نرخ خرید تضمینی کشاورزی و نگرانی‌ از کاهش تولید

در حال حاضر به دلیل وجود زمینهای خرد کشاورزی، عقب ماندگی تحقیقات و عدم انتقال یافتههای تحقیقی به مزارع، نبود ماشینآلات کشاورزی مناسب و فرسودگی آنها، توزیع و بازاررسانی نامناسب و بالا بودن ضایعات، قیمت تمام شده این بخش بالاست و سودی نصیب کشاورزان نمیشود.

از سوی دیگر میزان بارش در کشور 230 میلیمتر یا یک سوم بارندگی سایر کشورها است و هزینه آبیاری فراوانی را به کشاورز تحمیل میکند، در حالی که گندمکار ایرانی مجبور است، حداقل سه بار زمین خود را آب دهد، اما بسیاری کشورها که میانگین بارش بیش از 700 میلیمتر دارند، زمین خود را آب نمیدهند، بنابراین همه اینها شرایط کشاورزان ما را از دیگر کشورها متفاوت کرده است.

بنابراین دولتمردان نه تنها نرخ خرید تضمینی محصول کشاورزی ایران را نباید با دیگر کشورها مقایسه کنند، بلکه حمایت ویژهای هم باید انجام دهند که البته اگر مقایسهای هم شود، هنوز نرخ خرید محصولات ایران با قیمتهای جهانی فاصله دارد.

قیمتهای تضمینی علاوه بر اینکه درآمد کشاورز را در سال آینده رقم میزند، بلکه عاملی برای پیشبرد سیاست وزارت جهاد کشاورزی برای بینیازی از محصولات اساسی و کاهش مصرف آب نیز محسوب میشود، نرخ خرید تضمینی مناسب و حساب شده بیشترین نقش را میتواند در افزایش ضریب امنیت غذایی و توسعه پایدار داشته باشد، اما ببینیم نرخ خرید تضمینی امسال چگونه است؟

در حالی نرخ خرید تضمینی چند روز پیش از سوی دولت ابلاغ شد که کمترین میزان افزایش در مورد گندم (10 درصد) و بیشترین افزایش مربوط به سیبزمینی طرح استمرار (76 درصد) و میانگین افزایشها 20 درصد است. این افزایش در حالی است که نرخ میانگین تورم جامعه بیش از 25 درصد است، این مسئله به ویژه نرخ خرید محصول استراتژیک و اساسی مانند گندم در  روزهای گذشته به شدت مورد اعتراض کارشناسان و کشاورزان قرار گرفت.

چند نکته در مورد نرخ خرید تضمینی محصولات کشاورزی امسال وجود دارد، نخست اینکه قیمتهای سال گذشته نشان میدهد که در سال زراعی 92 - 93 میزان افزایش گندم معمولی 91 درصد بوده است و حتی در این میان دانه روغنی مانند آفتابگردان افزایشی معادل 113 درصد نیز داشته است، بنابراین افزایش نرخ خرید تضمینی امسال نسبت به سال گذشته بسیار پایین است و کارشناسان میگویند که با این وضع دولت چگونه بنای حمایت از کشاورزان را دارد.

موضوع دوم اینکه نرخ خرید تضمینی امسال با طرح خودکفایی کشور در محصولات اساسی آن گونه که وزارت جهاد کشاورزی برای 10 محصول کشاورزی طرحی به دولت ارائه کرده است، منافات دارد. سال گذشته 7 میلیون تن گندم وارد کشور شد و امسال نیز میزان خرید تضمینی گندم به 7 میلیون تن نیز نرسید و میزان نیاز گندم کشور سالانه حدود 12میلیون تن است، بنابراین اگر کشاورز قیمت مناسبی برای گندم نبیند، قطعا کشت خود را به جای گندم به دیگر محصولات اختصاص خواهد داد و نتیجه اینکه سطح کشت امسال گندم و تولید سال آینده پایین میآید.

شاید دولت میخواهد همانگونه که قبلا وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده است، سطح محصول استراتژیک گندم را کاهش دهد و به قول خودشان با انجام تحقیقات کشاورزی در مزرعه تولید را اضافه کند، اما این برنامه در طولانیمدت میسر خواهد بود، کدام کار تحقیقی در یک سال میتواند منجر به افزایش تولید شود، با این توضیح که انجام کار تحقیقاتی زمان بر و اصلاح یک رقم معمولا 13 سال زمان میبرد.

در نرخ خرید تضمینی امسال برای دانههای روغنی نیز لطفی دیده نشده است،میانگین افزایش نرخ خرید این محصولات 16 درصد است در حالی که سال گذشته دانه آفتابگردان افزایشی معادل 113 درصد داشت و دانه سویا 79 درصد، دانه کلزا 90 درصد و دانه گلرنگ 95 درصد است.

پیش از این گفته میشد که وزارت جهاد میخواهد با کاهش سطح زیر کشت گندم کشت دانههای روغنی را افزایش دهد اما نرخهایی که دولت ارائه کرده است حتی استراتژی افزایش سطح کشت دانههای روغنی به ازای کاهش سطح کشت گندم نیز پیش نخواهد برد.

کشور ایران بیش از 90 درصد وابسته به واردات دانههای روغنی است. سالهاست برنامههای وزارت کشاورزی برای افزایش تولید این محصول محقق نمیشود. مهمترین عامل در شکست افزایش تولید به صرفه نبودن کشت و عدم حمایت از کشاورزان است، اما سال به سال برنامههای حمایتی از این بخش ضعیف تر میشود.

*نرخ خرید تضمینی امسال با واردات 7.5 میلیون تن خوراک دام منافات دارد

نکته دیگر در اعلام قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی زراعی افزایش بسیار کم نرخ ذرت دانهای نسبت به سال گذشته است. امسال دولت مصوب کرده است، ذرت دانهای کیلویی 900 تومان خریداری شود یعنی 10 درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته باشد. کشور سالانه بیش از 7.5 میلیون تن واردات خوراک دام و طیور دارد. بیش از 70 درصد قیمت محصولات پروتئینی به خوراک دام مربوط میشود. همچنین کشور تجربه بسیار تلخی در دو سال گذشته از نوسان قیمت خوراک دام در کشور و متعاقب آن نوسانهای غیرمعمول در قیمت محصولات پروتئینی مانند گوشت، مرغ و تخممرغ را به خود دیده است.

نکته دیگر حبوبات است. میانگین افزایش نرخ حبوبات 16 درصد نسبت به سال گذشته است. این در حالی است که به رغم افزایش جمعیت طی 10 سال گذشته هیچگونه افزایش تولیدی در حبوبات نداشتهایم. قیمت حبوبات در کشور بالاست و بخش زیادی از هزینههای خانوار را به خود اختصاص میدهد. کارهای تحقیقی خاصی که منجر به افزایش تولید بشود نیز صورت نگرفته است،تولید مناسب حبوبات میتواند علاوه بر تامین سبد غذایی قیمت را نیز کاهش دهد.

*تمرکز ابلاغیه نرخ تضمینی کشاورزی امسال به محصولات آب بر

اما در عوض بیشترین افزایش نرخ خرید تضمینی امسال مربوط به سیبزمینی و پیاز است، سیبزمینی 76 درصد و پیاز 23 درصد افزایش قیمت دارد.

کشور در تولید این دو محصول خودکفاست و صادرات هم دارد. علاوه بر آن میزان آببری این محصولات نسبت به گندم و جو هم بسیار بالاتر است. اگرچه تولید آنها در کشور لازم است اما ضرورت آن مانند محصول استراتژیکی مانند گندم و دانههای روغنی نیست.

در مورد محصولات استراتژیکی مانند چغندرقند، پنبه و برنج نیز وضعیت افزایش قیمت بسیار پایین است. نرخ خرید تضمینی معمولا به عنوان اهرمی برای سوق دادن کشاورزان به کشت محصولات اساسی مطابق با برنامه وزارت جهاد کشاورزی است، یعنی اگر قیمتها مناسب تدوین شود، کشاورز بر اساس برنامه از قبل تعیین شده پیش خواهد رفت.

 آن طور که پیشتر وزیر جهاد کشاورزی گفته است برای کنترل مصرف آب باید کشت محصولاتی مانند هندوانه و خربزه کمتر شود و این محصولات به کشت اساسی سوق یابد، اما آنچه در برنامهها دیده میشود چنین قیمتهایی هیچ وقت کشاورزان را به سمت تولید محصولات استراتژیک و با مصرف آب پایینتر هدایت نمیکند، در عوض سطح کشت محصولات آببر را نیز افزایش میدهد، چرا که کشاورز به دنبال درآمد است و مسائل مانند توسعه پایدار و یا تولید محصولات استراتژیک اگر برایش سودی نداشته باشد، ادامه نمیدهد.

بنابراین علاوه بر نرخ خرید تضمینی مناسب، کاهش هزینه تولید، معرفی ارقام پر بازده و کم مصرف آبی و تامین به موقع نهادههای تولید کشاورزی از راههای فنی حمایت از کشاورز است.