چالش‌های مذاکره بدون «اشتون»

در سالهای اخیر، هر دو طرف فرصتهای بسیاری را برای دستیابی به یک توافق مرضیالطرفین از دست دادهاند که البته بخشی از این فرصتسوزیهای دو طرف به زمان تغییر مسوولان ارشد و مدیریت کلان ایران، آمریکا، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و خود اتحادیه برمیگردد. برای ایران شاید، یکی از مهمترین فرصتسوزیها، عدمدستیابی به یک توافق نهایی با خاویر سولانا، رییس پیشین روابط خارجی اتحادیه اروپا و در شرایطی که مقدمات اصلی این توافق فراهم شده بود رخ داد. پس از رویکارآمدن کاترین اشتون، سمت او گسترش یافت و علاوه بر امور خارجی، شامل ریاست بر امور امنیتی اتحادیه اروپا نیز شد. اکنون ژانکلود یانکر نخستوزیر سابق لوکزامبورگ بهعنوان پرزیدنت جدید شورای اروپا برگزیده شده و طی ماههای آینده شماری از پستهای کلیدی اتحادیه اروپا، از جمله رییس روابط خارجی و امنیتی آن تغییر خواهد کرد. دوره پنجساله ریاست کاترین اشتون در این سمت، در آغاز دسامبر به پایان خواهد رسید. ولی طی حدود 10روز آینده فرد دیگری به جای او برگزیده خواهد شد.

گمانهزنیهایی درباره جانشین احتمالی اشتون وجود دارد، ولی هنوز معلوم نیست چه کسی به این مقام دست خواهد یافت. از هماکنون رقابت پنهانی و سختی برای کسب این پست کلیدی و تاثیرگذار در اتحادیه اروپا به راه افتاده است. براساس برنامه اعلامشده در روزهای 15 و 16 جولای (24 و 25 تیر)، رایگیری از 28 عضو اتحادیه اروپا برای جانشینی اشتون صورت خواهد گرفت. به نظر میرسد احتمال اینکه سمت کمیسر امور خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا احتمالا- برای پنجسال دیگر- در اختیار یک بانوی دیگر قرار بگیرد زیاد است. تاکنون از فدریکا موگرینی وزیر خارجه ایتالیا و کریستالینا جورجیوا بلغاری و معاون سابق بانک جهانی بهعنوان دو نامزد اصلی جانشینی اشتون نام برده شده است. دیگر نامزد احتمالی برای جانشینی اشتون، رادیسلاو سیکورسکی وزیرخارجه لهستان است. در حال حاضر به نظر میرسد همه طرفهای حاضر در مذاکرات مرتبط با پرونده هستهای ایران، از جمله محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران تصریح کردهاند که مصمم هستند با رسیدن به یک توافق جامع و کامل، این پرونده را در زمان ریاست اشتون خاتمه دهند. هنوز مشخص نیست چه کسی جانشین کاترین اشتون خواهد شد، ولی چیزی که تقریبا مشخص است اینکه هرکسی جانشین او شود، ضمن آنکه مدتزمانی طول خواهد کشید تا در سمت جدید مستقر شده و تیم دستیاران و همکاران اصلی خود را در سمتهای کلیدی بنشاند، احتمال طرح علایق و سلایقی متفاوت از خانم اشتون در امور مختلف، از جمله پرونده هستهای ایران خواهد داشت. چنانکه در زمان جانشینی اشتون به جای سولانا نیز چنین اتفاقی افتاد و عملا گفتوگوهای با ایران، مدتی به تعویق و تعلیق افتاد و برای مدتی دچار پراکندهکاری شد تا بهتدریج دو طرف مجددا با نظرات و سبک مذاکرات یکدیگر آشناتر شده و به یک مفاهمه تدریجی دست یافتند.

هرچند این مفاهمه لازم بود، ولی فینفسه برای رسیدن به یک توافق جامع با تیم قبلی هستهای ایران کافی نبود. یکی از موارد مهمی که ممکن است چالشی برای فیصله پرونده هستهای و توافق نهایی طرفین ایجاد کند، ازبینرفتن تفاهم کلی ایران و شش قدرت بزرگ برای مذاکره انحصاری بر سر فعالیتهای هستهای ایران است. چنانکه اخیرا در اظهارات برخی مقامات سازمان ملل متحد نیز آمده و سیاستمداران تندرو غربی نیز مطرح کردهاند، تلاشهای زیادی وجود دارد تا با طرح موضوعهای دیگری از قبیل حقوقبشر، برنامه موشکی ایران و مساله صلح خاورمیانه، به داخل مذاکرات کنونی وین افزوده شود. این تلاش؛ به منزله ایجاد مانعی جدی در روند کنونی مذاکرات تلقی خواهد شد.

در حال حاضر اشتون و تیم مشاورانش راغب به این اقدام نیستند و با ایران در این موضوع تفاهم نسبی دارند. ولی تضمینی وجود ندارد که با تغییر اشتون، جانشین او نیز، حداقل در کوتاهمدت، همرای و هم سیاست با او در پرونده هستهای ایران عمل کند. ظریف و دستیاران و همکارانش به خوبی از حساسیت شرایط و ضرورت ایران برای دستیابی به توافق جامع و کامل با تیم کنونی اتحادیه اروپا و سه قدرت دیگر جهانی و قبل از پایان دوره ریاست کاترین اشتون آگاه هستند. ولی باید توجه داشت که همه عناصر و عوامل تاثیرگذار در این راه در اختیار و کنترل ایران نیست. با این همه باید همه تلاش ممکن انجام شود تا با همین ترکیب مذاکرهکنندگان کنونی، کار به خوبی و درستی به انجام برسد و مذاکرات به اماواگرهای دورههای احتمالی بعدی با تازهواردهای اتحادیه اروپا کشیده نشود. شرایط برای دو طرف و بهخصوص ایران به نوعی است که باید هر احتمال ریسک و عدمامکان دستیابی به یک صلح کامل و جامع را به حداقل ممکن کاهش داد. مردمان امروز همانند آیندگان در ایران، در قضاوت عمومی تاریخی درباره مذاکرات کنونی ایران و شش قدرت جهانی به زحمت به جزییات، حواشی و ریزعناصر تاثیرگذار بر روند یا نتیجه کار توجه خواهند کرد. خوب یا بد، قضاوت عمومی در این موضوع، صرفا بر اساس رسیدن یا نرسیدن به یک توافق محترمانه و جامع در جهت حفظ منافع ملی ایران خواهد بود.