لزوم تفاهم میان ایران و آمریکا برای حل پرونده هسته‌ای

دکتر داوود هرمیداس باوند
استاد دانشگاه
درست یک هفته پیش از برگزاری مذاکرات وین 5، شاهد برگزاری گفتوگوهای دوجانبه‎ای میان ایران و کشورهای عضو گروه 1+5 ازجمله آمریکا هستیم.
این گفتوگوهای دوجانبه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا از یکسو بر همگان آشکار شده است که دغدغه آمریکا مهمترین بخش این پرونده است و از دیگر سو، اگر در مذاکرات اخیر دو طرف به یک تفاهم نسبی دست پیدا کنند، بیتردید راه وین5 برای مذاکرهکنندگان هموارتر میشود. در رابطه با مساله تکنولوژی هسته‎ای نباید از نظر دور داشت که طرف اصلی ایران کشور آمریکا است؛ همچنانکه وقتی در سال 83 ایران با سه کشور اروپایی به توافق رسید به دلیل مخالفت آمریکا، این توافق ملغی شد. همچنین آنچه در قطعنامه‎های شورای امنیت سازمان ملل درمورد تحریم‏ها آمده است درواقع عمدتا منعکسکننده نظرات آمریکا بوده است. ایالاتمتحده آمریکا قبلا در آژانس بینالمللی انرژی اتمی پیشنهادی را ارائه کرده بود مبنیبر اینکه میان مساله تکنولوژی هسته‎ای ایران با مساله سیستم موشکی بهویژه موشک‎های دوربرد ارتباط داده شود؛ بنابراین در قطعنامه‎های شورای امنیت، موضوع هسته‎ای ایران با مساله موشک‎های میانقاره‎ای یا دوربرد(IBM) مرتبطشده است. فراتر از آن به موضوع سیستم دفاعی ایران نیز وارد شدند.
بهبیاندیگر در این قطعنامه ‏ها، تحریم‏های اقتصادی ناظر بر تکنولوژی هسته‎ای، سیستم‏های موشکی و سیستم متعارف دفاعی است، در این قطعنامه‎ها، نهتنها مساله غنیسازی اورانیوم را ذکر کرده‎اند؛ بلکه ابعاد آن را گسترده کرده و به سیستم‎های موشکی نیز تسری داده‎اند؛ بنابراین قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران و بهخصوص قطعنامه‎های سوم و چهارم صرفا محدود به موضوع تکنولوژی هسته ‏ای نیست. همچنین در آخرین و چهارمین قطعنامه شورای امنیت ذکر شده است که جدای از انبارها و فرودگاه‎ها بحث بازرسی در دریای آزاد نیز اعمال شود. آنها با این اقدامات در پی بازرسی نقلوانتقالات ملزومات هسته‏ای و موشکی ایران هستند.
از دیگر سو، به موازات این اقدامات و سیاست‎ها، آمریکا اولین دولتی بود که تحریم‎های یکجانبه مضاعف را درمورد سرمایهگذاری انرژی ایران اعمال کرد. در زمان ریاستجمهوری بیل کلینتون، به وضوح اعلام شد که سرمایهگذاران خارجی نباید بیش از 40 میلیون دلار در ایران سرمایهگذاری کنند، اما سپس آن را به 20 میلیون دلار کاهش دادند. این در شرایطی بود که کشورهای عضو اتحادیه اروپا در آن زمان این تحریم‏های یکجانبه را برخلاف مقررات سازمان تجارت جهانی و متعارض با حقوق بین‎الملل اعلام کردند. به همین جهت نیز وقتی شرکت آمریکا کاناکو، پارس جنوبی را ترک کرد، شرکت توتال فرانسه جایگزین آن شد، اما با گذشت زمان و در زمان ریاستجمهوری بوش پسر و باراک اوباما، اتحادیه اروپا نیز همانند آمریکا، تحریم‏‎های یکجانبه مضاعف را علیه جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفت. در نتیجه آمریکا نقش اساسی و تعیینکننده‏ای در مذاکرات هسته‎ای ایران برعهده دارد؛ بنابراین در این شرایط برای حل موضوع هسته‎ای ایران پیش از هر چیز باید نوعی تفاهم میان تهران-واشنگتن صورت گیرد. یکی از راه‎ها برای نزدیک کردن نظرات و دیدگاه‎های دو طرف نیز همین برگزاری گفتوگوهای دوجانبه است. بدیهی است که اگر مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا به نتایج مثبتی منتهی شود، دیگر اعضای گروه 1+5 نیز در مسیر نیل به نوعی توافق قابل قبول با ایران گام خواهند برداشت. در این رابطه دو نکته را باید مدنظر داشت: نخست اینکه صرف مذاکرات دوجانبه علیالاصول یک گام مثبت است و دیگر اینکه انتظار این است که اگر فرآیند گفتوگوهای دوجانبه مثبت باشد، در جهت تسهیل و تسریع فرآیند مذاکرات با گروه 1+5 تاثیرگذار باشد.

دلیل نقش منفی فرانسه
اما در روزهای اخیر، مجددا شاهد نوعی نقشآفرینی منفی ازسوی فرانسه بودیم؛ همچنانکه لوران فابیوس، وزیرخارجه این کشور در سخنانی بهانهجویانه گفت در شرایطی که گروه 1+5 می‏گوید ایران میتواند چند صد سانتریفیوژ داشته باشد، تهران خواستار صدها هزار سانتریفیوژ است. درواقع این بهانهجویی‎های فرانسه از آنجا ناشی می‎شود که این کشور خواستار آن است که در جریان تمامی مذاکرات حتی مذاکرات دوجانبه ایران با دیگر کشورها نیز باشد، اما چون در جریان گفتوگوها نبودند در واکنش به آن مساله، کاهش هرچه بیشتر سانتریفیوژها را مطرح کردند. بدون شک فرانسه با مطرح کردن چنین موضوعی در پی اخلال در فرآیند مذاکرات میان ایران و آمریکا بود؛ زیرا کشور فرانسه اساسا تمایل دارد نقش متفاوت و خاصی در اروپا برای خود قائل شود و همیشه تلاش دارد در مقام نوعی برخورد با آمریکا برآید. در نهایت، باید آگاه بود که بدون شک مذاکرات هسته‎ای ایران مساله پیچیده‎ای است و شاید نیل به توافق نهایی، فراتر از 6ماه در نظر گرفته شده نیز ادامه پیدا کند، اما در هر صورت مذاکرات دوجانبه‎ای که پیش از مذاکرات اصلی در حال برگزاری است، یک گام مثبت است و باید با دید مثبت آن را ارزیابی کرد.