حمل و نقل ایران 2 برابر استاندارد دنیا غیراقتصادی است

سعید مؤذنی: بخش حمل و نقل یکی از مؤلفههای اصلی در تشخیص جوامع رشد یافته و از عوامل موثر بر فراوانی نماگرها اقتصاد خرد و کلان کشور محسوب میشود.

توسعه متوازن بخش حمل و نقل در تمامی شیوهها و بهرهبرداری مناسب از آن به عنوان پیشنیاز توسعه بخشها در کل به افزایش امنیت ملی منجر شده و زمینه ساز توسعه سیاسی و اجتماعی نیز خواهد شد.

حدود 8.5 درصد از تولید ناخالص ملی مربوط به حوزه حمل و نقل است ضمن آنکه گسترش حمل و نقل توسعه کشور و رشد GDP را به همراه دارد.

حمل و نقل به عنوان یکی از زیرساختهای اصلی توسعه کشور نقش مهمی در اقتصاد هر کشور دارد؛ در حال حاضر همه کشورهای توسعه یافته دارای زیرساختهای قوی حمل و نقلی در انواع شقوق هوایی، جادهای دریایی و بخصوص ریلی هستند و این نشان از توجه دولتها به حمل و نقل و اختصاص اعتبارات ویژه به آنها دارد.

در کشور ایران نیز به عنوان کشوری در مسیر توسعه، زیرساختهای حمل و نقل در حال شکل گرفتن است اما سرعت این توسعه نسبت به پهناوری جمهوری اسلامی ایران پایین است.

موضوع بهرهوری حمل و نقل در ایران و مقایسه آن با کشورهای توسعه یافته، امری بود که ما را بر آن داشت تا به سراغ مدیرکل سابق دفتر ایمنی و ترافیک سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای برویم و در گپ و گفتی حمل و نقلی، این موضوع را واکاوی کنیم.

بهمن عشقی در اینباره معتقد است: چندین مورد موجب کاهش بهرهوری حمل و نقل در ایران شده است؛ از نظر وی نرخ پایین سوخت ناوگان، ترددهای یکسر خالی، حمل و نقل خردهمالکی و خروج ثروت تولیدی حمل و نقل از این سیستم، بخشی از دلایل کاهش بهرهوری حمل و نقل کشور است.

عشقی ادامه داد: حمل و نقل به عنوان زیرساختهای توسعه هر کشوری، از گذشته مورد توجه خاص بوده است.

وی با اشاره به تأثیر حمل و نقل در تولید ناخالص داخلی، اضافه کرد: صنعت حمل و نقل کشور در سالهای پس از انقلاب قطعاً پیشرفتهایی داشته، اما حرکت، مبتنی بر سناریویی هدفمند نبوده است.

* حمل و نقل برای بخشهای اقتصادی کشور مزیتبخشی میکند

این کارشناس حمل و نقل اضافه کرد: حمل و نقل شاهکلید توسعه اقتصادی هر کشور است و میتواند به بخشهای اقتصادی کشور مزیتبخشی کند یا با عدم توسعه، از آنها مزیتزدایی کند.

عشقی اضافه کرد: اینکه چه میزان حمل و نقل جادهای کشور توانسته است برای بخشهای اقتصادی ما مزیتبخشی کند، علامت سؤال بزرگی است.

این کارشناس حمل و نقل بیان کرد: بالاخره شبکه جادهای کشور توسعه یافته است، بهسازی و بهینهسازی جادهها افزایش یافته، کامیون و اتوبوس وارد ناوگان شده، سطح مهارتهای حرفهای در بخش ارتقاء یافته و دولت سرمایهگذاریهایی کرده است و در این حرفی نیست، اما مسأله اینجاست که این سرمایهگذاریها چه میزان بهرهور بوده است؟

* حمل و نقل ما 2 برابر استاندارد جهانی غیراقتصادی است

عشقی بیان کرد: وقتی میخواهیم بهرهوری (نسبت ستاندهها به نسبت دادهها) را در نظر بگیریم، آن زمان است که سؤالاتی ایجاد میشود؛ امروز یکی از کارگاههای توسعه صنعتی کشور، سیستم حمل و نقل است؛ به تدریج قیمت تمام شده حمل و نقل و سهم تمام شده حمل و نقل در قیمت تمام شده خدمات، به حدی ما را به سمت بحران میبرد که مزیتهای اقتصادی را هم در حوزه اقتصاد داخلی و هم در حوزه اقتصاد بینالملل از ما سلب میکند.

این کارشناس حمل و نقل اضافه کرد: بالاخره کالایی که به مبادی ورودی و خروجی کشور وارد میشود، هزینههای حمل و نقل دارد و این در قیمت تمام شده کالا اثر میگذارد.

وی توضیح داد: ما کشوری هستیم که مواد خام و معدنی زیادی تولید میکنیم، در مورد کالاهای نیمه فناوریشده و مواد خام، 18 تا 25 درصد قیمت تمام شده را به حمل و نقل اختصاص میدهیم و در مورد مواد خام 30 تا 35 درصد؛ یعنی اگر ماده خامی به مبادی خروجی کشور ببریم و برای صادرات هر تن یک دلار در نظر بگیریم، در این هزینه از هر تن کالا، حدود 30 تا 35 سنت حمل و نقل تأثیر گذاشته است.

این کارشناس حمل و نقل گفت: این رقم در کشورهای صنعتی حداکثر 18 درصد است؛ یعنی اگر ماده خامی را در کشورهای توسعهیافته جابهجا میکنند، از یک دلار ارزش آن 18 سنت هزینه حمل و نقل است، اما در ایران این رقم دو برابر است؛ یعنی حمل و نقل ما دو برابر استاندارد جهانی غیراقتصادی است.

* نرخ پایین نفتگاز در ایران از دیگر دلایل کاهش بهرهوری حمل و نقل

عشق بیان کرد: از سویی دیگر نرخ سوخت در ایران بسیار ارزان و در واقع رایگان است، گازوئیل بسته به هر کشور از لیتری 1.5 دلار تا برخی مواقع 2 دلار است؛ در کشورهای همسایه نظیر امارات متحده عربی، گازوئیل لیتری 2000 تومان است، اما در ایران لیتری 160 تومان است.

این کارشناس حمل و نقل ادامه داد: وقتی نهاده رایگان دراختیار راننده قرار میگیرد و نرخ تمام شده حمل و نقل در مقایسه با اقتصادهای ملی دنیا عددی بسیار بالاتر است، یعنی بهرهوری به قدری در بخش حمل و نقل پایین است که با سوخت رایگان هم جبران نمیشود و این معضل است.

مدیرکل سابق دفتر ایمنی و ترافیک سازمان راهداری گفت: ما کشوری هستیم که بیشتر تولیدکننده مواد خام و نیمه فرآوریشده هستیم و در قیمتها این همه با استاندارد جهانی فاصله داریم؛ یعنی حمل و نقل ما غیراقتصادی است.

* ترددهای یکسرخالی از دلایل کاهش بهرهوری ناوگان جادهای حمل بار

این کارشناس حمل و نقل اظهار داشت: وزارت راه و شهرسازی به عنوان حاکمیت در بخش حمل و نقل باید میزان بهرهوری و دلیل عدم رشد اقتصادی حمل و نقل را بیابد، تحلیل کند و برای رفع آن گام بردارد.

وی اضافه کرد: از معضلاتی که حمل و نقل جادهای بار در ایران با آن مواجه است، ترددهای یک سر خالی است؛ برای انجام یک سفرِ پُر، باید 1.18 سفر خالی انجام داد، یعنی باید بیش از یک سفر خالی انجام داد تا یک سفر پُر رخ دهد، در حالی که این رقم در کشورهای توسعهیافته 3 سفر است.

* شرکتهای حمل و نقلی جادهای فقط بارنامه فروش سدهاند/ خردهمالکی معضل ناوگان

عشقی با تأکید بر اینکه بنگاههای حمل و نقل کشور احاطهای بر مدیریت ناوگان ندارند، اضافه کرد: در ایران 90 درصد ناوگان ما خرده مالک است (راننده مالک) است و این خود نیازمند تحلیل جداگانهای است، اما بنیادها و شرکتهای حمل و نقلی ما اشراف مدیریتی بر ناوگان ندارند و به صادرکننده بارنامه تبدیل شدهاند، در واقع بارنامه فروش هستند، دولت اوراقی را به آنها میفروشد، آنها هم همان اوراق را گرانتر میفروشند و حرکتی جهت توسعه بازار حمل و نقل کشور انجام نمیدهند.

مدیرکل سابق دفتر ایمنی و ترافیک سازمان راهداری  اضافه کرد: در ارتباط با خردهمالکی میتوان به این نکته بسنده کرد که ما شرکتهای حمل و نقل باری زیادی داریم که سابقه طولانی در حمل و نقل دارند، اما یک کامیون ملکی ندارند.

* در بخش حمل و نقل تولید ثروت داریم اما انباشت ثروت نداریم

این کارشناس حمل و نقل با تأکید بر اینکه توسعه بازار مفاهیمی دارد که باید به آن مفاهیم پرداخت، توضیح داد: مسأله دیگری که حمل و نقل کشور با آن مواجه است، عدم ماندگاری سرمایههای تولیدی در بخش حمل و نقل، در همان سیستم است.

عشقی ادامه داد: بهرهوری در حمل و نقل به حدی پایین امده است که سرمایهای که در بخش حمل و نقل تولید میشود، در بخش حمل و نقل باقی نمیماند، ما در بخش حمل و نقل تولید ثروت داریم، اما انباشت ثروت نداریم؛ یعنی اگر پولی در بخش حمل و نقل حاصل شود صاحبان بنگاههای اقتصادی آن را از بخش حمل و نقل به بخش دیگر انتقال میدهند چون معتقدند حمل و نقل چندان بهرهوری ندارد تا سود مطلوبی بدهد.

* تأثیر 10 درصدی هزینه حمل و نقل در نرخ تمام شده کالا/ با استاندارد جهانی فاصله داریم

این کارشناس حمل و نقل اظهار داشت: در تمام کالاها حدود 10 درصد قیمت تمام شده را بابت حمل و نقل میپردازیم و این رقم در کشورهای صنعتی 2 الی 5 درصد است و این بحران است؛ یعنی نمیتوانیم کالای اقتصادی تولید کنیم چون نمیتوانیم اقتصادی حمل کنیم.

مدیرکل سابق دفتر ایمنی و ترافیک سازمان راهداری  تأکید کرد: با همین دلایل میتـوان فهمید حمل و نقل ما بهرهور و اقتصادی نیست، آمارهایی هم که در برخی دولتها تاکنون ارائه شد، غیرواقعی بوده است.