پنجره طلایی ایران برای افزایش صادرات نفت در سایه کاهش صادرات روسیه

روسیه با در اختیار داشتن بزرگترین ذخایر گاز طبیعی و ششمین ذخایر بزرگ نفت جهان، یکی از بازیگران اصلی در بازار جهانی انرژی محسوب میشود. این کشور، پس از عربستان و آمریکا، سومین تولیدکننده بزرگ نفت و مهمترین تامینکننده گاز طبیعی در سطح جهان است.
جنگ اوکراین، تحولات گستردهای در بازار انرژی ایجاد کرده و افزایش قیمت نفت برنت از ۹۳ دلار به ۱۲۴ دلار در هر بشکه و شکستن رکوردهای جدید در بازار گاز را به دنبال داشته است. این تغییرات، فرصتهای ویژهای را برای کشورهای صادرکننده انرژی، از جمله ایران، فراهم کرده است.
بر اساس آمارهای شرکت BP، ذخایر نفتی روسیه حدود ۱۰۷ میلیارد بشکه است و این کشور روزانه ۱۱ میلیون بشکه نفت تولید میکند که ۳.۳ میلیون بشکه آن در داخل مصرف شده و مابقی به بازارهای جهانی صادر میشود. تولید و مصرف نفت روسیه طی سالهای اخیر تقریبا ثابت بوده و بالاترین میزان تولید روزانه این کشور در سال ۲۰۱۹ با ۱۱.۷ میلیون بشکه ثبت شده است.
در همین دوره، صادرات نفت این کشور نیز با نوساناتی همراه بوده و از ۸.۹۸ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۷ به ۶.۷ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. این میزان معادل ۹.۹ درصد از تجارت جهانی نفت است.
تاثیر تحریم بر صادرات نفت روسیه
تحریمهای اعمالشده علیه صادرات نفت روسیه به دلیل درگیریهای اوکراین، بازار جهانی نفت را با چالشهای قابلتوجهی روبهرو کرده است. بخش عمدهای از صادرات نفت روسیه به اروپا و برخی مناطق دیگر اختصاص دارد و تحریمها سبب شده بخش زیادی از این صادرات متوقف شود.
بر اساس برآوردها، حدود ۵ میلیون بشکه از صادرات نفت روسیه به دلیل تحریمها حذف شده که جبران این کاهش در کوتاهمدت ممکن است اما در بلندمدت نیازمند تغییرات ساختاری در بازار نفت خواهد بود.
گزارشهای بینالمللی نشان میدهند که افزایش تولید نفت از سوی کشورهای غیر اوپک، ذخایر استراتژیک و بازگشت ایران به بازار جهانی میتوانند در کوتاهمدت بخشی از این خلا را جبران کنند اما در بلندمدت محدودیتهای سیاسی و اقتصادی همچنان پایدار خواهد بود.
فرصتهای ایران در مواجه با کاهش صادرات روسیه
حذف بخشی از نفت روسیه از بازار جهانی، فرصتهای قابلتوجهی برای ایران ایجاد کرده است. یکی از این فرصتها، امکان گسترش سوآپ نفت با روسیه است. ایران در دهههای گذشته تجربه موفق سوآپ نفت با قزاقستان را داشته و شرایط کنونی این امکان را فراهم میآورد که ایران ظرفیت سوآپ نفت از روسیه را تا ۳۵۰ هزار بشکه در روز افزایش دهد.
با استفاده از زیرساختهای موجود، این ظرفیت حتی میتواند به ۶۱۰ هزار بشکه در روز برسد. همچنین، واردات نفت از روسیه برای تامین خوراک پالایشگاههای کوچک ایران، بهویژه در مناطق غربی و شمالغربی کشور، به عنوان فرصتی دیگر مطرح است که میتواند مشکلات تامین خوراک پالایشگاهها را حل کند. این ظرفیتها، در صورت بهرهبرداری مناسب، میتواند نقش ایران در بازار انرژی منطقه و جهان را تقویت کند.