تجارت با روسیه؛ دستوری یا اقتصادی

معاون وزیر امور خارجه کشور در جلسه دیروز اعلام کرد که باید روابط تجاری میان دو کشور ایران و روسیه بهگونهیی پیش رود که حجم تجارت میان دو کشور به 20میلیارد دلار افزایش یابد. وعدهیی که به ظاهر بسیار شیرین است اما باید از خودمان بپرسیم چگونه مسوولان وعده این رقم را میدهند. نگاهی به آمار تجارت خارجی در سال گذشته نشان میدهد که کل تجارت خارجی ایران و روسیه در حدود 1.1میلیارد دلار بوده است که بیش از 70درصد آن سهم واردات و مابقی سهم صادرات به روسیه بوده است.

امروز همچنین رییس اتاق ایران و روسیه اعلام کرد او به رییسجمهور قول داده با تلاش خود و فعالان اقتصادی در اتاقهای بازرگانی بهویژه اتاقهای مشترک میزان مبادلات ایران و روسیه را از دو به چهارمیلیارد دلار و مبادلات بین ایران و چین را از 40 به 50میلیارد دلار برساند و برای ایفای این تعهد پافشاری و تلاش میکند. در واقع رقم 2میلیارد دلاری که عسگراولادی از آن صحبت میکرد مربوط به اوج زمان تجارت ایران و روسیه قبل از تحریم بوده است. حتی این پیر تجارت هم قول خود را نه 20برابر کردن تجارت ایران و روسیه بلکه دو برابر کردن آن مطرح میکند. اما در پس صحبت وی نکته مهمی نهفته است، عسگر اولادی هم روسیه را تلویحا با چین مقایسه میکند. دو دهه پیش سهم چین از تجارت خارجی ایران کمتر از 2درصد بود. حتی یک دهه قبل تجارت با چین سهمی دو رقمی نداشت. مسوولان بازار چین را بازاری با پتانسیل بالا توصیف کردند و نتیجه آن شد که در سال 92 بیش از 23درصد صادرات و 19درصد واردات ایران از چین بود. در این میان اکثر صادرات ایران را محصولات نفتی و فرآوردههای وابسته به نفت تشکیل میداد. در مقابل واردات ایران شامل انبوهی از کالاهای مصرفی است که حتی اگر بخش آسیب به صنایع داخلی آن را در نظر نگیریم عاملی برای خروج ارز است. امروز صحبت از مدیریت واردات از چین است ولی روزی که جاده واردات از بازار باز شد همه بهدنبال گسترش تجارت با این کشور بودند. امروز هم همین موضوع در حال رخ دادن است. روسیه بهخاطر مسایل سیاسی از سوی غرب تحریم شد و در مقابل دست به تحریم متقابل زد. حال که فرصت تجارت با امارات وجود دارد نخستین مسالهیی که باید مطرح کرد این است که آیا تجارت با روسیه با مدیریت و برنامهریزی صحیح حرکت خواهد کرد یا به همان مسیر چین خواهد رفت. شناخت از بازار مهمترین بخش تجارت است که ظاهرا در مورد تجارت ایران با روسیه به یکی از نقاط ضعف آن تبدیل شده است. باوجود اینکه براثر اتفاقات اخیر در حوزه روابط خارجی دو کشور، دولتهای جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه اصرار زیادی بر توسعه روابط تجاری دارند اما به گفته بسیاری از کارشناسان بازرگانی توان لازم برای حجم تجارت مورد نظر وجود دارد. یکی از این توانمندیها شناخت بازار است که به گفته معاون رییس سابق سازمان توسعه تجارت ایران مهمترین چالش پیشروی تجارت دو کشور است. کیومرث کرمانشاهی سعی میکند از اظهارنظر سیاسی خودداری کند و از «تجارت دستوری» در رابطه با بازرگانی این دو کشور حرفی نزند ولی نظر خود را اینطور تشریح میکند: صرف دستوری نبودن تجارت با کشورها مسالهیی کاملا عقلانی است و شناخت بیشتر از بازار تجاریمان، پیشنیازی اجباری. به گفته کرمانشاهی، اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه و همینطور رایزنهای بازرگانی کشورها نقش مهمی در ارتقای شناخت ایران از بازار روسیه دارد. اتاق مشترک ما اقدامات خوبی در این زمینه انجام داده ولی میتوانست فعالتر از این هم باشد. کرمانشاهی در مورد رایزنهای بازرگانی هم این نقد را بهطور ضمنی مطرح میکند که ایران در کشوری مانند روسیه مدتی رایزن دارد و مدتی ندارد؛ درحالی که نباید اینطور باشد و دستکم 4-3 ماه پیش از اتمام ماموریت رایزن فعلی باید رایزن بعدی اعزام شود تا به اصطلاح با زیر و بم کار در آن محیط آشنا شود.

این موارد تنها بخشی از مشکلات تجارت ایران با روسیه است؛ مشکلات ناشی از زیرساختهایی مانند حملونقل و نقل و انتقالات بانکی نیز مانع دیگر برسر راه تجارت ایران و روسیه از نظر کرمانشاهی و بسیاری از کارشناسان اقتصادی و بازرگانان است. با این حال این مسوول سابق در سازمان توسعه تجارت به آینده امیدوار است: «اگر این مشکلات برطرف شود و اقدامات جدیدی مانند تبدیل منطقه آزاد انزلی به هاب منطقه در تجارت با روسیه صورت گیرد میتوان انتظار داشت در سالهای آتی حجم یکمیلیاردی تجارت این دو کشور دو تا سه برابر -با نگاهی واقعبین و نه خوشبین- شود».

وی همینطور از برگزاری اجلاس ICBC در 6-5سال آینده در ایران خبر میدهد: این اجلاس که گردهمایی روسای اتاقهای بازرگانی حاشیه خلیجفارس است میتواند در توسعه روابط تجاری ایران و روسیه تاثیرگذار باشد. برداشتی که میتوان از صحبتهای کرمانشاهی کرد این است که روابط تجاری ایران و روسیه با وضعیت موجود تا 6-5سال آینده بهبود قابلتوجهی نخواهد داشت. این روند آرام توسعه روابط را عضو اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه هم در گفتوگو با «تعادل» تایید میکند. هادی تیزهوشتابان با اشاره به کاهش تجارت دو کشور در ماههای اخیر، روند را در آینده رو به رشد میداند و میگوید: با عجله به اهدافی که تعریف کردهایم نمیرسیم. وی وجود مشکلات حملونقل در بخشهای مختلف زمینی، دریایی، هوایی و همینطور مشکلات بانکی را تایید میکند ولی عنصر مهمتر در ادامه مسیر را «انگیزه» میداند. به گفته تیزهوشتابان، مساله مهم در تجارت با روسیه، استمرار است نه فقط حضور مقطعی در این بازار. این عضو اتاق بازرگانی ایران درباره تلاشها و برنامههای اتاق مشترک هم به برگزاری نمایشگاه توانمندیهای تولیدی جمهوری اسلامی ایران در آستاراخان روسیه اشاره میکند که به گفته وی، به قراردادهای بسیار خوبی در بخش مصالح ساختمانی و مواد غذایی منتهی شد. تابان شناخت کم ایران از بازار روسیه را نیز رد نمیکند: «اتاق مشترک ایران و روسیه برای رفع این مشکل بهطور جدی وارد میدان شده است.»

در آغاز مطرح شدن احتمال تجارت ایران و روسیه، بسیاری از کارشناسان اقتصادی برای قضاوت درباره آینده، به گذشته استناد میکردند؛ گذشتهیی که کمتر نشانی از همکاری دوجانبه دارد. اکنون که دو طرف تا میانه راه آمدهاند، به نظر میرسد تنها شناخت میتواند این بازی اقتصادی را به برد-برد ختم کند.