آیا 1+5 به تعریف مشترک بر سر یک برنامه غنی‌سازی با ایران می‌رسد؟

محمدجواد ظریف رئیس هیأت مذاکرهکننده هستهای ایران صبح روز دوشنبه برای ادامه مذاکرات با 1+5 راهی وین شد.

مذاکرات ایران و 1+5 (وین 5) از روز دوشنبه با دیدار دوجانبه کاترین اشتون و محمدجواد ظریف در یک ناهار کاری آغاز میشود.

قرار است اشتون و ظریف درباره چگونگی برگزاری مذاکرات چهار روزه در وین در این دیدار تصمیمگیری کنند.

هیأتهای مذاکرهکننده 1+5 نیز از بامداد دوشنبه وارد وین شدهاند.

پنجمین مرحله از مذاکرات ایران و 1+5 در حالی برگزار میشود که قرار بود از مذاکرات قبلی (وین 4) روند نگارش متن توافق جامع آغاز شود اما به دلیل باقی ماندن اختلافات عمیق و ماهوی در حالی که دو طرف برای رسیدن به درک مشترک از مسایل و مفاهیم و خواستههایشان سه دور مذاکره ابتدایی را انجام دادند، مذاکرات بینتیجه پایان یافت.

پس از مذاکرات وین 4، هیأتهای مذاکرهکننده در سطح معاونان وزیران خارجه دیدارهای جداگانه داشتند که مهمترین آن دیدار سید عباس عراقچی با ویلیام برنز بود.

حضور ویلیام برنز دیپلمات باسابقه آمریکا که در زمینه ایران از جایگاهی بالاتر از وندی شرمن برخوردار است و به گفته هیلاری کلینتون وزیر خارجه پیشین آمریکا همواره از آغاز گفتوگوهای هستهآی در دوره جدید وی در پشت پرده مذاکرات حضور داشته و تیم مذاکرهکننده آمریکا را پنهانی همراهی میکرده است، شگفتی بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران را برانگیخت.

برخی حضور برنز را مثبت و در راستای جدیت و اراده آمریکا برای رسیدن به یک نتیجه مشخص در مذاکرات قلمداد کردند و برخی دیگر حضور او را نشانه سختگیرتر شدن آمریکا در مذاکرات و در برابر خواستههای ایران و از سویی به کرسی نشاندن خواستهای دولت متبوعش عنوان کردند.

به گفته سیدعباس عراقچی معاون وزیر خارجه، ملاقات دوجانبه هیأتهای مذاکرهکننده ایران و آمریکا پس از 12 ساعت طی دو روز در ژنو در حالی پایان یافت که اختلافات به قوت خود باقی ماند.

دو طرف تاکنون به جزئیات اختلافات مورد بحث اشارهای نکردهاند. در عین حال که در فضای رسانهای موارد متعددی مطرح میشود اما با توجه به اظهارات و موضعگیریهای مقامات دو طرف برخی از این موارد خود را نشان داده است.

محمدجواد ظریف اخیراً در مقالهای در "واشنگتن پست" از نگرانیاش درباره تکرار اشتباهات و توهمات گذشته گفته است که به نظر میآید از آنچه در مذاکرات این روزها میگذرد فاصله چندانی ندارد.

او گفته است که "طرفهای مقابل از ما (در زمان مدیریت آقای روحانی بر پرونده هستهای) خواستند تا از غنیسازی حداقل تا سال 2015 خودداری کنیم که این موضوع باعث شد عملاً امکان حصول به توافق از بین برود."

او ادامه میدهد: امروز و در حالی که به سال 2015 نزدیک میشویم، نتیجه زیادهخواهیهای گذشته و گرفتاری در توهم تأثیر تحریمها کاملاً مشخص است. در ده سال گذشته، تعداد سانتریفیوژهای ایران از 200 عدد به 20 هزار عدد رسیده است، ظرفیت غنیسازی ایران از 3.5 درصد به 20 درصد ارتقا یافته است و رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک کمتر از یکسال دیگر افتتاح خواهد شد.

اما جمله تأملبرانگیز و هشدارآمیز وزیر امور خارجه کشورمان این است که: هیچکس نمیتواند عقربههای ساعت را به عقب برگرداند. قربانیهایی داده شده است. میزان تواناییهای ما به شکل وسیعی افزایش یافتهاند. دانش و تخصصهای جدیدی کسب شده است. هیچکدام از اینها را نمیتوان با آرزو و یا حتی از طریق مذاکره نادیده گرفت.

برخی کارشناسان با اشاره به این بخش از سخنان وزیر خارجه معتقدند که به نظر میآید آنچه 1+5 و بویژه آمریکا در مذاکرات هستهای در چارچوب رسیدن به یک توافق جامع از ایران میخواهند توقف غنیسازی برای محدوده زمانی مشخص با تعداد سانتریفیوژهای بسیار محدود است.

همچنین به نظر میآید برنامه عملی سازمان انرژی اتمی ایران برای آینده که ظریف در کنفرانس خبری وین 3 بر منطقی و واقعی بودن آن تاکید کرد، مورد پذیرش 1+5 قرار نگرفته است. از جمله خواستههای و برنامههای بلندمدت ایران تأمین سوخت نیروگاه اتمی بوشهر به صورت بومی است که برای این امر حداقل به یک کارخانه کامل نطنز کشور نیاز دارد اما ظاهراً این امر محل مناقشه میان دو طرف است.

ایران در سالهای گذشته برنامه مشخصی برای تولید و طراحی رآکتورهای اتمی با قدرت کم در کشور و نیز ساخت رآکتورهای قدرت برای تولید برق را اعلام کرده است.

در میانمدت قرار است کشور 10 هزار مگاوات برق مورد نیاز کشور را از طریق برق هستهای تأمین کند و در همین چارچوب سازمان انرژی اتمی مذاکراتی را با برخی کشورها در دست اقدام دارد.

مقامات ایران بعد از مذاکرات وین 4 بارها تاکید کردهاند که هیچگاه قصدشان از داشتن برنامه صلحآمیز هستهای ارائه یک نمایش یا داشتن صورتی از برنامه هستهای و غنیسازی نبوده است و در مسیر هستهای شدن جدی هستند و طرفهای مقابل باید به این امر جدی نگاه کنند.

برخی کارشناسان معتقدند آمریکا اگرچه در توافق ژنو اجازه انجام غنیسازی را به ایران داده است اما در برنامه جامع و بلندمدت سعی دارد با فشار از طرق مختلف محدودیتهای فراوانی را بر آن وضع کند که در عمل امکان غنیسازی در سطحی بسیار محدود و نه نیمهصنعتی و صنعتی وجود داشته باشد.

در عین حال از مواضع مقامات و اعضای تیم مذاکرهکننده ایران اینطور بر میآید که این خواسته آمریکا مورد پذیرش نیست و در عمل دو طرف هنوز نتوانستهاند بر سر یک تعریف مشخص از برنامه غنیسازی به نقطه نظر مشترک دست یابند؛ اختلافات دو طرف در این بخش شکلی و ماهوی است و بیش از هر چیز به نبود اعتماد از سالهای دور میان ایران و آمریکا باز میگردد.

تحولات در کمتر از یک ماه گذشته به نحوی پیش رفته است که طرف آمریکایی تا آنجا پا پس کشیده که میگوید، هرگونه توافق نهایی با ایران نباید این کشور را به عضو عادی ان.پی.تی تبدیل کند. این در حالی است که یکی از مهمترین اهداف توافق ژنو در کنار لغو تحریمهای هستهای، بازرسی و نظارت بیشتر فراتر از پادمان و پروتکل الحاقی و کاهش فعالیتهای هستهایمان، موضوع ایران در شورای حکام آژانس به یک امر عادی در تبدیل شود و بعد از آن هیچ محدودیتی بر برنامه هستهای ایران وجود نداشته باشد.

به نظر میآید با وجود رویکرد مثبت دو طرف در مذاکرات و رسیدن به توافق اولیه (برنامه اقدام مشترک) اما ایران و 1+5 همچنان بر سر دو راهی "اعتماد متقابل" در بحث هستهایاند و از آن عبور نکردهاند. ایران راهحل اعتمادسازی برنامه هستهای اش را نظارت و بازرسی بیشتر و آمریکا و دیگر همپیمانانش کاهش، تعلیق و توقف برنامه صلحآمیز هستهای ایران میدانند.

در عین حال تلاشها برای رساندن و نزدیک کردن دیدگاهها به یکدیگر با قوت ادامه دارد و دو طرف دست ازطرح و ایجاد ابتکار عملهایی که احتمالا آنها را به هدفی مشترک سوق دهد برنمیدارند.