درس‌های رکود تورمی آمریکا در اقتصاد ایران

در این کنفرانس موضوعات تحولات پیشروی نظام بانکی، نگرش تحولگرا؛ ضرورت توسعه نظام بانکی، نقش بانکداری اسلامی در تحولات اقتصادی و سرمایهگذاری خارجی و توسعه اقتصادی با حضور سخنرانان داخلی و خارجی بررسی شد. آخرین بخش این کنفرانس میزگردی بود با عنوان اتحاد استراتژیک بانکها؛ ضرورت یا انتخاب. خلاصه کنفرانس ایکوبیگ عنوان این میزگرد اعلام شد که در آن مدیران عامل بانکهای کشور حضور داشتند و نظرات خود را درباره ضرورت اتحاد استراتژیک بانکها بیان کردند.


از سوی دکتر محمد طبیبیان در اجلاس بانکداری ایکوبیگ مطرح شد

در مقاله دکتر سیدمحمد طبیبیان در دومین سمینار ایکوبیگ با عنوان «نقش سیستم بانکی در تامین اعتباری تولید و سرمایهگذاری» که توسط علی فرحبخش ارائه شد، وضعیت شاخصهای اقتصادی ایران و مشابهت وضعیت کنونی شاخصها با سالهای 1970 تا 1980 میلادی در آمریکا مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس، در دهه 70 میلادی، اقتصاد آمریکا با چالشهایی مانند «رشد حجم نقدینگی»، «تورم نسبتا بالا» و «رکود اقتصادی» مواجه بود که این وضعیت را میتوان مشابه وضعیت «رکود تورمی» کنونی اقتصاد ایران تلقی کرد. در این ارائه، تجربه برونرفت از چالشهای مذکور در اقتصاد آمریکا، در چند گام عنوان شد.
در گام نخست، در اواخر دهه 1970 با «اجرای سیاستهای انقباضی پولی» نرخ بهره به شدت افزایش یافت و با فاصله قابل توجهی نسبت به نرخ تورم، بالاتر قرار گرفت. پس از اعمال سیاستهای انقباضی، نرخ تورم کاهش یافت و به حدود قابل تحملی رسید، هرچند که افزایش نرخ بهره نوساناتی را در نرخ تولید ملی در پی داشت، ولی با اجرای سیاستهای پولی و کاهش نرخ تورم، نرخ انتظاری بهره نیز کاهش پیدا کرد و به تبع آن تولید ملی با بهرهگیری از «سیاست پولی منضبط» از ثبات برخوردار شد. در نتیجه با اعمال سیاستهای مناسب طرف عرضه، تولید ملی در مسیر بهبود قرار گرفت.
در بخش دیگری از ارائه مقاله به بررسی «سیاستهای پولی و اعتباری» کشور و آثار آن پرداخته شد. بر این اساس، آمارها نشان میدهد در سالهای 76 تا 91 دو ابزار مهم در سیاست پولی، «سپرده قانونی» و «بدهی بانکها به بانک مرکزی» اثر انبساطی فوقالعاده قوی داشتهاند و این سیاستهای انبساطی نقش مهمی در تزریق نقدینگی داشته اند. بررسیها نشان میدهد سهم عمدهای از افزایش نقدینگی به ایجاد تسهیلات از سوی نظام بانکی اختصاص یافته است بهگونهای که نسبت مطالبات غیردولتی به کل نقدینگی از حدود 50 درصد در دهه 60 به حدود 80 درصد در اوایل دهه 90 افزایش یافته است. همچنین به واسطه افزایش نقدینگی، انباشت مطالبات با نرخ رشدی بیش از نرخ رشد نقدینگی افزایش یافته است و عدم بازگشت متناسب این وامها به افزایش هرچه بیشتر حجم مطالبات معوق منجر شده است.
در پایان ارائه مقاله برای اعتباردهی مناسب بانکها سه راهحل اساسی مطرح شد:
1. ایجاد شرایط شایستگی اعتباری(credit-worthiness) برای واحدهای اقتصادی (کمک به ایجاد شرایط درآمدزایی واحدهای اقتصادی، رفع مشکلات سیستمی درگیر فعالیتهای بنگاهها و شفافیت کارکرد واحدهای اقتصادی به نحوی که امکان اعتبارسنجی واحدهای اقتصادی برای بانکها فراهم شود).
2. قبول ریسک اعتباری وامهای تکلیفی در چارچوب بودجه دولت و تقبل ریسک وامهای دستوری توسط کسانی که این دستورها را صادر کرده اند و یا دولت.
3. کمک به اصلاح ترازنامه بانکها براساس موارد ذکر شده در بند 2 و تغییر در ترکیب داراییهای بانک بهصورت تدریجی.
4. سازمان دادن بازارهای ثانویه (براساس ضوابط و قواعد کار کردی اینگونه بازارها) برای تخصیص ریسکهایی که به شفافیت و دقت تقویم میشوند ازطریق بازارهای ثانویه.
در کنفرانس دوم علاوهبر حضور مدیران عامل بانکهای مختلف ایران اعضای هیاتمدیره و مدیران ارشد 22 بانک کشور حضور داشتند. همچنین حضور سفرا و رایزنان بازرگانی و مدیران حوزه بانکی کشورهای مختلف ازجمله مواردی بود که در کنفرانس به چشم میخورد. 6 سخنران خارجی ازجمله مدیر عامل موسسه بینالمللی یورومانی در ایکوبیگ دوم سخنرانی کردند. این دوره از کنفرانس، شاهد حضور مدیران ارشد بانکهای منطقه ازجمله امیر اسعد هدایت از بانک Islamic Development جده، الواتی از بانک دوفا عمان، مایکل سایر از Commercial Bank اردن بود.
بانکداری دیجیتال، آینده بانکداری، تغییر در دنیای پولی و بانکی، بانکداری بدون شعبه و جامعه بدون پول نقد، تجربه مشتری و اهداف جدید دنیای بانکداری، چشمانداز اقتصاد ایران و بانکداری جذاب برای کاربران ازجمله کلیدواژههای 8 سخنرانی انگلیسی انجامشده در این کنفرانس بود. این کنفرانس در فضای جدید ایران و جهان در راستای تبیین تحولات و نقشی که بانکها باید در دنیای جدید داشته باشند طراحی و اجرا شده است. آنطور که برگزارکنندگان ایکوبیگ گفتهاند اکنون در شروع دوران جدیدی از تحول اقتصادی و مدیریتی در کشور هستیم و بدون تردید، هرچه نهادهای مختلف کشور برای رویارویی با چالش‏های جدید در اقتصاد و به‏ویژه صنعت بانکداری (بهدلیل بانک محوربودن اقتصاد ایران)، آمادهتر و برای بهرهبرداری از فرصتهای نوین چابکتر باشند؛ بهرهمندی‏های ملی و جهانی بیشتری حاصل شده و نفع نهایی، نصیب همه مردم ایران خواهد شد. در این کنفرانس که با رویکردی علمی توسط جمع گستردهای از بانکها برگزار شد، حضور مدیران و کارشناسان و فعالان حوزه بانک و اقتصادی چشمگیر بود.

توسعه بانکداری اسلامی

دکتر سیدکاظم صدر درباره توسعه بانکداری اسلامی در کشورهای مسلمان صحبت کرد. دکتر صدر که استاد اقتصاد در دانشگاه جهانی تامین مالی اسلامی مالزی است با بیان اینکه سهم ایران در صنعت بانکداری اسلامی 40 درصد است و با تاکید بر اینکه تحول شکلگرفته در رشد بانکهای اسلامی روند ثابتی ندارد و در کشورهای مختلف متفاوت است، افزود: «ما در حال حاضر تنها کشوری هستیم که نظام بانکی مالی اسلامی را در تمامی ابعاد پیادهسازی کردهایم و میتوانیم با شناسایی مشکلات، پیشرو در منطقه باشیم.» دکتر صدر علت موفقیت مالزی در بانکداری اسلامی را همکاری بخش دولتی و خصوصی دانست و تاکید کرد که تسهیل انتقال داراییهای مالی به یکدیگر و پررنگتر شدن نقش قانونگذاری در امور مالی، منجربه توسعه بانکداری اسلامی و درنهایت توسعه مالی در کشورها خواهد شد.

میزگردها

در روز اول کنفرانس میزگردی با عنوان فرصتها و چالشهای نظام بانکی ایران و اتحاد استراتژی بانکها؛ ضرورت یا انتخاب برگزار شد. دکتر سعیدی عضو هیاتمدیره سازمان بورس و اوراق بهادار در این میزگرد گفت: «نظام اقتصادی ما به لحاظ تامین مالی بانک محور است. تمامی تامین مالی توسط بانکها تامینشده است. تاکنون بازار بورس بهعنوان بازار ثانویه شناختهشده اما الان نوبت بازار سرمایه است که وارد عرصه شود. در سال 86، چهار درصد از سهم تامین منابع مالی مربوط به بازار سرمایه بوده است که این رقم در پایان سال 92، به 20 درصد رسیده است و امیدواریم بتوانیم از طریق انتشار ابزارها در داخل و خارج کشور، نقش بازار سرمایه را پررنگتر کنیم.» دکتر محمد طالبی مدیرعامل بانک کشاورزی هم در این همایش گفت: «مشکلات اعتبارسنجی و ضعف نظارتسنجی از مشکلات اصلی نظام بانکی ما هستند. همچنین عدمکفایت مالی بانکها از دیگران مشکلات موجود در این زمینه است.» دکتر حسن معتمدی مدیرعامل بانک اقتصاد نوین هم گفت که از اوایل دهه هفتاد این آسیبشناسی صورت گرفت که کشور نباید متکی به بانکداری دولتی باشد. در حال حاضر 23 درصد سهم بازار برای بانکهای خصوصی است درحالیکه برنامهریزیشده بود طی 5 سال، 50 درصد در اختیار بانکهای خصوصی قرار بگیرد.»
دکتر دولتی هم در این میزگرد درباره نظارت و مطالبات معوق سیستم بانکی گفت: «مصوب کردن، اعطای تسهیلات و بازگشت سرمایه همواره مورد نظارت است و دلیل ایجاد مطالبات معوق به دو بخش عمده تقسیم میشود: عوامل داخلی که از خود بانکها نشأت میگیرد مانند نبود یک بانک اطلاعاتی مناسب و عوامل بیرونی مانند انواع تکالیف و طرحهای زودبازده که به بانکها ابلاغ میشوند.» محمدمهدی رئیسزاده عضو و رئیس کمیسیون سرمایهگذاری و تامین مالی اتاق بازرگانی تهران هم در این میزگرد گفت: «در ایران 87 هزار میلیارد تومان مطالبات معوق در سیستم بانکی داریم که این عدد بسیار فراتر از استانداردهای جهانی است. بانکهای خصوصی ما از 2 تا 4 عضوشان وابسته به نهادهای مختلف هستند. در ادامه وی به عدم کارشناسی و تصمیمات نامناسب در بحثهای مهم مرتبط اشاره کرد. بهعنوانمثال در بحث ارز هم بخشنامههای بسیاری صادرشده که اصلاحیههای بسیاری را در پی داشته است. پیشنهاد ما این است که کارگروهی تشکیل شود و خطوطی را مشخص کند تا نرخهای متفاوتی برای کسبوکارهای مختلف تعیین شود. در نهایت رئیس برای بالا رفتن ظرفیت اقتصاد اعتمادسازی را در بخش منابع ریالی ضروری خواند.

خلأ قانونی مطالبات غیرجاری

دکتر سید عباس موسویان از دیگر سخنرانان کنفرانس بود که درباره خلأ قانونی مطالبات غیرجاری در قانون عملیاتی بانکی بدون ربا صحبت کرد. او سخنرانی خود را با موضوع خلأ قانونی مطالبات غیرجاری در قانون عملیات بانکی بدون ربا شروع کرد و متذکر شد که طراحان بانکداری بدون ربا فکر میکردند زمانی که بانکداری بدون ربا شد، دیگر مطالبات معوقی وجود نخواهد داشت. با توجه به مسائل قابلطرح در موضوع مطالبات غیرجاری مانند اعسار مشتریان، دریافت جریمه تاخیر تادیه و مطالبات غیرجاری همگی مباحثی هستند که دارای ابعاد شرعی بسیار مهم هستند. بررسی وضع موجود مطالبات غیرجاری در نظام بانکی کشور نشان میدهد که سهم آن هرسال دورقمی بوده و در سالهایی به 16 درصد هم رسیده است، در حالیکه میانگین سهم این مطالبات در جهان بین 3 تا 5 درصد است. باگذشت زمان مطالبات معوق در بانکهای خصوصی به بانکهای دولتی نزدیک شده است. در کشورهایی مانند پاکستان که مشکل مطالبات وجود دارد ازنظر آماری بازهم اختلاف زیادی با مطالبات در ایران دارند. قوانین مرتبط با عملیات بانکی (بدون ربا) با چالشهایی مانند سکوت نسبت به جریمه مشتریان متخلف، اختلافی بودن نظر شورای نگهبان در زمینه جریمه تاخیر تادیه، عدم تفکیک بین انواع مشتریان بدحساب روبهرو است.

تغییر در بانکداری

کریس اسکینر در دو سخنرانی درباره بانکداری دیجیتال و بانکداری بدون شعبه و جامعه بدون پول نقد صحبت کرد. نویسنده کتاب «بانک دیجیتال» با طرح پرسش چرا نیاز دارید بانکی دیجیتال باشید؟ و بانک دیجیتال چیست؟ گفت که تز اصلی کتاب من این است که بانکهای گذشته برای توزیع فیزیکی پول تشکیلشدهاند. امروز کانالها مهم نیستند. امروز دسترسی مهم است؛ سازمانهای ما باید مشتری محور باشند.» او در دو سخنرانی خود تلاش کرد مدلهای مختلف کسبوکار را برای مخاطبان معرفی کند.
«صدسال پیش شبکه شعبهای هرقدر بزرگتر بود اینیک مزیت بود. بیشتر بانکها در این مسیر حرکت کردند. ما میخواستیم یکپارچهسازی عمودی ساختارها را کنترل کنیم. ولی این مدلها دیگر تغییر کرده و مدلهای تخصصی ایجادشده که همگی از ابزاری به نام فناوری بهره گرفتهاند.» اسکینر در ادامه مثالهایی از مواردی که گفته بود معرفی کرد.« زوپا (Zopa ) سرویسی است که در سال 83 معرفی شد و فعالیت آن توزیع سرمایه بین افرادی بود که قصد راهاندازی کسبوکارهای جدید داشتند. فناوری این امکان را به شرکتها میدهد که داشبوردی داشته باشید که تکتک عملیات مالی بهصورت آنلاین مشهود باشد.»

تغییر شکل بانکداری

نیل آزبورن، مدیرعامل یورومانی درباره تغییر شکل دنیای بانکداری گفت: «بازارهای جهانی شاهد حضور سرمایهگذارهای جدید خواهند بود. بانکهای منطقه ازجمله بانکهای قطر و کویت و بازارهای نوظهور مانند چین و برزیل در بازارهای جهانی حضور پیداکردهاند. برزیل مانند ایران سختیهای زیادی در تاریخ داشته و در حال حاضر در آمریکا و اتحادیه اروپا شعبه دارد. 10 سال پیش کسی تصور نمیکرد برزیل بتواند اینگونه در بازارهای جهانی توسعه پیدا کند.» مایکل جکسون مدیر اجرایی سابق HSBC و بانک آمریکا پس از خیرمقدم به زبان فارسی به حضار ارائه خود را در مورد آینده بانکداری «Future of Banking» آغاز کرد. «در سالهای آینده چه اتفاقهایی میافتد که شما باید لحاظ کنید؟ یک آیندهنگر خوب نباید هر بار با یک سری اسلاید جدید بیاید. بلکه باید یک اعتقاد ثابت داشته باشد. تا سال 2024 بانکهای بیشتری به عرصه خواهند آمد و هرکدام مشتری کمتری خواهند داشت. تحریمهای تجاری فقط مخصوص ایران نیست؛ اما هرآنچه اتفاق بیفتد، بههرحال مدیران بانکی در رقابت به سر میبرند. فناوریهای امروز فقط آغاز مسیر هستند. بدون توجه به این فرآیندها بانکها نابینا خواهند بود و قادر به رشد نیستند. بانکداری تا سال 2024 به لوازم پوشیدنی مانند عینکهای گوگل خواهد رسید. اینترنت اشیا بهزودی همهجا را فراخواهد گرفت. ما وارد دنیایی جدید خواهیم شد که در آن همهچیز هوشمند است و همه دستورات با انگشتان صورت میگیرد. استراتژی که ما در قدیم طراحی کرده بودیم مرده است. آنچه مشتری امروز میخواهد سادگی است. کارمندان فناوری بانکها سالها است که در بانک خود پوسیدهاند و نمیدانند که طراحیهای جدید و موبایل از مشتری شروع میشود. اگر این کار را نکنند، مشتری مطمئنا او را ترک خواهد کرد.

اثر تحریمها بر ما و آنها

فرانک یورگن ریختر معاون استراتژی و بازاریابی موسسه خدمات مالی Unisys Global و نویسنده کتابهای متعدد، تحریم را یک معادله سراسر باخت برای همه دانست و گفت: اروپا در حال حاضر در حال ورود به فاز دوم بحران است. آلمان با مشکلات بسیار رکود اقتصادی مواجه است. پرتغال، اسپانیا و یونان در عمق بحران قرارگرفتهاند؛ بحرانی که یکی از مهمترین دلایل آن عدم اشتغال است. در اسپانیا از هر دو نفر شخص جوان یک نفر کار ندارد. بااینوجود نگاهی به چین نشان میدهد که دیگر این کشور فقط یک صادرکننده نیست و برندهایی مانند علیبابا را وارد جهان کرده است که IPO آن بیشترین شاخص تاریخ جهان را به دست آورده است. روسیه، برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی که به گروه BRICS شناخته میشوند با برنامهریزی که برای رشد اقتصادی کردهاند، در حال قطبی کردن جهان هستند. امروز میبینیم که جهانیشدن مفهومی شرقی است. دنیا در حال پیچیدهتر شدن است و من معتقد هستم که در دو سال آینده سرمایه از غرب به شرق میرود. ایران در خاورمیانه قرارگرفته است. ازنظر تولید ناخالص داخلی، ایران به دنبال بزرگان جهان است و ازلحاظ منطقهای در جایگاه فوقالعادهای قرار دارد. آموزش و دانش تخصصی مهندسی در ایران بالا است. طبق آمار یونسکو هدردهی و عدم مدیریت غذا در ایران زیاد است، ولی امنیت غذا در آن وجود دارد.
توصیه ریختر به ایرانیان این بود که: «بهرهوری خود را بالا ببرند، روی تحقیق و توسعه سرمایهگذاریهای بزرگ کار کنند، اتحادهای منطقهای داشته باشند، روی فناوری اطلاعات و گردشگری سرمایهگذاری کنند و درنهایت فراموش نکنند که کلید موفقیت در دست گفتمان است.»

نقش پول

پروفسور مایکل مینلی درباره تاثیرگذاری جامعه در بانکها و نقش پول صحبت کرد. «چند سال پیش اگر قرار بود راجع به طبیعت پول و حمایت دولتها از بانکها سوال بکنیم، همه تعجب میکردند که اصلا چرا باید چنین سوالاتی پرسیده شود ولی هفته گذشته من این سوالات را در یک سمینار از 30 مدیر بزرگ بانکی پرسیدم. بانکداری در جهان بسیار تغییر کرده است. بسیاری از دوستانم من را بهعنوان استاد پول میشناسند. من این را بررسی میکنم که پول از کجا آمده است و منبع آن چیست؟ وقتی صحبت از مراکز مالی در جهان میشود، همه میپرسند چه عواملی وجود دارد برای اینکه جایی به مرکز مالی تبدیل شود. بیش از 110 عامل برای آن وجود دارد ولی مهمترین آن به بازار و جامعه برمیگردد.»
وی با اشاره به اینکه دو بحران مالی و جهانیشدن مهمترین بحرانهای فعلی هستند، اضافه کرد: «تحقیقات نشان میدهند که تا 10 سال آینده، نیمی از شغلهای جهان از بین خواهد رفت و این بهوجودآورنده ترس در افراد جامعه است.» اعتماد، مکان و زمان سه مفهوم مهمی هستند که بانکها باید به آن توجه داشته باشند؛ «شما نمیتوانید پول را تعریف کنید تا زمانی که جامعه را تعریف کنید. پول، فناوری برای ارتباطات بین افراد جامعه است. تعریف من از جامعه یک تعریف عجیبوغریب و احساسی نیست. موفقیت یک بانک به موفقیت جامعه بستگی دارد. با فناوریهای موجود، انفجار پول مهمترین اتفاقی است که خواهد افتاد.» پروفسور آنتونی تامسون هم درباره تجربههای مطلوب مشتریان در بانکداری مدرن صحبت کرد.

بررسی تمرکز در بانکداری در ایران

بررسی ساختار صنعت بانکداری و رابطه اندازه و عملکرد بانکها در ایران عنوان مقاله دکتر فرهاد نیلی، دکتر فاطمی و دکتر هنرور است که توسط دکتر فاطمی ارائه شد.
دکتر فاطمی به توسعه اقتصادی اشاره کرد که رابطه مستقیمی با توسعه مالی دارد. وی ضرورت مطالعه بازارهای مالی را رابطه توسعه مالی و توسعه اقتصادی، کشورهای درحالتوسعه وبانکمحور بودن نظام مالی ایران خواند.
برخی از چالشهای موجود نظام بانکی حاضر، نبود رقابت به معنای اقتصادی آن، وضعیت دستوری نرخ سود بانکی و منفی بودن نرخ حقیقی سود برای دورههای طولانی، حجم وسیع تسهیلات تکلیفی و تصور دولتها مبنی بر تسلط بر منابع بانکی همچون خزانه، وجود موسسات اعتباری که بدون نظارت فعالیت میکنند، بهروز نبودن زیرساختهای بانکی، موانع شدید و بزرگ برای ورود و خروج، تنوع اندک خدمات و کم بودن ابزارهای مالی، مساله تعداد زیاد شعب، وجود پدیده بانکهای دولتی خصوصی شده با حفظ ماهیت قبلی، تعارض عملکرد بانکها با قانون عملیات بانکی بدون ربا و قدیمی بودن قوانین پولی و بانکی کشور دانست. در پایان دکتر فاطمی برخی از شاخصهای رقابت بین بانکها و رابطه اندازه و عملکرد بانک را بررسی کرد.»

حرکت به سمت سرمایهگذاری خارجی

دکتر علیشیری، مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران معتقد است که ساختارهای نظام اقتصادی ما باید به سمت سرمایهگذاری خارجی برود. طی چند سال گذشته سهم کشورهای درحالتوسعه از جریان FTI (سرمایهگذاری خارجی) افزایشیافته است. 15 کشور برتر در جذب سرمایهگذاری خارجی در سالهای گذشته، 70 درصد از کل FDI را شامل میشوند و ما بهعنوان کشور درحالتوسعه امکان پیوستن به این کشورها را داریم. دکتر علیشیری با تحلیل وضعیت 20 کشور برتر در جذب سرمایه، شرایط، سیاستها و نسلهای رفتاری آنها را بررسی کرد.
برای سرمایهگذاران اندازه بازار و ظرفیت بالقوه آن مهمترین عامل است. کیفیت مقررات و ظرفیتهای تعهدی، درجه باز بودن فضای اقتصادی، کیفیت زیربناها، ثبات سیاسی و اقتصادی، هزینه و کیفیت نیروی کار و پیوند فرهنگی به ترتیب در رتبههای بعدی قرار دارند. وی دسترسی به منابع طبیعی و داراییها را آخرین شاخص مورد توجه شرکتها در سرمایهگذاری دانست.

هنوز از بانکداری ربوی خارج نشدهایم

مقالهای از دکتر طهماسب مظاهری توسط نماینده وی آقای رادپور در کنفرانس ارائه شد. او تاکید کرد: سیستم بانکداری ما هنوز از سیستم بانکداری ربوی خارج نشده است و نیازمند یک بازنگری توسط فقها هستیم. باید تغییرات به وجود آمده در واحد پول توسط فقها مدنظر گرفته شود. یکی از مشکلات ما این است که پول جدید را فقط در حد بورس میشناسیم. ما باید با ابزارهای جدید مالی و مشتقهای مالی آشنا و با استفاده از این ابزار وارد عرصه بینالمللی شویم. در ایران تبادل اطلاعات با بانکهای خارج از کشور وجود ندارد و کنسرسیومی برای این کار به وجود نیامده است. باید قبول کنیم که در شناخت نظام پولی مالی دنیا، نارساییهای جدی داریم و همین امر منجر به پیچیدگیهای سخت در ارتباط با بانکهای جهانی شده است. یکی از مسائل دیگر، تبدیلشدن مدیران بانکها به کارمندانِ سهامداران است که منجر به پر شدن جیب آنها و درنهایت ضعف مدیریتی و فساد مالی میشود. همچنین این مقاله اشارههایی بهسختی پیشبینی آینده و راهکارهای آن دارد.