دوئل نفتی شاه و شیل

اگرچه هیچ کشور دیگری مانند امریکا سرمایهگذارانی مشتاق برای حضور در صنعت شیل ندارد اما قطعا ثروتی که در شیل نهفته است سرانجام سرمایهگذاران را در اقصی نقاط جهان ترغیب خواهد کرد تا وارد این صنعت شوند

در حالی که سازمان اوپک اعلام کرده که هدف این سازمان ثبات قیمتها در بازار جهانی نفت است. اما اصلا کار خود را بهدرستی انجام نداده است. قیمت هر بشکه نفت از 115دلار در ماه ژوئن به نزدیک 70دلار رسیده است.

نشریه اکونومیست می‎نویسد، این سقوط 40درصدی تاحدی بهدلیل کاهش رشد اقتصادی جهان و درنتیجه کاهش تقاضای نفت است و مسوولیت بخشی دیگر از آن متوجه سازمان اوپک است که میزان تولیدش بیش از چیزی است که بازار پیشبینی کرده بود. اما عامل اصلی کاهش جهانی بهای نفت، تولید نفت شیل در داکوتایشمالی و تگزاس ایالات متحده امریکاست. در طول چهارسال گذشته که قیمت حوالی 110دلار در هر بشکه شناور بود، تولیدکنندگان نفت در امریکا روی استخراج نفت شیل سرمایهگذاری کردند، روشی که به نظر چندان پایدار نمیرسید. آنها با حفاری نزدیک به دوهزار حلقه چاه از سال2010 میلادی تاکنون، تولید نفت امریکا را یکسوم افزایش دادند بهطوریکه امروز تولید نفت در امریکا به 9میلیون بشکه در روز رسیده است. تولید نفت امریکا امروز فقط یکمیلیون بشکه در روز کمتر از خروجی عربستان سعودی است. این رقابت میان دستاندرکاران نفت شیل امریکا و شیوخ عرب، جهان را از کمبود نفت به مرحله مازاد رسانده است.

تزریق سوخت

نفت ارزانتر قاعدتا باید مانند تزریق آدرنالین به رشد اقتصادی جهانی عمل کند. یک کاهش 40دلاری در بهای نفت، نزدیک به یکمیلیارد و300میلیوندلار را از طرف تولیدکنندگان به جانب مصرفکنندگان تغییر میدهد. رانندگان امریکایی که در سال2013 میلادی معمولا سههزاردلار برای هر بار بنزینزدن صرف میکردند اکنون ممکن است 800دلارخرج کنند. بزرگترین واردکنندگان نفت ازجمله، حوزه یورو، هند، ژاپن و ترکیه بیش از همه از این کاهش قیمت و ثروت بادآورده عظیم منتفع میشوند. تا زمانیکه این پول بهجای ذخیرهشدن در صندوق ثروت ملی، هزینه شود تولید ناخالص داخلی در جهان باید افزایش یابد. کاهش بهای نفت، نرخ تورم را که درحالحاضر پایین است، بیشتر کاهش خواهد داد. این شرایط ممکن است بانکهای مرکزی را ترغیب کند تا سیاستهای پولی خود را انبساطیتر کنند. بانک مرکزی امریکا (فدرالرزرو) افزایش نرخ بهره را برای مدت طولانیتری به تاخیر خواهند انداخت، بانک مرکزی اروپا جسورانه‎تر از پیش برای مقابله با کاهش قیمتها، اوراق قرضه خریداری خواهد کرد. البته در این میان بازندگانی نیز وجود دارند.

کشورهای تولیدکننده نفت که بودجه‎هایشان کاملا به بهای نفت در بازارهای جهانی وابسته است در شرایط دشواری قرار میگیرند. کاهش شدید ارزش روبل در هفته گذشته، چشمانداز اقتصادی روسیه را بیش از پیش تیره کرد. نیجریه مجبور شده است که نرخ بهره را افزایش و ارزش «نایرا» (واحد پولی این کشور) را کاهش دهد. ونزوئلا هم بهعنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت اگر بخواهد هزینه برنامههای اجتماعی-رفاهی گستردهاش را تامین کند باید نفت را بشکهیی ۱۲۰دلاربفروشد. با این حال تاثیر کلی نفت ارزانتر بر اقتصاد جهان بهوضوح مثبت است.

اما اینکه این تاثیر چقدر مثبت خواهد بود بستگی به این دارد که قیمت نفت تا چه زمانی پایین بماند. و این دقیقا موضوع کشمکش اوپک و حفاران شیل است. تعدادی از اعضای سازمان اوپک به امید اینکه قیمت نفت بار دیگر در بازارهای جهانی افزایش پیدا کند، خواستار کاهش سقف تولید نفت هستند. اما برخی دیگر از اعضای این سازمان، بهویژه عربستان سعودی تمایلی به کاهش سطح تولید ندارند. به نظر میرسد که سعودیها بهدنبال تاکتیک متفاوتی هستند؛ نظارهکردن سقوط قیمت نفت و از دور خارج شدن تولیدکنندگان نفتیِ با هزینههایِ گزافِ استخراج. از نگاه سعودیها، با خارج شدن تولیدکنندگان پرهزینه، قیمت نفت بار دیگر افزایش خواهد یافت. نشانههایی وجود دارد که این تاکتیک موثر افتاده است. سهام شرکتهای دستاندرکار در تولید نفت شیل بهشدت سقوط کرده است. شرکتهایی که در زمینه تولید نفت شیل و حفر چاههای جدید در آینده سرمایهگذاریهای عظیمی را انجام دادهاند. اکنون با کاهش سریع درآمدهای نفتی از چاههای موجود، نسبت به سرمایهگذاریهای خود در پروژههای آتی بهشدت نامطمئن شده و این اقدام را نامعقول میدانند. بهویژه اینکه، احتمال ورشکستگی این شرکتها نیز بسیار جدی است. روندی که احتمالا شهرت نفت شیل را در میان سرمایهگذاران بهشدت خدشه‎دار میکند. حتی شرکتهایی هم که بتوانند از این هنگامه جان سالم بهدر ببرند احتمالا درهای بازار را به روی خود بسته خواهند دید و این مساله آنان را مجبور خواهد کرد هزینههای خود را بهشدت مهار کنند. این درحالی است که هرگونه کاهش سرمایهگذاری در چاههای شیل نوپا میتواند بهمعنی افت سریع تولید باشد. (خروجی چاههای شیل در سال نخست 60 تا 70درصد است)

خروج شیوخ

اکونومیست مینویسد، اگرچه این توفان در صنعت نفت شیل دردناک خواهد بود اما به نظر میرسد که آینده بلندمدت صنعت شیل رضایتبخش است. روش فراکینگ که در جریان آن حجم زیادی آب، شن و مواد شیمیایی به درون خاک و زیرزمین تزریق میشود تا سنگها خورده شده و گاز و نفت از میان آنها آزاد شود، تکنولوژی نسبتا جوانی است اما در بهرهوری دستاوردهای بزرگی داشته است. شرکت تحقیقاتی آیاچاس (IHS) اعلام کرده که با آموختن روشهای بهتر و سریعتر حفر چاه در روش شیل، هزینه تولید هر بشکه نفت در یک پروژه معمولی در سال گذشته از 70دلاردر هر بشکه به 57دلارکاهش یافته است.

به نوشته اکونومیست، صنعت شیل به امریکا محدود نخواهد شد. شرایط زمینشناسی مشابه امریکا در سراسر جهان وجود دارد از چین گرفته تا جمهوریچک. اگرچه هیچ کشور دیگری مانند امریکا سرمایهگذارانی مشتاق برای حضور در صنعت شیل ندارد اما قطعا ثروتی که در شیل نهفته است سرانجام سرمایهگذاران را در اقصی نقاط جهان ترغیب خواهد کرد تا وارد این صنعت شوند.

از همه مهمتر اینکه سرمایهگذاری در نفت شیل، هربار افزایش اندکی را میطلبد. میدانهای نفتی بزرگ اغلب در محلهای غیرقابلدسترسی، در عمق اقیانوس یا قطبشمال، قرار دارند. شرکت اکسونموبیل امریکا و روسنفت روسیه اخیرا برای حفر تنها یک حلقه چاه در دریای کارا در شمال سیبری، دو ماه زمان و 700میلیوندلار را صرف کردند. درمقابل، یک چاه نفت شیل میتواند تنها ظرف یکهفته و با هزینه یکمیلیونو500هزار دلار حفر شود. شرکتهای شیل میدانند که منابع شیل کجاست، مساله چگونگی حفر چاه در زمان کمتر و با هزینههای کمتر است.

واقعیت این است که اقتصاد نفت تغییر کرده است و گرچه بازار نفت هنوز هم تحت تاثیر شوکهای سیاسی قرار میگیرد و جنگ در خاورمیانه یا بحران اوکراین میتواند قیمت نفت را بالا ببرد اما تولید نفت شیل در امریکا (گرچه در مقیاس محدود) رقیبی جدی برای عربستان سعودی، (بزرگترین تولیدکننده نفت جهان) است و عربستان تلاش دارد تا این رقیب جدی را از میدان بهدر کند.