، قیمتهای پایینتر، رشد اقتصادی و کاهش اثرات زیستمحیطی زمانی که تولید در مناطق مناسبتر اتفاق میافتد در آبزیان ارائه میشود و بر اساس دادههای اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران بازار آسیا سهم ۲۱.۶ درصدی در واردات جهانی ماهی تازه/سرد شده دارد که در سه ماهه اول ۲۰۲۴ افزایش یافته است.

بیشترین میزان صادرات آبزیان مربوط به چه محصولی است؟

علی اکبر خدایی -دبیر کل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران- درباره میزان صادرات آبزیان در بازه زمانی ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۲ اظهار کرد: طی یکسال ۱۴۰۱ میزان صادرات، در مجموع ۱۵۰ هزار تن ماهی شامل انواع آبزیان دریایی، ماهیان عمدتا حرام گوشت و در برخی موارد حلال گوشت، انواع میگو پرورشی، کپورماهیان، خاویار، کنسرو ماهی و تن و ماهیهای زینتی و در سال ۱۴۰۲ به حدود ۱۵۲ هزار و ۶۰۰ تن بوده است. میزان خوراک آبزیان نیز در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۹ هزار تن بوده که در سال ۱۴۰۲ به ۵۳ هزار و ۶۰۰ تن رسیده است.

وی درباره میزان واردات نیز افزود: ترکیب واردات به کشور ما غالبا تن ماهیها هستند که برای کنسرو استفاده میشود. ماهیهای تیلاپیا که برای واحدهای فراوری وارد و بستهبندی میشود. ماهی سالمون تازه و منجمد مستقیم وارد فروشگاهها میشود. تخم چشم زده ماهی قزل آلا(بچه ماهی قزل آلا) بخشی وارداتی است. خوراک آبزیان نیز در حد ۸۰۰ تن وارد میشود. ماهیهای زینتی و میگوی مولد نیز وارد میشود که مجموع همه این موارد به جز خوراک حدود ۱۱ هزار تن و از این میزان ۱۰ هزار تن، ماهی تن و ۱۰۰۰ تن سالمون و ... در سال ۱۴۰۱ بوده است که در سال ۱۴۰۲ کل واردات به ۲۴ هزار و ۵۰۰ تن افزایش یافته است که از این میزان ۲۳ هزار و ۴۰۰ تن مربوط به تن ماهیان بوده و علت این که بیشترین میزان واردات مربوط به ماهیهای تن بوده این است که قیمت ماهیهای کنسرو تن خیلی گران شده بود و وزارت جهاد کشاورزی که مسئولیت تنظیم بازار را بر عهده داشتند این سیاست را بر عهده گرفتند و ماهی تن وارد شد و به کارخانههای تولید تن رسید و قیمت کنسرو تن ماهی کاهش یافت.

کاهش صادرات آبزیان در سال۱۴۰۲

دبیر کل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران ادامه داد: در سال ۱۴۰۱ ارزش صادرات آبزیان ایران ۳۳۰ میلیون دلار بوده که در سال ۱۴۰۲ به ۳۲۷ میلیون دلار کاهش یافته و دلیل آن هم کاهش ۱۶ درصدی صادرات میگو بوده است. میگو در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۷ هزار و ۵۰۰ تن صادر شد و این درحالیست که در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۱ هزار و ۶۰۰ تن صادر شده است و به دلیل گران بودن میگو، تاثیر ۲ تا ۳ میلیون دلاری بر کاهش ارزآوری و ارزش صادرات داشته است.

وی درباره ارزش واردات نیز اظهار کرد: طی بازه زمانی ۱۲ ماهه ۱۴۰۱ حدود ۳۶ میلیون دلار واردات انجام شده که این میزان در سال ۱۴۰۲ به ۷۴ میلیون دلار رسیده است و حدود ۱۱۸ درصد افزایش داشته و این نیز به دلیل واردات تن ماهی بیشتر برای تنظیم بازار بوده است.

خدایی ادامه داد: طی سال ۱۴۰۲ حدود ۶۹ هزار تن ماهی دریایی صادر شده که بیشتر ماهی غیر خوراکی بوده و حدود ۳۱ هزار و ۶۰۰ تن میگو، ۳۴ هزار و ۷۰۰ تن ماهیان گرمابی، ۱۳ هزار و ۷۰۰ تن ماهی قزل آلا، ۳ هزار و ۲۵۰ تن کنسرو ماهی تن و ۴۷۱ تن نیز ماهی زینتی و حدود ۴ هزار و ۸۰۰ کیلو نیز خاویار صادر شده که مجموع صادرات حدود ۱۵۲ هزار و ۶۰۰ تن برآورد شده است.

سهم شیلات در صادرات چقدر است؟

وی درباره سهم صادرات آبزیان و شیلات در کشور اظهار کرد: حدود ۵ تا ۶ میلیارد دلار در حوزه کشاورزی صادرات و ارزآوری داریم که از این میزان ۳۴۰ میلیون دلار یعنی یک سهم حدود ۵ درصدی از صادرات کشاورزی را حوزه شیلات تشکیل میدهد. اما نکته مهم این است که مقدار کل تولیدات بخش کشاورزی حدود ۱۳۰ میلیون تن برآورد شده که در بخشهای مختلف شیلات اعم از صید و آبزیپروری حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن است و یک درصد سهم تولید از بخش کشاورزی را داریم و حدود ۵ درصد ارزش و میزان ارزآوری بخش کشاورزی مربوط به تولیدات شیلاتی است که این مسئله میتواند نقش مهم شیلات در صادرات حوزه کشاورزی را نشان دهد.

دبیر کل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران در خصوص آمار مقایسهای پنج ماهه سال جاری و سال گذشته نیز مطرح کرد: در پنج ماهه ۱۴۰۲ حدود ۵۴ هزار و ۴۰۰ تن صادرات محصولات آبزیان انجام شد که در همین بازه زمانی طی سال جاری صادرات به ۷۱ هزار و ۳۰۰ تن افزایش یافته که ۳۱ درصد رشد وزنی صادرات داشتیم. البته با صادرات خوراک آبزیان، میزان صادرات در سال ۱۴۰۲ حدود ۸۳ هزار تن بوده که در سال جاری به ۱۱۹ هزار تن رسیده است. از نظر ارزآوری حاصل از صادرات نیز ۱۰۷ میلیون دلار در بازه زمانی پنج ماهه ابتدای سال ۱۴۰۲ بود که در همین بازه زمانی طی سال جاری به ۱۴۷ میلیون دلار رسیده است و ۳۸ درصد رشد یافتیم.

وی ادامه داد: با همین رشد ۳۱ درصدی، صادرات ما تا پایان سال ادامه خواهد داشت هر چند که تولید میگو همچنان نسبت به سال گذشته کمتر است اما کمتر از سال گذشته نخواهد بود به این صورت که میزان صادرات ما بدون در نظر گرفتن خوراک آبزیان به ۲۰۰ هزار تن و حدود ۵۰۰ میلیون دلار میتواند برسد که عدد بزرگ و ارزشمندی است و در این صورت در صادرات بخش کشاورزی سهم ۱۰ درصدی خواهد داشت چرا که در سایر موارد بخش کشاورزی بعید است که افزایش این چنینی وجود داشته باشد.

صادرات با چه چالشهایی مواجه است؟

خدایی با بیان اینکه در زمینه شیلات و آبزیان به تداوم تسهیلگریهای دولتی و ... و اختیاربخشی به بخش خصوصی نیاز است، اظهار کرد: در بخش دولتی خوشبختانه زیرساختهای صادراتی و توسعه کاملا وجود دارد. در ابتدای مسیر صادرات باید اول دستورالعملهای بهداشتی کشورهای هدف صادراتی رعایت شود. اولین و مهمترین پیش شرط صادرات همین مسئله است و باید به این توجه داشته باشیم که بسیار جای خرسندی و خوشبختی دارد که ما میتوانیم به تمام بازارهای صادراتی آبزیان کالا صادر کنیم چرا که واحدهای فراوری و حتی تعدادی از شناورهای ما استانداردهای اتحادیه اروپا، چین، روسیه، کره و ویتنام را رعایت میکنند و دارای کد EC هستند و در مراجع ذیصلاح کشورهای روسیه و چین و... و. رجیستر شدهاند.

وی ادامه داد: ما برای صادرات با این بازارها هیچ مشکلی از نظر قوانین بینالمللی نداریم. مسئله بعدی نظارت مستمر بخش دولتی بر تولیدات شیلاتی است که پیش شرط آن گواهیها است. کشورهای هدف (واردکنندگان) با اعتماد به گواهیهای بهداشتی صادر شده توسط دولت ایران اجازه واردات از ایران را میدهند و این اعتماد از جایی ناشی میشود که تولیدات شیلاتی ایران و البته عمدتا آبزیپروری و خصوصا میگو و خاویار طبق یک برنامه پایش ملی یا همان NRP : Natiobal Residue Plan در تمام طول سال و در تمام فرایندهای تولید اعم از تامین مولد و بچه ماهی یا بچه میگو تا تامین خوراک و آماده سازی استخر و ذخیرهسازی تا برداشت و حمل به فراوری و سپس بستهبندی و صادرات توسط سازمانهای شیلات و دامپزشکی کنترل مداوم میشوند که این برنامه نظارتی باید همچنان تداوم داشته باشد.

دبیر کل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران با اشاره به اهمیت تجهیز و اعتبار بخشی آزمایشگاه مرجع دامپزشکی مطرح کرد: مسئله مهم این است که آزمایشگاههای تشخیص ما در حال حاضر از نظر اتحادیه اروپا اعتبار بخشی و تایید نشدهاند و ما مجبوریم نمونههایی را به آزمایشگاههای کشورهای خارجی که مورد تایید اروپا هستند بفرستیم و این هزینه زیادی به صادرکنندگان تحمیل میکند و بهتر است که در این زمینه با کمک بخش خصوصی و پیگیری معاونت بینالملل وزارت جهاد و وزارت خارجه هماهنگی ایجاد و این مشکل رفع شود.

وی ضمن اشاره به اهمیت تسهیلگری در فرایند نمونهبرداری و آزمایشات اظهار کرد: محصولات صادراتی ما بسیار با کیفیت است، تاییدیه پروتکلهای بینالمللی را داریم و ازاین جهت مسیر برای صادرات هموار است. بازار توانایی پذیرش محصولات ما را دارد و به راحتی میتوانیم درآمد صادراتی تا یک میلیارد دلار را داشته باشیم اما یکی از مشکلات اصلی این است که ما در تامین مشکل داریم. البته که این مشکل تنها در تامین نیست بلکه به این صورت است که ما در بخشهایی از تولید وضعیت خوبی داریم اما در مقدار، سایز، رنگ و زمان تحویل و ... نمیتوانیم نیاز و درخواست خریداران خارجی را برطرف کنیم. البته در مورد میگو واقعا مشکل محدودیت تولید را داریم و طی ۲ سال اخیر نتوانستیم کل تقاضاها را پاسخ دهیم.

خدایی با بیام اینکه در برخی مواقع نمیتوانیم حجم بالای تقاضا را پاسخ دهیم یک مشکل جدی است که به اصلاحالات زیرساختی نیاز دارد گفت: تولیدات ما در مزارع خرد و اقلیمهای متنوع انجام میشود و این مسئله به تولید محصولاتی با کیفیتهای مختلف ختم میشود که نمیتواند تقاضاهای کلان را بهطور مستمر با کیفیت ثابت و قیمت پایدار در تمام فصول سال پاسخ دهد. میدانیم که مشتری به این چیزها نیاز دارد و لذا وقتی سخن از زیرساخت میکنیم یعنی بتوانیم با کمک تشکلها زنجیره تامین را ایجاد کنیم تا هر پرورش دهندهای بر اساس تولید قراردادی محصول مشخص با کیفیت مورد نیاز بازار هدف تولید کند و در اختیار زنجیره قرار دهد تا صادرکننده با اتکا به آن بتواند بازاریابی و صادراتش را انجام بدهد.

۶۰ درصد دنیا مقصد صادراتی ایران هستند

وی با اشاره به تحریمها و اینکه برخی مسائل متاثر از تحریم هستند اظهار کرد: این مشکل سالها است که وجود دارد و صادرکنندگان ما با افتخار توانستهاند مشکلات آن را پشت سر گذارند و همانطور که آمارهای گمرکی و اظهارنامههای رسمی نشان میدهد سال به سال بر مقدار صادرات افزوده شده و بیش از ۶۰ کشور دنیا مقصد و مشتری صادراتی ما هستند.

دبیر کل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران ادامه داد: مشکلات و سختیهای برگشت ارز و دور زدن تحریم و حل مشکل کشتیرانیها که خطوط اصلی به بنادر ما نمیآیند؛ دهها مشکل دیگر را حل کردهاند اما یک تقاضای بسیار مهم از دولت دارند که البته موافقتهای اولیه با آن انجام شده ولی هنوز بهصورت جدی اتفاق نیفتاده و آن این است که بخش کشاورزی بهطور کلی و آبزیان بهصورت خاص از شمول ارز نیمایی خارج شوند. در حال حاضر صادرکنندگان ما مجبورند بر اساس قیمتهای واقعی ارز در بازار و اثر آن بر تولید، ماهی و میگو و خاویار را از صیاد یا پرورش دهنده به قیمتهای متاثر از بازار آزاد بخرند اما ارز خود را به قیمت نیمایی به بانک بفروشند و این عادلانه نیست و در واقع مثل این است که به جای حمایت از صادرات (روشی که در تمام دنیا معمول است) ما از صادرکننده یارانه میگیریم و او را جریمه میکنیم.

خدایی در پایان تصریح کرد: خوشبختانه این کار در بانک مرکزی کلید خورده و اتفاقا از اتحادیه آبزیان در کنار زعفران و شیرینی و شکلات دعوت شده ارز خود را بهصورت آزمایشی در سامانه جدید مرکز مبادله طلا و ارز بیاورند و با قیمت توافقی بفروشند که این را به فال نیک میگیریم.