خط‌آهن چابهار-سرخس؛ دروازه ورود هند به آسیای میانه

در بحبوحه رقابت قدرتهای جهانی برای نفوذ در منطقه، کشور هند نیز به دنبال کسب جایگاه خود است و سیاست اقتصادی و خارجی آن نقش مهمی در توسعه منطقهایفا خواهند کرد.

توافق استراتژیک 10 ساله هند با ایران برای استفاده از بندر چابهار، همراه با مذاکرات برای توافق تجارت آزاد (FTA) با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، نشان از عزم این کشور برای تقویت حضور اقتصادی و سیاسی خود دارد.

اختلالات گسترده در تجارت جهانی و منطقهای ناشی از بحرانهای پی در پی از جمله کووید، سقوط دولت افغانستان و روی کارآمدن طالبان، جنگ روسیه و اوکراین و بحران دریای سرخ، هند را به بازنگری در مسیرهای تجاری خود مجبور کرد.

در کنار چالشهای اساسی زنجیرههای تأمین برای تنوع تجاری، روابط تیره هند با رقبای همسایهای خود یعنی پاکستان و چین، منجر به مسدود شدن مسیرهای زمینی دسترسی به کشورهای غربی هند شده است.

قرارداد 10 ساله بندر چابهار که اردیبهشتماه سال جاری میان ایران و هند امضا شده است، به هند این امکان را میدهد با انتقال کالا از طریق مسیر ایران به قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی و فراتر از آن یعنی اوراسیا، دسترسی داشته باشد.

در واقع مسیر ایران، گلوگاههای دریایی را برای کالاهای هندی دور میزند و آنها را دور از اختلالات تجاری قرار میدهد تا به صورت ایمن و قابل پیشبینی، به بازارهای مصرف برسند.

مسیر 7200 کیلومتری کریدور بینالمللی شمال-جنوب (INSTC) که در اوایل دهه 2000، به عنوان جایگزینی برای مسیر استاندارد دریایی (از کانال سوئز به سمت دریای مدیترانه) معرفی شده بود، کریدور مورد علاقه هندیها برای دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی، قفقاز و اروپا است.

این کریدور، دارای سه شاخه است: شاخه شرقی (هند-ایران-آسیای مرکزی و افغانستان-روسیه-اروپای شرقی)، شاخه میانی (هند-ایران-دریای خزر-روسیه-اروپای شرقی) و شاخه غربی (هند-ایران-آذربایجان-روسیه-اروپای شرقی).

هند با درک شرایط و ویژگیهای منحصر به فرد کشورهای آسیای مرکزی، قصد ورود جدی به بازار اقتصادی آنها دارد. به طوری که آرون کومار چاترجی، سفیر هند در قرقیزستان،گفته بود: «هند اهمیت ارتباط منطقهای را میشناسد و به ایجاد کریدورهای حمل و نقل برای رسیدن به آسیای مرکزی و ورای آن باور دارد. به همین علت، ما از کشورهای آسیای مرکزی دعوت کردهایم تا از بندر چابهار در ایران و همچنین پایانه شهید بهشتی این بندر، برای تجارت دریایی با هند و سایر کشورهای جهان استفاده کنند».

با توجه به شناخت نیازهای لجستیکی و ترانزیتی هندیها و کشورهای آسیای مرکزی، باید هر چه سریعتر از مزایای بندر چابهار و مسیر ریلی چابهار-سرخس به منظور اتصال شبه قاره هند به کشورهای محصور در خشکی شمال شرق ایران بهره برد.

در واقع، فعالسازی شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب، باید در اولویت مسائل دولت قرار بگیرد؛ چراکه میتواند با گره زدن منافع اقتصادی کشورهای ذینفع، گامی مهم در جهت بهبود موقعیت ژئواستراتژیک خود در نظم نوین جهانی بردارد.

با این رویکرد، توصیه میشود ساخت و بهرهبرداری از پسکرانه ریلی بندر چابهار یعنی چابهار-سرخس، به بخش غیردولتی واگذار شود تا آنها براساس منافع خویش، تأمین مالی پروژه و اجرای آن را تسریع کنند تا کشور از منافع مستقیم و غیرمستقیم آن بهرهمند شود.

با ورود بخش غیردولتی در سرمایهگذاری و اپراتوری شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب، تحولی در امنیت و توسعه شرق کشور، اشتغالزایی، همبستگی منافع اقتصادی به منظور انعطافپذیری در مقابله با تحریمهای ظالمانه، احیای نقش فعال در زنجیره ارزش منطقهای و فراتر از آن، تنظیم منافع مشترک مردم صورت خواهد گرفت.